Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Konuşma, İşaret, Aletler: Eski Diller Neye Benziyordu? İlk Diller Konuşmaya mı Dayalıydı?

Konuşma, İşaret, Aletler: Eski Diller Neye Benziyordu? İlk Diller Konuşmaya mı Dayalıydı? Sedivy, J. (2014)
İnsan ve şempanzenin karşılaştırmalı vokal anatomileri. Asıl versiyon: Fitch, W. T. (2000).
5 dakika
4,133
Tüm Reklamları Kapat

İşaret dilleri, tıpkı konuşma dilleri gibi toplumlar arası çeşitliliğe ve konuşma dilleri kadar iletişimsel yeterliğe sahip dillerdir.[1], [2] Ne var ki, dünyadaki 7000'i aşan dilin yalnızca 300 kadarı işaret dilidir. Dahası, 8 milyarı bulan dünya nüfusunun yalnızca 70 milyon kadarı öncelikli olarak işaret dili kullanmaktadır.[3], [4] Bu farkın sebebinin işaret dillerinin yoğunlukla işitme engelliler tarafından kullanılması olduğu düşünülebilir.

Yani dillerin büyük çoğunluğu konuşmaya dayalıdır. Bu çerçevede en eski dil oluşumlarının da konuşmaya dayalı mı evrimleşmiş olması gerekir?

Tüm Reklamları Kapat

Homo sapiens'in İletişim Yetisi ve Kuzenlerimiz

Bizim türümüz diğer türlere kıyasla çok sofistike bir sesli iletişim yetisine sahiptir. Bu yetimizi hem bilişsel mekanizmamızın donanımlılığına, hem de konuşma organımızın kullanışlılığına borçluyuz. Bilişsel altyapımız ve konuşma aygıtımız sayesinde çok sayıda sesi üretebiliyor ve algılayabiliyor, aynı zamanda da üretme ve algılama becerilerini hayatımızın en erken safhalarında hızla edinebiliyoruz. Primat akrabalarımız bu konularda bizim kadar maharetli değil.

Yeryüzündeki dillerin kullandığı birim seslerin sayısı 800'ü aşıyor ve bir dilin birim ses envanterinin kapsamı 100 sesi geçebiliyor. Türkçe'de ise yalnızca 28 birim ses bulunuyor! Bununla beraber yakın primat kuzenlerimiz, yıllarca eğitilseler bile birkaç sesten fazlasını telaffuz edemiyorlar.

Tüm Reklamları Kapat

Örneğin, Keith ve Cathy Hayes 1950'lerin başında evlerinde Viki adını verdikleri bir şempanze yetiştirdiler ve Viki'yi ellerinden geldiğince sıradan bir insan çocuğu gibi sosyalleştirmeye çalıştılar. Ancak Viki, tüm bu çabalara rağmen yalnızca dört sözcüğü telaffuz etmeyi başarabildi; anne, baba, yukarı ve bardak (İng: "mama", "papa", "up" ve "cup").[5]

Pixabay

Şempanzelerin konuşmakta başarısız olmaları şaşırtıcı değil, çünkü bizim maharetli beynimiz bir yana dursun, şempanzelerin konuşma organıyla bizim konuşma organımız arasında önemli yapısal farklar var. Bu farklardan en önemlisi, insan gırtlağının (larinks) şempanze gırtlağına kıyasla çok daha aşağıda yer alması. Gırtlağımızın bu konumu, ağzımızda dilimizin rahatça hareket edip farklı akustik karakterde sesler üretebileceği geniş bir boşluk bırakıyor.[6] Tabiri yerindeyse, şempanzelerin dilleri dönmüyor ki konuşabilsinler!

Sözlü İletişim Yetimizi Neye Borçluyuz?

