Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat

Doğada Üreme Stratejileri: Semelparite ve İteroparite Nedir?

6 dakika
4,699
Doğada Üreme Stratejileri: Semelparite ve İteroparite Nedir?
Tüm Reklamları Kapat

Neden bazı organizmalar (somon balığı, bambu bitkisi, birçok böcek türü ve tüm tahıl bitkileri) çoğalır çoğalmaz ölürken, diğerleri defalarca çoğalabilmektedir?

Semelparite (Semelparity)

Birçok bitki ve hayvan türleri ilk üreme işleminden sonra ölümle sonuçlanan yaşam öykülerine sahiptirler. Bu duruma “semelparite” adı verilirken diğerine “iteroparite” (iteroparity) (art arda çoğalabilen yaşam türü) adı verilir. Bitki türleri için bazen monokarpi (monocarpy) ve polikarpi (polycarpy) terimleri semelparite ve iteroparite yerine kullanılmaktadır. Ancak, monokarpi bitkinin tümünü kapsamadan sadece ilk üreme işlemi gerçekleşen filizin ölümü için de kullanılabilmektedir.

Kısa ömürlü semelpar (semelparous) türlere örnek olarak bir yıllık ve iki yıllık bitkiler (tüm tahıl bitkileri ve çok sayıda otsu sebze gibi) ve birçok örümcek de dahil olmak üzere bazı omurgasız türler verilebilir (Görsel 1). Avusturalya’da semelpar birçok keseli hayvan bile bulunmaktadır. Her yıllık bitki semelpar iken her çok yıllık bitkinin iteropar (iteroparous) olmadığı da bir gerçektir. Büyük ve ölümcül tek bir üreme döneminden önce yıllarca yaşayan çok çeşitli bitki ve hayvan türü (bazı somon balıkları, bambu ve agav bitkileri, Görsel 2) vardır.

Tüm Reklamları Kapat

Semelparite görünüşe göre iteropar atalarından farklı bir tür olarak ayrılarak bağımsızca birçok kez evrimleşmiştir. Bu farklı ve etkileyici yaşam öyküsü adaptasyonel evrim adına yürütülen teorik ve gözleme dayalı çalışmalara örnek bir sistem sunmaktadır.

Görsel 1: Semelpar bitkiler. Bütün tahıl bitkilerinde olduğu gibi buğday da semelpar bir türdür. Yıllık bitkiler bir yıl çimlenme sırasında ilk üremeden sonra ölürler.
Görsel 1: Semelpar bitkiler. Bütün tahıl bitkilerinde olduğu gibi buğday da semelpar bir türdür. Yıllık bitkiler bir yıl çimlenme sırasında ilk üremeden sonra ölürler.

İkilem ve Üreme Maliyeti

Doğal seleksiyon, toplam yaşam boyu üreme verimliliğini maksimuma çıkarır. Öyleyse ilk üreme işleminden sonra evrim, programlanmış bir ölümü nasıl destekleyebilir? Semelpar türlerin tek bir üreme döneminde genellikle yakın türlerin ürettiklerine göre daha fazla yavrular üretiyor olmaları bu soruya önemli bir ipucu verir. Bir organizma gelecekte hayatta kalabilmek ve çoğalabilmek için bazı kaynakları bulundurmaya ihtiyacı olmadığında, hemen hemen tüm kaynakları seferber ederek tek ve büyük bir üreme işlemine girişebilir. Örneğin, bu üretkenlik avantajı bitkilerde iki ila beş kat artar. Öyleyse temel soru şudur: Hangi şartlar altında semelparite ile üretkenlik artışı potansiyel art arda üremenin yokluğunun yerini tutabilir?

Görsel 2: Üreyen somonlar Somon balıkları, okyanustan uzakta, çoğaldıktan sonra öldükleri yumurtlama alanlarında.
Görsel 2: Üreyen somonlar Somon balıkları, okyanustan uzakta, çoğaldıktan sonra öldükleri yumurtlama alanlarında.
Friends of Butte Creek

Teorik Yaklaşımlar

Bu soru geniş bir teorik literatüre konu olmuştur. Bu modeller üç sınıfa ayrılır ve bunların hepsi üreme ve hayatta kalma arasında bir takas yapar.

