Mavi Renkteki Birçok Canlıda, Mavi Rengi Oluşturan Pigmentler Bulunmaz!
Mavi, gökyüzü ve denize baktığımızda gördüğümüz renk olsa da, canlıların bedeninde diğer renklere göre çok daha az bulunur. Örneğin mavi balinalar ve mavi alakargalar (Cyanocitta cristata) mavi rengi taşırlar; fakat canlıların vücudunda gördüğünüz her mavi renk, diğer renkler gibi veya bu türlerdeki gibi oluşturulmaz. Basitçe, bir ışık oyunundan ibarettir!
Aslında renklerin gerçek bir fiziksel olgu olmadığını, sadece elektromanyetik dalgaların farklı frekanslarının beynimizde farklı şekillerde algılanmalarının bir sonucu olduğunu biliyoruz; dolayısıyla elbette tüm renkler, en nihayetinde beyinde oluşan algılardan ibaret. Gerçekte hiçbir şeyin "rengi" yok; dolayısıyla mavi de en az diğer renkler kadar algısal bir olgu. Ancak mavi, bunun ötesine geçerek, gözlerimize ve beynimize daha "özel" bir oyun oynuyor.
Canlıların Büyük Çoğunluğu Mavi Pigmente Sahip Değiller!
Dünya'da birçok hayvan, sahip oldukları renkleri taşıdıkları pigmentlere borçludur. Pigmentler, görünür ışık aralığındaki dalga boyuna sahip olan ışık ışınlarının belirli dalgaboylarını soğurup, diğerlerini yansıtarak canlı organizmalara renk veren kimyasallardır. Pigmentleri (dolayısıyla canlıların renklerini) birbirinden ayıran özellik, kimyasal yapılarındaki farklılıktır. Kimyada, elektronların üst katmanlara fırlayabilmeleri için o orbitaller arasındaki gerekli olan enerjiyi dışarıdan almaları gerekir ve gerekli olan bu enerji miktarı, her pigmentte birbirinden farklıdır. Buna bağlı olarak, bir canlının taşıdığı pigmentlerin miktarı ve çeşidi, dışarıdan bakıldığında ne renkte görüneceğini doğrudan belirler.
Buna ek olarak hayvanların bazılarının da sahip oldukları renkler aynı zamanda yediklerine de bağlıdır. Kendi besin kaynaklarıyla beslenen hayvanlar, aynı zamanda bu besinlerin pigmentlerini sindirip, onları işleyerek, kendi renklerini elde ederler. Örneğin flamingolar, aslında yaygın kanının aksine, yumurtadan çıktıklarında beyaz-gri renktedir; ancak tükettikleri karideslerden aldıkları beta-karoten veya kantakantin gibi pigmentleri vücutlarında işleyerek, zamanla hepimizin de bildiği pembe rengi alırlar. Eğer besin kıtlığı yaşanacak olursa veya flamingolar düzgün beslenmeyecek olurlarsa yetişkin flamingolar da beyaz veya soluk bir pembe renkte görünürlerdi.
İlginç olan, canlıların vücudunda bazı istisnalar dışında hiçbir zaman mavi rengi taşıyan pigmentlere sahip olmamasıdır! Bunun sebebini bilim insanları tam olarak bilmese de, tahminleri, bu pigmentin üretilmesi için absorbe edilmesi gereken enerjiyi canlıların karşılayamadığı yönünde.
Öyleyse yaban hayatta görülen mavi renkli hayvanların rengi nereden geliyor? Bunun cevabı, pigmentler değil: optik fizikte!
Fiziğin Etkisi ve Morpho menelous
Mavi rengin oluşturduğu bu göz yanılması, ışığın doğasının bir sonucudur. Işık, hem parçacık hem dalga gibi davranır; ancak burada bizi ilgilendiren, ışığın dalga özelliğidir: İki dalganın tepe veya çukur noktalarının çakışmasıyla ışığın bir yapıcı girişim deseni, tepe ve çukurlarının çakışmasıyla ise yıkıcı (yok edici) girişim deseni oluşur. Yani iki tepe noktası bir araya gelince daha büyük bir tepe, iki çukur noktası bir araya gelince daha büyük bir çukur oluşur; bir tepe ve bir çukur bir araya geldiğindeyse bu ikisi birbirini götürür ve etkisini sönümler.
Birçok insanın mavi kelebek emojisi olarak bildiği kelebek türünü ele alalım: Morpho kelebekleri olarak bilinen Morpho menelous türü, Orta ve Güney Amerika'da bulunur. Bu kelebekler olağanüstü bir mavi renge sahiptirler. Aşağıda bunu görebilirsiniz:
Bu renk, bir pigmentten kaynaklanmamaktadır; yani bu kelebeklerin kanadından örnek alacak olsanız, mavi renkli pigmentler bulamazdınız! Bu baş döndürücü mavi renk, kanatlarında bulunan çam ağacına benzeyen mikroyapıların ışık ile etkileşimi ve bu yapıların sıralanışı sonucu ortaya çıkar.
Çıkıntı şeklindeki bu mikroyapıların aralarında boşluklar bulunur. Bu boşluklara giren ışık ışınları kırılır ve farklı yönlere yayılır. Yayılma sonucu bazı dalga boyları yıkıcı girişim oluştururken bazı dalga boyları da birbirini güçlendirir ve yansımaya sebep olur. Mavi renk de yansıtılması için gerekli olan dalga boyu aralığına sahip olduğu için, aslında büyük çoğunluğu kahverengi olan bu canlıları muhteşem maviler olarak görürüz.
