Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat

Kozmik Uzaklık Merdiveni Nedir? Kozmolojide Büyük Uzaklıklar Nasıl Ölçülür?

3 dakika
1,057
Kozmik Uzaklık Merdiveni Nedir? Kozmolojide Büyük Uzaklıklar Nasıl Ölçülür? Astronomy Magazine
Evrim Ağacı Akademi: Kozmoloji (Evrenbilim) Yazı Dizisi

Bu yazı, Kozmoloji (Evrenbilim) yazı dizisinin 7 . yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan " Kozmoloji Nedir? Evrenbilim Neleri Araştırır?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
Tüm Reklamları Kapat

Kozmolojide uzaklıkların hassas bir şekilde ölçülebilmesi oldukça önemlidir. Çünkü Hubble sabiti gibi parametrelerin hassas bir şekilde belirlenebilmesi için, uzaklıkların sağlıklı bir şekilde belirlenebilmesi gerekir. Hubble sabitinin de birçok diğer parametrenin belirlenmesinde önemli bir rolü olduğunu düşünecek olursak kozmolojik açıdan, uzaklık belirleme çok önemli bir konudur. Fakat uzaklığı doğrudan ölçmek oldukça problemlidir. Bunun için çeşitli uzaklık ölçüm yöntemleri, birbirlerini teyit etme ve geliştirme amacıyla farklı kombinasyonlar şeklinde kullanılır. Her bir yöntemin bir basamağı oluşturduğu bu yönteme, uzaklık merdiveni adı verilir.

Astronomide belki de 20'den fazla uzaklık ölçüm yöntemi vardır, fakat bunların çoğu benzer bir mantıktan faydalanır ve çok da uzağı ölçmemize olanak tanımaz. Yöntemlerin birçoğu kendi gökadamız içerisinde sınırlıyken, birçoğu da yerel kümenin dışına çıkamaz. Ancak süpernova, maser gözlemleri gibi ender yöntemler bu sınırları aşabilir.

Fakat buna rağmen, bu kadar fazla yöntemin olması önemli bir avantajdır. Bu durum, uzaklık merdiveninin mantığında yatar. Her bir basamak bir yöntem olduğuna göre, farklı yöntemlerle farklı merdivenler kurabilirsiniz. Böylece birinde öngöremediğiniz bir sistematik hata bulunuyorsa, bu durumdan kurtulmuş olursunuz.

Tüm Reklamları Kapat

Astronomide Uzaklık Ölçümleri

Astronomide uzaklık ölçümü genelde çok basit bir prensibe dayanır: Işığın uzaklaştıkça daha sönük görünmesi. Önünüzde bir fener olduğunu ve belirli bir mesafeden buna baktığınızı düşünün, eğer fenerden uzaklaşırsanız, gördüğünüz parlaklık da düşecektir, halbuki fenerin kendi parlaklığı değişmemiştir. Eğer fenerin kendi parlaklığını bilirseniz ne kadar uzaktan size ne kadar parlak görüneceğini de bilebilirsiniz.

Astronomik gözlemlerde biz, cismin görünür parlaklığını ölçüyoruz. Eğer o cismin salt parlaklığını bilirsek, cisme olan uzaklığı ölçebiliriz. Lakin bir cismin salt parlaklığını nasıl bilebiliriz? Bunu bilebilmek için, en azından o cismin uzaklığını bir kere ölçebilmiş olmamız gerekir. Örneğin Tip Ia Süpernovalar nerede olurlarsa olsunlar aynı ışıtmaya sahiptir. Eğer bir kere bir Tip Ia süpernovanın uzaklığını ölçebilirsek, evrenin diğer yerinde gözlediğimiz Tip Ia Süpernovaların uzaklıklarını, artık onların salt parlaklıklarını bildiğimizden ötürü ölçebiliriz.

Uzaklık merdiveni ile ilgili anlaşılması gereken bir diğer önemli nokta, merdivenin ilk basamağının, ikinci basamağın olmasına olanak tanımasıdır. Yani ilk basamak olmadan, ikinci basamağı koyamazsınız. Örneğin, Tip Ia Süpernovalar uzaklık belirlemede çok sık kullanılır, çünkü belirli bir salt parlaklıkları vardır ve çok uzaklardan görünebilirler. Böylelikle ışığın ne kadar azalmış olduğundan uzaklığını bulabilirsiniz. Fakat o salt parlaklık değerini bilebilmek için, en az bir kere, bir süpernovanın uzaklığını ölçmüş olmanız gerekir. Bunu da diğer yöntemler sayesinde yapabilirsiniz.

