Kronik Stres Beyni Konfor Besinlerine Yönlendiriyor!

Günümüz dünyasında insanların en çok deneyimlediği duygu durumlarından birisi strestir. Dünya Sağlık Örgütü'ne göre stres; zorlayıcı bir durumdan kaynaklanan zihinsel bir gerilim veya endişe hali olarak tanımlanabilir.^[1]

Hayati bir tehlike sezen primat beyninde Savaş ya da Kaç tepkisi olarak gözlemlenen ve amigdalayı tetikleyen stres; günümüzde modern insanın toplumsal ve bireysel hayatının neredeyse her alanında karşımıza çıkmaktadır.

The Conversation

Stresin belirtileri ve insanların strese nasıl yanıt verdiği kişiden kişiye değişmektedir. Kronik stres, vücudun kalori ve besin kullanımını çeşitli şekillerde etkileyerek birçok besinin kullanımını ve atılımını artırır.^[2] Bu sebeple stres, yeme alışkanlıklarını olumsuz yönde etkileyebilecek ve hatta gelecekte ciddi sorunlara yol açabilecek bir davranışlar zinciri oluşturabilir.

Garvan Tıbbi Araştırmalar Enstitüsü'nden bir ekip; konfor besini (İng: "Comfort food") olarak adlandırılan, insanı iyi hissettiren ve genelde yüksek karbonhidrat ve kalori değerlerine sahip yiyeceklerle birleşen stresin; beyinde daha fazla yemek yemeyi tetikleyen, tatlı yeme isteğini fazlasıyla artıran ve aşırı kilo alımıyla sonuçlanan değişiklikler yarattığını gözlemledi.

Stres, Beynin Tokluğa Verdiği Sinyali Geçersiz Kılıyor Olabilir!

Araştırmayı gerçekleştiren bilim insanları, stresin beynin tokluğa verdiği doğal tepkiyi geçersiz kıldığını ve daha lezzetli yiyecekler yemeyi teşvik eden kesintisiz ödül sinyallerine yol açtığını tespit ettiler. Beynin "lateral habenula" isimli kısmında gerçekleşen ve aktive olduğunda genellikle ödül sinyallerini baskılayan sinyaller hakkında araştırmanın kıdemli yazarı ve Garvan Enstitüsü'nde ziyaretçi bilim insanı olarak çalışan Profesör Herzog şöyle söylüyor:

Bulgularımız, stresin yemekten alınan zevki azaltan doğal bir beyin tepkisini geçersiz kılabileceğine işaret ediyor. Bu da beynin yemek yedikçe ödül tepkisi almaya devam etmesi demek.

Kilo Alımı ve Stres İlişkisine Bir Bakış

Stresli zamanlarda az yiyen insanlar olsa da çoğu insan, yoğun stres yaşadığı anlarda normalde tükettiğinden daha fazla besin tüketiyor ve yüksek kalori, şeker ve yağ oranına sahip yemekler tercih ediyor.

Araştırmacılar, bu yeme alışkanlıklarını neyin yönlendirdiğini anlamak için beyindeki farklı bölgelerin kronik strese verdiği tepkilerin diyete göre nasıl değiştiğini fareler üzerinden araştırdı. Makalenin yazarlarından Dr. Kenny Chi Kin Ip çalışma hakkında şöyle söylüyor:

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor. Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak... Daha fazla göster

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Normalde beynin ödül tepkisini kapatmakla ilgilenen ve lateral habenula olarak bilinen bölgenin, kısa sürede yüksek yağ alınan bir diyetle beslenen farelerde hayvanı aşırı yemekten korumak için aktifleştiğini keşfettik. Ancak, kronik stres altındayken beynin bu kısmı pasifti ve ödül sinyallerinin aktif kalmasına ve haz için beslenmeyi teşvik etmesine izin verdi. Yüksek yağ içeren diyetlerle beslenen stresli farelerin aynı diyetle beslenen stresli olmayan farelere göre iki kat daha fazla kilo aldığını bulduk.

Araştırmayı yürüten ekip, kilo alımının merkezinde beynin strese doğal yanıt olarak ürettiği NPY molekülünün olduğunu keşfetti. Yüksek yağlı bir diyet takip eden stresli farelerde NPY molekülünün lateral habenula bölgesindeki beyin hücrelerini aktive etmesi engellendiğindeyse fareler daha az konfor besini tükettiler; bu da daha az kilo alımıyla sonuçlandı.

Stres, Şekerli Yiyecek Tüketimini Artırıyor!

Araştırmanın sonraki aşamasında bir sukraloz tercih testi gerçekleştirilerek farelerin normal su ile yapay olarak tatlandırılmış su arasında seçim yapmalarına izin verildi. Profesör Herzog; yüksek yağla beslenen stresli farelerin sadece yüksek yağlı bir diyetle beslenen farelere göre üç kat daha fazla sukraloz tükettiğini gözlemlediklerini söylüyor. Bu gözlem, stresin yalnızca yemek yerken daha fazla ödül sinyalini aktive etmekle kalmayıp özellikle tatlı ve lezzetli yiyecekler için sürekli bir isteğe neden olduğunu gösteriyor. Ayrıca Herzog, düzenli bir diyet uygulanan stresli farelerde tatlandırılmış su için aynı tercihin görülmediğini vurguluyor.

The Scientist

Stres, Vücudun Sağlıklı Enerji Dengesini de Bozuyor!

Araştırmacılar; bulgularının stresi, beynin enerji ihtiyaçlarını dengeleme konusundaki doğal yeteneğini geçersiz kılabilecek yeme alışkanlıklarının kritik bir düzenleyicisi olarak tanımladığını belirtiyor. Herzog bu durumu şöyle açıklıyor:

Stresli durumlarda çok fazla enerji kullanmak kolaydır ve ödül duygusu sizi sakinleştirebilir; ancak bu gıda yoluyla enerji artışının yararlı olduğu zaman gerçekleşir. Uzun süreler boyunca stres yaşadığınızdaysa stres denklemi değişiyor gibi görünüyor; bu senaryoda vücut için kötü bir şey olan yemek yemeyi sürdürme davranışı gözleniyor.

Bu araştırma, hangi seviyede stresin sağlıklı enerji metabolizmasını tehlikeye atabileceğini vurguluyor. Uzun süreli stresle baş başaysanız sağlıklı bir diyet takip etmeye çalışmak ve abur cuburdan uzaklaşmak gerektiğini bilmeniz gerekiyor.