Mayıs Papatyası (Matricaria chamomilla)
- Bilimsel Adı Matricaria chamomilla
- Halk Arasındaki Türkçe Adı Mayıs Papatyası
- Halk Arasındaki İngilizce Adı Chamomile
- Üst Alan (Superdomain) Neomura
- Tip (Type) Ökaryotlar (Eukaryota)
- Alem (Kingdom) Bitkiler (Plantae)
- Üst Alan (Superdomain) Yeşil Bitkiler (Streptophyta)
- Klad Karasal Bitkiler (Embryophyta)
- Klad Polysporangiophyta (Polysporangiophyta)
- Üst Bölük (Superdivision) Damarlı Bitkiler (Tracheophyta)
- Klad Tohumlu Bitkiler (Spermatophyta)
- Klad Kapalı Tohumlu Bitkiler (Angiospermae)
- Sınıf (Class) Magnoliopsida
- Takım (Order) Asterales
- Aile (Family) Asteraceae
- Cins (Genus) Matricaria
- Tür (Species) Mayıs Papatyası (Matricaria chamomilla)
- Bu içerik, Evrim Ağacı'nın tür gözlemleri ve türlere dair bilgileri barındıran Yaşam Ağacı projesinin bir parçası olarak hazırlanmıştır.
- Gözlem Ekle
Mayıs papatyası (Matricaria chamomilla), Türkiye’de mayıs ayında çiçek açan, yaprakları ince parçalı tek yıllık bir bitkidir. Dilsi çiçekler beyaz, tüpsü olanlar sarı, reseptakulum kubbemsi şekilde ve içi boştur.
Mayıs papatyasının halk arasında söylenilen birçok ismi vardır: Adi papatya, Ak baba, Ak babacca, Ak babaç, Ak bubaç, Ak bubeşçe, Babuçca, Babunç, Bebisce, Bobaçce, Boğaz çiçeği, Bubaçça, Bubeççe, Bubeşçe, Kelkız çiçeği, Tıbbi papatya, Beyaz papatya, Sarı papatya, Kuzugözü papatya ve Akbaş otu, mayıs papatyasına verilen mahalli isimlerdendir. Mayıs papatyası, diğer ülkelerde kamomil, Alman kamomili, Macar kamomili, vahşi papatya, mavi papatya ve kokulu mayısotu gibi isimlerle bilinir.[1], [2]
Kimi zaman Matricaria recutita sözcüğü de tür adı için kullanılsa da, aslında bu terim, mayıs papatyası ve diğer papatya türlerinden elde edilen bitkisel özler için kullanılan bir sözcüktür. Buna rağmen, kimi kaynakta türün eş anlamlı adı olarak da geçmektedir. Mayıs papatyası, özellikle de sindirim kanalı problemleri ve deri sorunlarını tedavi etmekte kullanılmaktadır.[3]
Mayıs papatyası, güney ve doğu Avrupa'ya özgü Asteraceae ailesinin bir üyesidir. Günümüzde bu papatya türünü tüm kıtalarda bulmak mümkündür.[4] 15-60 cm yüksekliğe kadar büyüyen dallı, dik ve pürüzsüz bir gövdeye sahiptir. Uzun ve dar yapraklar çift tüylü (bipinnat) veya üç tüylü (tripinnat) olabilir. Çiçekler, salkım çiçek başlarından (kapitula) çıkar. Beyaz ışın çiçekleri, bir dilcik (ligula) ile döşenmiştir, disk şeklindeki çiçekleri ise sarıdır. İçi boş almacı (reseptakulum) şişmiş ve pullardan yoksundur. Bu özellik, mayıs papatyasını, pulları olan bir hazneye sahip olan mısır papatyasından (Anthemis arvensis) ayırır. Çiçekler erken yaz ortasında çiçek açar ve güçlü, aromatik bir kokuya sahiptir.