  1. Demografik modellere göre yetişkinlerin (yavru sağkalımına kıyasla) hayatta kalma olasılığı yeteri kadar çok olmadığında, evrim, gelecekte olası görülmeyen başka bir üreme için kaynaklarını bırakmayı ve semelpariteyi öngörür (Görsel 3).
  2. Risk almayan modellere göre (Bet-hedging models), yetişkinlerin sağkalımı oldukça değişken olduğunda, evrim, tüm üreme çabalarını tek bir üreme işlemi için kullanma riski taşımadığından iteropariteyi tercih etmelidir.
  3. Doğrusal olmayan (Non-linear patterns) ve üreme maliyetlerini ve faydalarını içeren modellere göre, üreme maliyetlerinin çoğunun (mevcut üreme koşullarındaki artıştan kaynaklanan gelecekteki sağkalım veya çoğalmada azalma) üreme çabalarının düşük seviyelerinde bile gerçekleşmesi ya da aksine, üreme çabaları yüksek seviyedeyken üreme faydalarının hızlı bir şekilde artışı semelparitenin gelişme olasılığını artıracağını öngörür.
Görsel 3: Semelparite evrimindeki demografik modelin şeması Semelpar ve iteropar popülasyonları hayal edin. Semelpar (yıllık) türler, iteropar türlerin 2,5 katı kadar tohum üretirler (doğal sistemlerin üretkenliğinin makul bir tahmini). İlk yıl, semelpar türler iteropar türlerden daha fazla ürerler, ancak iteroparların tekrar üremek için yaşama olasılıkları da vardır. Her yıl, iteropar yetişkin nüfusun % 50’si ölürse, ortalama bir birey hayat boyu 200 tohum üretecektir (semelpar popülasyondan daha az). Her yıl iteropar yetişkin nüfusun % 30’u ölürse, ortalama bir birey hayat boyu, semelpar popülasyondan daha fazla olmak üzere, 340 tohum üretecektir. Dolayısıyla, yüksek ölüm oranına sahip bir nüfusta, iteroparite yerine semelparite tercih edilecektir. Semelparitenin demografik modelleri bunu daha açık bir şekilde ortaya koymaktadır.
Görsel 3: Semelparite evrimindeki demografik modelin şeması Semelpar ve iteropar popülasyonları hayal edin. Semelpar (yıllık) türler, iteropar türlerin 2,5 katı kadar tohum üretirler (doğal sistemlerin üretkenliğinin makul bir tahmini). İlk yıl, semelpar türler iteropar türlerden daha fazla ürerler, ancak iteroparların tekrar üremek için yaşama olasılıkları da vardır. Her yıl, iteropar yetişkin nüfusun % 50’si ölürse, ortalama bir birey hayat boyu 200 tohum üretecektir (semelpar popülasyondan daha az). Her yıl iteropar yetişkin nüfusun % 30’u ölürse, ortalama bir birey hayat boyu, semelpar popülasyondan daha fazla olmak üzere, 340 tohum üretecektir. Dolayısıyla, yüksek ölüm oranına sahip bir nüfusta, iteroparite yerine semelparite tercih edilecektir. Semelparitenin demografik modelleri bunu daha açık bir şekilde ortaya koymaktadır.

Gözleme Dayalı Kanıtlar

Semelparitenin evrimi ile ilgili teorik modellerin çokluğuna rağmen, bu modeller için doğrudan gözleme dayalı testler sınırlı kalmaktadır. Örneğin, yıllık birçok bitki türü, ekosisteme yapılan bir müdahale sonucunda erken yetişen çöl bitkileri ya da çelimsiz bitkilerdir. Bu grupların her ikisi de, risk almayan (bet-hedging) modelin öngörülerinin tersine, hayatta kalma oranlarının yüksek oranda değişmesine tabidir.

Tüm Reklamları Kapat

Doğrusal olmayan modelin özellikle bir testi, semelpar yukka çiçeğinin daha uzun çiçek salkımları küçük çiçek salkımlarından daha fazla tohum üretirken iteropar yukka çiçeğinde böyle bir fark olmadığını gösterdi. Benzer şekilde, tozlayıcılar semelpar yukka türünün daha uzun çiçek salkımlarını tercih ederlerken iteropar türde bu durum böyle değildi. Bu sonuç, doğrusal olmayan teoriye uysa da, bu türlerin çoğunun tozlayıcı ile sınırlı olmayabileceği ve çiçeklenme yüksekliği değişkenliğinin evrimsel değil yaşam öykülerindeki farklılıklarının fizyolojik sonuçları olabileceği belirtilmiştir.

Demografik modelden birkaç başarılı test daha yapılmış ve hepsi, semelpar olmasa bile yetişkinlerin hayatta kalma oranlarının düşük olduğu türlerde (veya popülasyonlarda), semelparitenin daha yüksek olduğunu göstermektedir. Bu testler, örümcekler, balıklar, bir dağ hardalı ve dev bir rozet bitkisi de dahil olmak üzere farklı sistemlerde uygulanmıştır. Ayrıca, hem yıllık çöl bitkileri hem de ardışık-yıllık bitkiler, büyüme evresinden sonra hayatta kalma oranının düşük olduğu habitatlarda yaşarlar.

