Teistik Olasılık Skalası (Dawkins Skalası) ve Alternatif Din Felsefesi Tutumları

Her ne kadar günlük tartışmalarda dini görüşler kalıplara sığdırılmaya çalışılsa da aslında birçok insan tekil bir kalıba giremeyecek kadar çeşitli görüşlere sahiptir. Bunu birazcık standardize edebilmek adına, Richard Dawkins tarafından yazılan Tanrı Yanılgısı kitabında Teistik Olasılık Skalası isimli bir ölçek geliştirilmiştir. Bu ölçek (ya da yelpaze), bir kişinin kendi inançlarını, herhangi bir tanrının var olmasına yönelik olasılığa göre kategorize etmesini mümkün kılan bir ölçektir.

Ölçek, aşağıdakinden biraz daha dar ve sadedir. Wikipedia'daki konu hakkındaki içerik, Evrim Ağacı yazarları tarafından Vikipedi için çevrilmiştir; bağlantılardan okuyabilirsiniz. Aşağıda ise, bu skalanın genişletilmiş bir versiyonunu ve atlanan alternatif pozisyonları bulacaksınız.

Teistik Olasılık/Pozisyon Skalası

Bu ölçek, Evrim Ağacı olarak bizim tarafımızdan da üyelerimizin kişisel profillerinde genişletilmiş bir şekilde kullanılmaktadır ve bizim tarafımızdan netleştirilen açıklamalı tanımları şu şekildedir:

1. Mutlak Teist: "Tanrı %100 vardır ve ben, Tanrı'nın var olduğuna inanmakla kalmıyorum; Tanrı'nın var olduğunu biliyorum." 
2. De Facto Teist: "Tanrı'nın var olduğundan %100 emin değilim; ancak hayatımı, Tanrı'nın var olduğu varsayımına göre yaşamayı tercih ederim." 
3. Deist: "Tanrı vardır; ancak insanlarla iletişime geçmez/geçmemiştir; dolayısıyla kitaplara dayalı anlatım ve kavramlar (din, kutsal kitaplar, peygamberler, vb.) hatalıdır." 
4. Panteist: "Tanrı, Evren'in ta kendisidir. Evren'den ayrı, kişiselleştirilmiş bir Tanrı bulunmamaktadır. Biz, zaten Tanrı'nın içerisindeyiz."
5. Agnostik Teist: "Tanrı'nın var olduğunu düşünüyorum; ancak buna rağmen varlığı veya yokluğunun bilinemeyeceği kanaatindeyim."
6. Teizme Yakın Kararsız: "Tanrı'nın var olduğuna dair ciddi şüphelerim olsa da Tanrı'nın var olduğuna inanmaya meyilliyim."
7. İetsizm: "Tanrı'nın varlığına inanmıyorum, ama bir şeyler (Hollandaca: "iets") veya bir güç olmalı."
8. Agnostik/Kararsız: "Tanrı'nın var olup olmadığını bilmenin bir yolu yoktur." veya "Tanrı %50 ihtimalle vardır." 
9. Ignostik: "Tanrı'nın varlığına yönelik fikir ve sorular anlamsızdır; çünkü tanrı kavramının tutarlı olan ve belirsiz olmayan hiçbir tanımı yoktur; diğer tüm pozisyonlar Tanrı kavramıyla ilgili çok sayıda varsayıma dayanmaktadır."
10. Apateist: "Tanrı var olsa da olmasa da fark etmez. Bunu bilmenin bize hiçbir faydası ya da zararı yoktur, dolayısıyla Tanrı yokmuş gibi davranmakta herhangi bir sakınca bulunmamaktadır."
11. Ateizme Yakın Kararsız: "Tanrı'nın var olduğuna dair ciddi şüphelerim olsa da Tanrı'nın var olmadığına inanmaya meyilliyim." 
12. Agnostik Ateist: "Tanrı'nın var olmadığını düşünüyorum; ancak buna rağmen varlığı veya yokluğunun bilinemeyeceği kanaatindeyim."
13. De Facto Ateist: "Tanrı'nın var olmadığından %100 emin değilim; ancak var olma ihtimali önemsenmeyecek kadar azdır. Bu nedenle hayatımı, Tanrı'nın var olmadığı varsayımına göre yaşamayı tercih ederim." 
14. Mutlak Ateist: "Tanrı %100 ihtimalle yoktur ve ben, Tanrı'nın var olduğuna sadece inanmamakla kalmıyorum; Tanrı'nın var olmadığını biliyorum." 

Uyarılar ve Kısıtlar

Elbette, bu skalayla ilgili şu uyarıları yapmakta fayda var:

1. Elbette ki, bu kategorilere de sığmayan kişiler ve görüşler bulunmaktadır. Buradaki liste, sadece bir özet niteliği görmelidir.
2. Bu kategorileri farklı şekillerde organize etmek mümkündür. Örneğin ateist ve agnostikleri tek bir çatı altında nonteist kavramı altında toplamak yaygın olarak yapılan bir kategorizasyondur.
3. Listedeki bazı farkları elemek mümkündür. Örneğin ignostikler ile apateistler arasındaki çizgi çoğu zaman oldukça siliktir.
4. Listeye yeni ara basamaklar eklenebilir. Örneğin panteizm ile spiritüalizm tutumlarını ayrı ele almak veya pratik ateizm, pragmatik ateizm, post-teizm gibi basamaklar eklemek mümkündür.
5. Burada sayılanların altında da çok sayıda kategori bulmak mümkündür. Örneğin teizmin altında çok sayıda farklı dini görüş bulunmaktadır (İslam, Hristiyanlık, Musevilik, Budizm, vb. bunlardan sadece birkaçıdır).

Ancak bu kategoriler, "inanan ve inanmayan" şeklindeki aşırı "siyah-beyaz" yaklaşımı ortadan kaldırmak açısından bir adım olarak görülebilir.