Diğer yöntemler yakınlar mesafelerde çalışıyor, lakin yakınlarda bir Tip Ia Süpernova öyle kolay kolay gerçekleşmez, şimdi ne yapacağız? Basamak basamak ilerleyeceğiz.

Tüm Reklamları Kapat

Quora

Paralaks yöntemiyle, bir Cepheid yıldızının uzaklığını belirleyerek ve Cepheid yıldızlarının periyot-ışıtma ilişkisinden faydalanarak, evrenin herhangi bir yerindeki Cepheid'in uzaklığını ölçebiliriz. Şanslıyız ki Cepheid yıldızları yerel grup içerisinde görülebilecek kadar parlaktır ve Tip Ia Süpernova gerçekleşen bir gökadadaki bir Cepheid'i kullanarak, artık o süpernovanın uzaklığını bulabiliriz. Bir Tip Ia Süpernovanın uzaklığını ölçerek salt parlaklıklarını belirlediğimize göre, artık evrenin herhangi bir yerindeki Tip Ia Süpernovaların uzaklıklarını bulabiliriz. Böylelikle üç basamaklı bir merdiven oluşturmuş olduk: Paralaks, Cepheid ve Tip Ia Süpernova.

Eğer herhangi bir yönteminizde bir hata varsa, bu durum bir üst basamakta yaptığınız ölçümlere de yansıyacaktır. Bu yüzden farklı yöntemleri farklı kombinasyonlar şeklinde kullanarak farklı uzaklık merdivenleri tanımlanır ki, sistematik hatalardan kurtulabilelim. Ayrıca bu şekilde bir hata tespit edilirse, elimizdeki bir yanlışı da fark edip yeni bir bilimsel keşfin de önünü açmış oluruz.

Uzaklık belirlemede en sık kullanılan yöntemler Paralaks, anakol çakıştırma, RR Lyrae ve Cepheid değişen yıldızları, TRGB yöntemi, Sunyaev-Zel'dovich etkisi, Tully-Fisher ilişkisi, yüzey parlaklık dalgalanmaları, küresel küme ışıtma fonksiyonu, gezegenimsi bulutsu ışıtma fonksiyonu, MASER'lar ve Tip Ia Süpernovalardır.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
Evrim Ağacı Akademi: Kozmoloji (Evrenbilim) Yazı Dizisi

Bu yazı, Kozmoloji (Evrenbilim) yazı dizisinin 7 . yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan " Kozmoloji Nedir? Evrenbilim Neleri Araştırır?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
27
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Bilim Budur! 7
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 2
  • İnanılmaz 2
  • Umut Verici! 2
  • Merak Uyandırıcı! 2
  • Muhteşem! 1
  • Tebrikler! 1
  • Güldürdü 1
  • Üzücü! 1
  • Grrr... *@$# 1
  • İğrenç! 1
  • Korkutucu! 1
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 21/11/2024 11:49:21 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/12609

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Eşey
Genler
Evrim Ağacı Duyurusu
Yeşil
Asteroid
Beslenme Bilimi
Kalıtım
Sendrom
Kanser
Dağılım
Ağrı
Nöronlar
Deniz
Sars
Ara Tür
Renk
Embriyo
Tür
Periyodik Tablo
Hukuk
Ortak Ata
Carl Sagan
Evrimsel Tarih
Hayatta Kalma
Kanser Tedavisi
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ö. Kayalı. Kozmik Uzaklık Merdiveni Nedir? Kozmolojide Büyük Uzaklıklar Nasıl Ölçülür?. (6 Ocak 2024). Alındığı Tarih: 21 Kasım 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/12609
Kayalı, Ö. (2024, January 06). Kozmik Uzaklık Merdiveni Nedir? Kozmolojide Büyük Uzaklıklar Nasıl Ölçülür?. Evrim Ağacı. Retrieved November 21, 2024. from https://evrimagaci.org/s/12609
Ö. Kayalı. “Kozmik Uzaklık Merdiveni Nedir? Kozmolojide Büyük Uzaklıklar Nasıl Ölçülür?.” Edited by Ögetay Kayalı. Evrim Ağacı, 06 Jan. 2024, https://evrimagaci.org/s/12609.
Kayalı, Ögetay. “Kozmik Uzaklık Merdiveni Nedir? Kozmolojide Büyük Uzaklıklar Nasıl Ölçülür?.” Edited by Ögetay Kayalı. Evrim Ağacı, January 06, 2024. https://evrimagaci.org/s/12609.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close