Bonobo Nedir? Bu Seks Bağımlısı Kuyruksuz Maymunla DNA'nızın %98.7'sini Paylaşıyorsunuz!

İnsan doğasını anlamak; davranışlarımızın, duygularımızın ve sosyal yapımızın evrimsel tarihini keşfetmek için yaşayan en yakın kuzenlerimizi yani bonobo ve şempanzeleri incelemek şüphesiz en etkili yöntemlerden biri.

Nedendir bilinmez ama muhtemelen sayılarının oldukça az olması, keşfinin şempanzelerden sonra olması ve şüphesiz temel sebep olan davranışlarının günümüz insanının değer yargılarına bazı hususlarda ters düşmesi bakımından bonobolar sürekli göz ardı edilmiştir. Bonobonun keşif öyküsünü Frans de Waal şöyle anlatmaktadır:^[1]

Olgunluğa erişmemiş hayvanlarda kafatası kemiklerinin birleştiği yerlerde boşluklar olur. Bu kafatasında boşluk yoktu. Bunun alışılmadık ölçüde küçük bir şempanzeye ait olduğu sonucuna varan Alman anatomist Ernst Schwarz, yeni bir alttür bulduğunu ilan etti. Çok geçmeden anatomik farklılıklar, bonoboyu tümüyle yeni bir tür mertebesine yükseltecek kadar önemli bulundu: Pan paniscus (İçimizdeki Maymun, s.19-20).

Grup içi çatışmaların ve gruplar arası savaşların, doğamızın bir parçası olduğu söylenmiş ve daima şempanzelerin gerek alfa erkek veya alfa dişi olmak uğruna yaptığı hararetli kavgalar gerekse dişiler için verdiği amansız mücadeleler örnek verilmiştir. Buna karşın en az şempanzeler kadar yakın kuzenlerimiz olan bonoboların, çok daha barışçıl, rekabetin daha az olduğu ve kısmen cinsellik üzerine kurulu bir yaşantıları vardır. Şempanzelerden daha kalabalık gruplar halinde yaşarlar ve çok daha fazla sosyaldirler. Bonobolar, panseksüeldir ve sosyal yapı büyük ölçüde bunun üzerine inşa edilmiştir. Bu yapı dişiler ve erkekler arasındaki çatışmayı azaltmakta büyük rol oynar. Bununla beraber gruba katılan yeni bir birey şempanzelere nazaran daha sıcak karşılanır ve yaşanan çatışmalar nadiren ölümcül olur.

Bonobolarda Cinsel Yaşam ve Çeşitlilik

Diğer türlerin aksine cinsellik, bonoboların sosyal yaşamının bir parçasıdır ve sosyal yaşam, cinsellik olmadan düşünülemez. Bu cinsel davranışlar sadece dişi-erkek arasında değil, erkek-erkek, dişi-dişi arasında ve hatta yavrular ile olabilir. Dişiler arasında görülen genito-genital (GG) sürtünmenin yanı sıra, erkekler arasında yalancı cinsel birleşmeye ve penis eskrimi denilen çeşitli aktivitelere rastlanır. Bonoboların bu yaşamı insan-merkezci bir bakış açısı ile değerlendirilmemelidir. Her ne kadar insan doğasına ve değer yargılarına ters düşüyor gibi görünse de bonobolar çeşitli duygu ve davranışlarını bu cinsel yollarla ifade eder.^[2]

Pek çok türde cinsel davranış apayrı bir kategoriyken, bonobolarda toplumsal ilişkilerin bir parçası haline gelmiş durumdadır ve bu yalnız karşı cinsler arasında geçerli değildir. Bonobolarda her türlü partner kombinasyonu görülür: erkek-erkek, erkek-dişi, dişi-dişi, erkek-yavru, dişi-yavru. (Bonobo ve Ateist, s. 68).

Cinselliğe Bağlı Sosyal Yaşam

Bonobolar, şempanzelerin aksine anaerkil toplumlardır ve dişiler sosyal hayatın merkezindedir. Erkekler ise filopatriktir (doğduğu topluluğu terk etmez) ve annelerine bağlı bir yaşam sürer. Dişilerin bu güçlü konumunun sebebi büyük ölçüde erkekler arası ittifakın güçlü olmamasından kaynaklanmaktadır. Erkekler arası ittifakın güçlü olduğu şempanzelerde bekleneceği üzere erkekler daha güçlü konumdadır. Dişilerinin erkeklere kafa tuttuğu, peşinden kovaladığı ve hatta elinden zorla yiyeceğini aldığı gözlemlenen bonoboların barışçıl hayatlarında, erkeklerin, çiftleşmediği dişilerin çocuklarını öldürme davranışı, şempanzelerin aksine, gözlenmez çünkü yavruların babalarının kim olduğu muallaktır ve bir yavruyu öldürme girişiminde bulunan bir erkeğin kendi çocuğunu öldürme ihtimali vardır. İşte bu sebeple bonobo dişileri yavruları için fazla endişe duymazlar.