Bu hayvanların göz alıcı bir mavilikte olmasının sebebi, kanatlarında bulunan kırmızı ve yeşil ışığı absorbe edebilen pigmentlerdir. Bu pigmentlerden yansıyan ışık, kanatların maviliğini daha da parlak hale getirir. Pigmentler aracılığıyla değil de fizik ve birçok dış etmen sebebiyle oluşturulan bu renkler "yapısal renkler" olarak adlandırılır.
Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.
KreosusKreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.
Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.
PatreonPatreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.
Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.
YouTubeYouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.
Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.
Diğer PlatformlarBu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.
Giriş yapmayı unutmayın!Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza üye girişi yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.
Kelebeklerin gerçek renklerini görmek isterseniz, bu hayvanları farklı açılardan ve mikroskop altında incelemeniz gerekir. Örneğin bilim insanları, bu hayvanların renklerini ve optik fizik ile açıklanan özelliklerini taramalı elektron mikroskobu kullanarak incelemektedirler. Bunu yapan bilim insanlarından biri olan evrimsel biyolog Prof. Dr. Antónia Monteiro, şöyle diyor:
Bazı kelebeklerin parlak renk tonlarına sahip olmasının nedeni, pullarının üzerinde, gelen ışıkla girişim yapan ve yapısal renkler olarak bilinen (karşılık gelen pigmentleri üretmeden) gölgeler oluşturan ince kitin filmlerin olmasıdır. Kitin katmanının üst ve alt yüzeylerinden yansıyan ışık demetleri, birbirleriyle girişim yapabilir ve filmin kalınlığına bağlı olarak belirli renkler ortaya çıkarabilir.
Gerçekten Mavi Olan Canlı Hiç Yok mu?
Geçmişten günümüze yapılmış birçok bilimsel tanımda ve deneyde sıklıkla istisnaların olduğunu biliyoruz. Bu durum, mavi renk için de geçerli. Pigmentleri sayesinde mavi renkte olan hayvan sayısı çok az olsa da, bu sayı sıfır değil: Zeytinkanatlı kelebekler (Nessaea aglaura) Nymphalidae ailesine ait bir kelebek türüdür. Bu canlıların kanatlarının küçük bir kısmında, gerçek ve pigmentli mavi rengi görürüz.
Aynı zamanda Mavi Zehirli Ok Kurbağaları (Dendrobates tinctorius azureus) da mavi renk pigmentine sahip olan tek omurgalıdır. Bu iki canlı türüne hangi açıdan bakarsak bakalım, gözlerimiz bize oyun oynamaz, gerçekten de mavi renklidirler.
Elbette mavi rengin herhangi bir evrimsel avantajı veya dezavantajı olup olmadığı da sorulabilir. Burada önemli olan, bu hayvanların yaşadıkları çevre şartlarıdır. Her ne kadar mavi pigmentleri üretmek daha masraflı olsa da, mavi renkteki canlıların kendi ortamlarında daha yüksek bir başarı oranına sahip oldukları bilinmektedir. Bu avantaj; karşı cinsi etkilemek ve avcıları uzak tutmak gibi konularda ortaya çıkmaktadır.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git- 12
- 10
- 7
- 7
- 3
- 2
- 1
- 1
- 0
- 0
- 0
- 0
- Seeker. The Subatomic Challenge Behind Synthesizing The Color Blue. (21 Haziran 2019). Alındığı Tarih: 17 Mart 2021. Alındığı Yer: YouTube | Arşiv Bağlantısı
- J. Hanson. Why Is Blue So Rare In Nature?. (9 Ocak 2018). Alındığı Tarih: 17 Mart 2021. Alındığı Yer: YouTube | Arşiv Bağlantısı
- W. Kandinsky. The Invention Of Blue. (10 Ağustos 2017). Alındığı Tarih: 17 Mart 2021. Alındığı Yer: YouTube | Arşiv Bağlantısı
- Dunn-Edwards Paints. The Color Blue: History, Science, Facts. (5 Aralık 2015). Alındığı Tarih: 17 Mart 2021. Alındığı Yer: Dunn-Edwards Paints | Arşiv Bağlantısı
- E. Taggart. The History Of The Color Blue: From Ancient Egypt To The Latest Scientific Discoveries. (12 Şubat 2018). Alındığı Tarih: 17 Mart 2021. Alındığı Yer: My Modern Met | Arşiv Bağlantısı
- Ask Nature. Wing Scales Cause Light To Diffract And Interfere. (21 Ağustos 2017). Alındığı Tarih: 17 Mart 2021. Alındığı Yer: Ask Nature | Arşiv Bağlantısı
- A. Daniel. This Is Why The Color Blue Is Actually Rare In Nature. (17 Ocak 2019). Alındığı Tarih: 17 Mart 2021. Alındığı Yer: Best Life | Arşiv Bağlantısı
- S. A. Sigit. The Rarest Pigment On Earth Is Blue Pigment, But Why Blue Is Everywhere?. (31 Temmuz 2018). Alındığı Tarih: 17 Mart 2021. Alındığı Yer: earthbuddies | Arşiv Bağlantısı
- S. L. Gallou. Why Is The Colour Blue So Rare In Nature?. (20 Ağustos 2019). Alındığı Tarih: 17 Mart 2021. Alındığı Yer: The University Of Adelaide | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 08/12/2024 20:55:24 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/9718
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.