Bununla beraber gırtlağımızın bu konumu türümüzün evrimsel geçmişinde ciddi bir bedeli de beraberinde getirmiştir. Primat akrabalarımızın aksine bizler, aynı anda nefes alıp yutkunamıyoruz. Hatta bu yüzden boğulabiliyoruz! Soluk borusuna yenen ya da içilen bir maddenin kaçmasıyla ölmenin sık yaşanan bir kaza olduğunu göz önünde bulundurursak, gırtlağımızın bu tehlikeli konumunun ölüm riskine değer derecede güçlü bir evrimsel avantajının olması gerektiği sonucuna varırız. Görünen o ki, doğal seçilim tabanında boğulma riski yaratmasına rağmen sözlü iletişim seçilmiştir.[7]

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Konuşma aygıtımızın bu denli donanımlı ve evrimsel olarak avantajlı olduğu göz önüne alındığında konuşma, ilk bakışta türümüz için hep karakteristik bir etkinlik olmuş gibi görünebilir. Ancak türlerarası karşılaştırmalı analizler, türümüzün dille geçmişinin sadece konuşmadan ibaret olmayabileceğini, hatta konuşmanın türümüzün evrimsel geçmişinde nispeten yeni olabileceğini gösteriyor.[6][8][9][10]

Bu fikri destekleyen birçok gözlem de yapılmıştır. Öncelikle, primat akrabalarımızın doğal habitatlarında kendi aralarında iletişim kurarken kullandıkları işaretler, çıkardıkları seslere kıyasla çok daha esnek bir ifade gücüne sahiptir. Bu, onların işaretleriyle bizim dilimizin dikkate değer bir ortak paydasıdır, çünkü bizim ifadelerimiz de farklı durumlarda farklı anlamlara gelebilmektedir. Örneğin, vervet maymunlarının bir leopar, kartal ya da yılanın yaklaştığını haber eden, farklı anlamları bulunmayan üç farklı uyarı çağrısı bulunmaktadır. Buna karşın bonoboların el uzatma işaretleri bir kavga esnasında yardım talebi, barışçıl bir ortamda ise yiyecek ricası anlamına gelir. Üstelik seslerin aksine işaretler, insan dillerinin kültüre has özelliklerini anımsatır bir şekilde şempanze gruplarına özgü de olabilmektedir.[11], [12]

Daha da önemlisi, yakın primat kuzenlerimiz konuşma yoluyla iletişim kurmayı öğrenmekte işaret yoluyla iletişim kurmayı öğrenmekten çok daha az becerikliler. İlginçtir ki, insan harici primatların konuşmadaki bu yetersizliklerinin aksine filler, foklar, katil balinalar ve birçok ötücü kuş, sesli iletişim kurma becerisini edinebilmektedir.[13] Ses üretiminin türler arasındaki bu dağılımı, bu özelliğin analog bir özellik olduğunu gösteriyor. Bir başka deyişle konuşma becerisi, bu beceriye sahip bunca türe ortak bir atadan miras kalmamıştır. Daha ziyade, bu ortak yeti benzer seçilimsel süreçlerin bir sonucudur. Yani işaret, primat türlerinin iletişimsel davranışları bir evrimsel süreç içinde şematize edildiği zaman konuşmaya kıyasla daha makul bir dil öncülü olarak karışımıza çıkmaktadır.[8], [12] Bu çerçevede, eğer dil işaretle başladıysa, türümüzün evrimsel geçmişinde işaretten konuşmaya geçiş neden ve ne zaman gerçekleşmiş olabilir?

Nasıl Konuşmaya Başladık?