Bonobonun cinsel özellikleri, bu cinsel yaşamın bize de hitap ettiği anlamına gelmez fakat barışçıllıkları ve eşitçillikleri, bizim sosyal yapımız ile ilgili kuvvetli fikirler verebilir.

Bu Seks Bağımlısı Kuyruksuz Maymunla DNA'nızın %98.7'sini Paylaşıyorsunuz!

Daha önceden de anlattığımız gibi, insanlarda bulunan 23 çift kromozomdan 2. çift, şempanzeler, bonobolar ve gorillerde bulunan ve nispeten daha kısa olan 2A ve 2B isimli iki kromozomun birbirine kaynaşması sonucu evrimleşmiştir. Bu, insanın bu türlerle akrabalığının tartışmaya hiçbir yer bırakmayan kanıtıdır.

National Center for Biotechnology Information/Matthew Connolly of Mother Jones

Bu birleşmenin meydana geldiğine dair genetik kanıtlar ezici bir güce sahip: Bilim insanları 2. kromozom üzerinde birleşmenin yaşandığı noktayı tam olarak tespit edebiliyor. Ayrıca, bu birleşme öyküsü gerçek olmasaydı orada olmaması gereken belli DNA dizilimlerinin varlığını da gösterebiliyorlar. Birleşme, gerçekte varlığının kalıcı bir genetik izini bırakır ve bu iz DNA baz çiftine kaydolur. Daha detaylı bir anlatımı burada bulabilirsiniz.

Aslında evrimi destekleyen bu kromozom kanıtının daha fazlası da var: 2. kromozomdaki kaynaşmayı ispatlayan akademik çalışma; 2. kromozom birleşmesi diye bir şey yaşamadıkları için hepsi de hücrelerinde 24 çift kromozom bulunan ve şempanzeler, goriller ve orangutanlar üzerine odaklanmıştı. Geçmiş senelerdeyse, elde edilen imkânlarla bilim insanları modern insanın yakın akrabaları olan birleşik bir 2. kromozomu olan ya da olmayan ve şu anda halen var olan veya yok olmuş olan 3 diğer türün (yaşayan ya da var olan) genom dizilemesini yapıldı.

Ve yeniden, yeni kanıtlar evrim hikâyesini doğruluyor. Neden? Çünkü, birleşmiş 2. kromozomu tam da evrim doğruysa olması beklenen yerde buluyorsunuz: Yani bize şempanzelerden daha benzer olan; ama bizden şempanzeler kadar uzak olmayanlar organizmalarda! Bunlardan birisi, bonobolar.

Bonobolarda kromozom birleşimi bulunmuyor. Nesli tükenmekte olan, yukarıda ve burada anlattığımız nedenlerel adı "şehvetli"ye çıkmış bonoboya ait genom, yakın zamanda Almanya Leipzig'deki Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü'nden Kay Prüfer tarafından yönetilen bir araştırmacı takımı tarafından dizilendi. Yayınladıkları makaleye göre bonobolar ve şempanzeler insanların yaşayan en yakın akrabaları konumunda. İnsanlara giden soy hattı bonobolar ve şempanzelerden 5 milyon yıldan fazla zaman önce ayrılmış olsa da, şempanzeler ile bonobolar birbirinden sadece 2 milyon yıl önce ayrıldı. Buna bağlı olarak, çalışmaya göre şempanze ve bonobo genomları yüzde 99.6 oranda aynıyken, bonobo ve insan genomları sadece 98.7 oranda aynı. Yani evrimin gerçekliğini kabul eden ve etmeyen tüm insanlar, bonobolarla yakın bir akrabalığa sahip.

Smithsonian/National Museum of Natural History

Eğer insanlar bonobolara, şempanzelere oldukları kadar yakınsa, o zaman bonobolar da şempanzeler gibi 24 kromozom çiftine sahip olmalı ve insanlarda görülen kromozom birleşmesi onlarda görünmüyor olmalı. Öyle değil mi? Ve tam da evrimin öngördüğü gibi, bu kromozomal birleşme bonobolarda yok. Kay Prüfer şöyle anlatıyor:

Kromozomların görünümüne göre, Bonobonun iki ayrı chr2a ve chr2b'ye sahip olduğu açık.

NIH Ulusal Biyoteknoloji Merkezi, bu kromozomlara 2a ve 2b isimlerini veriyor: 

National Center for Biotechnology Information

Bu sebeple, bonobo genomundan elde edilen kanıtlar da evrim teorisini bir kez daha doğruluyor.