Çiçekler, ona karakteristik kokusunu ve ilginç özellikler veren mavi bir esansiyel yağ içerir. Yağın içerdiği kamazulen moleküllerine atfedilen bu renk özelliği, bitkinin bazı yerlerde "mavi papatya" olarak bilinmesinin de nedenidir.[5] Mayıs papatyası meyvesi, sarımsı kahverengi bir akendir.[4]
İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar
Geleneksel Tıp
Papatya bitkileri Eski Mısır ve Klasik Antik Çağ'da bile tıbbi amaçlarla kullanılmıştır. Bazı Germen kabileleri, yazılı bir dilleri olmadan önce bile bu bitkinin etkilerini bilmekteydi. Türkiye'de Asteraceae familyasına dahil olan, sarıçiçek düğmesine ve beyaz dil çiçeklerine sahip, halk arasında kendisi ile seviyor-sevmiyor falı bakmak için kullanılan bütün bitkilere papatya denilmekte ve bu bitkilerden tıbbi olarak da yararlanılmaktadır. Fakat bu bitkilerden sadece Anthemis nobilis (Romen papatyası), Matricaria chamomilla/recutita (Mayıs papatyası) ve Ormenis multicaulis (Fas papatyası) türleri yaygın bir şekilde tıbbi amaçlı olarak kullanılmaktadır.
Ne yazık ki tarihte hangi papatya türlerinin tam olarak ne amaçlarla kullanıldığı kesin olarak belirlemek oldukça güçtür. Örneğin Yaşlı Pliny, 3 papatya türü tanımlamıştır ve tanımlarından yola çıkarak, bunların günümüzde Matricaria chamomila, M. aurea ve Anthemis rosea olarak bilinen papatyalar olabileceği düşünülmektedir. Şarlman döneminde de manastır bahçelerinde papatyalar yetiştirilmiştir.
Günümüzde papatya türleri arasında en yaygın bir şekilde yararlanılan, daha çok "tıbbi papatya" olarak bilinen mayıs papatyası, binlerce yıldır Dünya’da tedavi amaçlı kullanılan bir bitkidir. Mayıs papatyası bugün, ABD, Almanya, Avusturya, Brezilya, Slovakya, Fransa, HolIanda, İngiltere, İtalya, İsveç, İsviçre, Macaristan, Mısır, Romanya, Rus, Türk, Eski Yugoslavya ve Yunan farmakopesine kayıtlıdır. Fitoterapide kullanımı ile ilgili olarak (Chamomillae flos) 26 ülkenin farmakopesine kayıtlı olduğu bilinmektedir.
Tıbbi Riskler
Halk sadece mayıs papatyasına papatya demeyip farklı Asteraceae türlerine de papatya demektedir. Örneğin Anthemis, Chrysanthemum ve Tripleurospermum türlerine de halk arasında "papatya" denmektedir. Böylesine bir bilinmezlik nedeniyle mayıs papatyası yerine pazarda çoğu zaman tıbbi değeri bulunmayan papatyaların satıldığı görülmüştür. Tıbbı değeri olmayan bu papatyaların değerinin olmaması yanında bir de toksik etkileri olabilir. Örneğin Pire otu olarak bilinen Tanacetum cinerariifolium, içerisindeki piretrinin böceklere karşı oldukça seçici nörotoksisite etkisinden faydalanılarak güçlü böcek öldürücülerin sentezlenmesinde kullanılmaktadır.
Senecio cinsi olan Kanarya otu adıyla bilinen bitki şiddetli zehir ihtiva eder bu nedenle insan sağlığı içinde tehlikelidir. Hatta arılar tarafından toplanan baldan bile insanların zehirlenebileceği belirtilmektedir.
Bu nedenle Asteraceae bitkilerinin hele de papatya adı altında bilinen türlerinin uzman kişilerce toplanması ve tıbbi papatyanın mutlaka eczanede eczacı tarafından satılmasın gerekmektedir.