Eşzamanlı Semelparite

Uzun yıllar yaşadıktan sonra senkronize olarak çiçek açıp ölen aynı yaş semelpar bitki popülasyonlarında alışılmadık bir model vardır. Bazı bambu türlerinin bu şablonu sergilediği bilinmektedir, ancak diğer örnekler arasında bazı palmiye türleri, Acanthaceae familyasındaki çalılıklar ve hatta bir tropik orman kanopi ağacı bulunmaktadır. Bunların hepsi, semelpar türlerin şiddetli çevre şartları olan ortamlardan (örneğin çöller, dağlık yaşam alanları, bataklıklar, tarım vasfını yitirmiş alanlar) ziyade iklimsel olarak daha ılımlı olan ormanlarda yetişir. ABD’nin doğusundaki periyodik ağustosböcekleri de bu şablonu sergilemektedir. Yırtıcı doyumu (predator satiation) (Ç.N. yırtıcı doyumu: yırtıcı karşıtı bir strateji olup bölgede çok av bulunmasıyla birlikte tek bir avın yenmesi riskini azaltır) bu türlerde hem senkronizasyonu hem de semelpariteyi açıklayabilir, ancak sebepleri konusunda bir fikir birliği yoktur.

Türler ve "Yaklaşan" Semelparite

Semelparite ve iteroparite burada karşıt bir ikili olarak temsil edilmiştir. Ancak, bu kavramsal çerçeve daha genel olarak uygulanabilir. Yüksek seviyedeki yetişkin ölüm oranının, daha sık ve / veya daha yoğun olan erken üreme ile karakterize edilen iteropar yaşam öyküleriyle ilişkili olduğu görülen birçok örnek belgelenmiştir. Bunlar arasında Alp dağlarının eteklerinde bulunan köknar ağaçları, patas maymunu ve çeşitli böcek türleri bulunur.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.

Kreosus

Kreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.

Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.

Patreon

Patreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.

Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.

YouTube

YouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.

Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.

Diğer Platformlar

Bu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.

Giriş yapmayı unutmayın!

Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.

Tahıl Bitkilerinde Semelparite

Hemen hemen tüm tahıl bitkileri de dahil olmak üzere birçok otsu bitkinin yıllık bitkiler olması bir tesadüf değildir. Semelpar türler (iteropar olduklarını hayal edersek) iteropar olmaları durumunda alabileceklerinden çok daha fazla verim alırlar. Erken dönem çiftçileri yetiştirmek için tahıl bitkileri seçerken kasıtlı olarak bu yıllık bitkileri en yüksek verimi sağladıkları için seçtiler. Ya da en yüksek verimi verebilecek kadar güçlü oldukları için iteropar türün semelpar türe evrimleşmelerini sağlayarak bu bitkileri seçtiler. Örneğin, hem pirincin hem de mısırın en yakın türleri iteropardır.

Semelpar türlere bağımlılığımızı göz önüne alırsak, bu etkileyici yaşam öyküsünün evrimini ve fizyolojisini daha iyi anlamamız gereklidir.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
54
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Muhteşem! 4
  • Tebrikler! 3
  • İnanılmaz 3
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 2
  • Merak Uyandırıcı! 2
  • Bilim Budur! 1
  • Güldürdü 1
  • Üzücü! 1
  • Korkutucu! 1
  • Umut Verici! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  1. Çeviri Kaynağı: Nature Education | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 31/10/2024 09:18:56 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/463

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Yaşamın Başlangıcı
Mikoloji
Maske
Olumsuz
Enzim
Gerçek
Gelişim
Tekillik
Biyografi
Öğrenme
Koruma
Doğa Yasaları
Mit
Veri Bilimi
Karanlık Enerji
Tür
Kartal
Köpek
Canlı Cansız
Memeli
Biyocoğrafya
Teknoloji
Hayvanlar Alemi
Devir
İletişim
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
T. P. Young, et al. Doğada Üreme Stratejileri: Semelparite ve İteroparite Nedir?. (14 Ağustos 2017). Alındığı Tarih: 31 Ekim 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/463
Young, T. P., Avcu, E., Özdil, A. Ş. (2017, August 14). Doğada Üreme Stratejileri: Semelparite ve İteroparite Nedir?. Evrim Ağacı. Retrieved October 31, 2024. from https://evrimagaci.org/s/463
T. P. Young, et al. “Doğada Üreme Stratejileri: Semelparite ve İteroparite Nedir?.” Edited by Ayşegül Şenyiğit Özdil. Translated by Efsan Avcu, Evrim Ağacı, 14 Aug. 2017, https://evrimagaci.org/s/463.
Young, Truman P.. Avcu, Efsan. Özdil, Ayşegül Şenyiğit. “Doğada Üreme Stratejileri: Semelparite ve İteroparite Nedir?.” Edited by Ayşegül Şenyiğit Özdil. Translated by Efsan Avcu. Evrim Ağacı, August 14, 2017. https://evrimagaci.org/s/463.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close