Bir yaklaşıma göre konuşma, vücudu başta eller olmak üzere ağız ve yüz dışındaki bölümlerinin iletişim meşguliyetinden kurtarmak için meydana gelmiş olabilir. Konuşmanın mümkün kıldığı bu çoklu görevliliğin büyük bir avantajı geceleri, avlanırken veya konuşmanın diğer katılımcıların görüş alanında değilken iletişim kurabilmektir.[14]

Bir diğer avantajı da konuşmanın el işaretlerine kıyasla çok daha az enerji gerektirmesidir.[15] Konuşma esnasında aynı anda ellerle ne iş görüldüğünün tarif edilebilmesi de muhtemelen el işi gerektiren uygulamaların da daha kolay aktarılmasını sağlamıştır.[9] Fosil kalıntılara göre bu geçişi mümkün kılacak donanım, günümüzden elli bin yıl öncesinde kadar yakın bir zamanda bile şu anki halini almış olabilir.[10]

Tüm Reklamları Kapat

Görünen o ki konuşmanın icadı, türümüzün Neanderthal gibi diğer homininlerin aksine bugünlere kadar ulaşabilmesinde en az dilin icadı kadar kritik bir rol oynamış olabilir.[9]

Sonuç

Toparlamak gerekirse, insanların büyük çoğunluğu öncelikli olarak konuşma yoluyla iletişim kursa da primat kuzenlerimizin dille ortaklık gösteren iletişimsel davranışları konuşmaya değil işarete dayalı. Bu ayrışım tesadüfi değil, çünkü alet kullanımı onların kültürlerinin bir yapı taşı olmadığından vücutlarının ses aygıtı haricindeki uzuvları iletişim kurabilmeleri için yeterli. Bir başka deyişle, konuşmaya ve konuşmayı mümkün kılacak donanımlı bir organa bizim gibi ihtiyaç duymuyorlar. Bizim içinse konuşma, gelişen alet kullanımımızın gerektirdirdiği bir inovasyondu.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
89
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Merak Uyandırıcı! 24
  • Tebrikler! 17
  • Muhteşem! 10
  • Bilim Budur! 7
  • Güldürdü 7
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 5
  • İnanılmaz 4
  • Umut Verici! 4
  • Grrr... *@$# 4
  • Korkutucu! 4
  • İğrenç! 3
  • Üzücü! 1
Kaynaklar ve İleri Okuma
Sıkça Sorulan Sorular

8 milyarı bulan dünya nüfusunun yalnızca 70 milyon kadarı öncelikli olarak işaret dili kullanmaktadır.

Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 19/03/2024 07:28:44 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/13513

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Bellek
Genel Görelilik
Maske Takmak
İklim Değişikliği
Bilim İnsanları
Kök Hücre
Antibiyotik
Mers
Araştırmacılar
Nükleer Enerji
Evrim Ağacı
Böcek Bilimi
Çekirdek
Siyah
Avcı
Temel
Gıda Güvenliği
Uterus
Çevre
Amerika Birleşik Devletleri
Çiçek
Film
Karar Verme
Kuş
Demir
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Y. T. Kurşunlu, et al. Konuşma, İşaret, Aletler: Eski Diller Neye Benziyordu? İlk Diller Konuşmaya mı Dayalıydı?. (9 Aralık 2022). Alındığı Tarih: 19 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/13513
Kurşunlu, Y. T., Karagözoğlu, M. (2022, December 09). Konuşma, İşaret, Aletler: Eski Diller Neye Benziyordu? İlk Diller Konuşmaya mı Dayalıydı?. Evrim Ağacı. Retrieved March 19, 2024. from https://evrimagaci.org/s/13513
Y. T. Kurşunlu, et al. “Konuşma, İşaret, Aletler: Eski Diller Neye Benziyordu? İlk Diller Konuşmaya mı Dayalıydı?.” Edited by Mert Karagözoğlu. Evrim Ağacı, 09 Dec. 2022, https://evrimagaci.org/s/13513.
Kurşunlu, Yasin Tuna. Karagözoğlu, Mert. “Konuşma, İşaret, Aletler: Eski Diller Neye Benziyordu? İlk Diller Konuşmaya mı Dayalıydı?.” Edited by Mert Karagözoğlu. Evrim Ağacı, December 09, 2022. https://evrimagaci.org/s/13513.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close