Batıl İnançlar
Türkiye'de dahil olmak üzere birçok bölgede bu bitki, seviyor-sevmiyor falı bakmak için kullanılmıştır. İnanışa göre, her seferinde bir yaprağı sökülerek sırasıyla "seviyor" ve "sevmiyor" denecek olursa, son yaprak söküldüğünde hangi kelimeye denk gelirse ("seviyor" veya "sevmiyor"), kişinin hoşlandığı bireyin kendisine olan sevgi durumu belirlenmektir.
Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.
Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.
Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.
Etimoloji
Türkçedeki "papatya" sözcüğü, İbni Şerif'in 15. yüzyılda yazdığı Yadigâr'ında "pāpādya" olarak geçer. Sözcüğün Yunancada παπαδιά, yani "papazın karısı" sözcüğünden geldiği düşünülmektedir (Yunancada παπάς, "papaz" anlamına gelir); ancak anlam ilişkisi açık değildir.[6] Bir ihtimalle, Farsçada "papatya" anlamına gelen "babūna" sözcüğünden türetilmiş olabilir.
İngilizcedeki "kamomil" (İng: "chamomile") kelimesi ise, yine Yunancada "yer elması" anlamına gelen χαμαίμηλον (chamaimēlon) sözcüğünden gelir.[7] Bu sözcük de "yerdeki" anlamına gelen χαμαί (chamai) ve "elma" anlamına gelen μήλον (mēlon) sözcüklerinden türetilmiştir.[8], [9] Bu ismi, papatyanın elma benzeri kokusundan gelmektedir.
Türün Latince cins ismi olan Matricaria ise "matrix" sözcüğünden gelmektedir. Bu sözcüğün anlamlarından biri "rahim"dir. Bu ismi almasının nedeni, tarih boyunca mayıs papatyasının menstrüel kramplar ve premenstrüel sendroma bağlı uyku bozuklukları gibi jinekolojik şikayetlerin tedavisinde yaygın olarak kullanılmış olmasıdır. Bitkinin oldukça güçlü antispazmodik ve antienflamatuar bileşenler içerdiği ve özellikle mide ve bağırsak kramplarının tedavisinde etkili olduğu bulunmuştur.[10]
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git- 10
- 7
- 4
- 1
- 1
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- ^ D. A. Sutton. (2022). Field Guide To The Wild Flowers Of Britain And Northern Europe. ISBN: 9781853688430. Yayınevi: Editions Larousse.
- ^ C. A. Stace. (2010). New Flora Of The British Isles. ISBN: 9780521707725. Yayınevi: Cambridge University Press.
- ^ Krauter Buch. Echte Kamille (Matricaria Recutita). Alındığı Tarih: 3 Ocak 2022. Alındığı Yer: Krauter Buch | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b O. Singh, et al. (2011). Chamomile (Matricaria Chamomilla L.): An Overview. Pharmacognosy Review, sf: 82. doi: 10.4103/0973-7847.79103. | Arşiv Bağlantısı
- ^ H. Safayhi, et al. (1994). Chamazulene: An Antioxidant-Type Inhibitor Of Leukotriene B4 Formation. Planta Medica, sf: 410-413. doi: 10.1055/s-2006-959520. | Arşiv Bağlantısı
- ^ Nişanyan Sözlük. Papatya. Alındığı Tarih: 3 Ocak 2022. Alındığı Yer: Nişanyan Sözlük | Arşiv Bağlantısı
- ^ Perseus. Χα^μαί-Μηλον. Alındığı Tarih: 3 Ocak 2022. Alındığı Yer: Tufts University | Arşiv Bağlantısı
- ^ Perseus. Χα^μ-Αί. Alındığı Tarih: 3 Ocak 2022. Alındığı Yer: Tufts University | Arşiv Bağlantısı
- ^ Perseus. Μῆλον. Alındığı Tarih: 3 Ocak 2022. Alındığı Yer: Tufts University | Arşiv Bağlantısı
- ^ Labunix. The Genus Matricaria Linnaeus. Alındığı Tarih: 3 Ocak 2022. Alındığı Yer: Labunix | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 02/12/2024 13:51:26 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/11308
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.