Karga Zekası: Kargaların Baş Döndürücü Zekasına Örnekler...

İnsan, "tek zeki canlı" olma sıfatından son derece uzak bir tür. Modern bilim dahilinde beyni olan her canlının zeki ve belli bir ölçüde bilinçli olduğunu biliyoruz. Hayvanlar salt içgüdüleri ile hareket etmiyorlar, otomatik makineler de değiller. Onlar da bizler gibi düşünüyorlar, analiz ediyorlar, algılıyorlar, kararlar alıyorlar. Fakat insan harici hayvanların yine de davranışlarının büyük bir kısmını içgüdüsel davranışlar, özellikle de "sabit hareket örüntüleri" (İng: "fixed action pattern") adını verdiğimiz davranış desenleri domine ediyor. Bu yüzden dışarıdan bakıldığında, canlıları detaylı incelemeyen gözler onların robotlar gibi hareket ettiğini sanıyorlar. Bu, tamamen yanlış.

Örneğin kargaları diğer hayvanlarla karşılaştırdığımızda "Ne kadar zeki hayvanlar!" diye düşünürüz; çünkü o sabit hareket örüntülerini kırmayı başarıyor gibi gözükür. Bu doğrudur da... Fakat bunu yapabilen tek hayvan karga değildir; her hayvan sabit hareket örüntülerinin ötesine geçebilir. Bunu, buradaki yazımızda işlemiştik. Bu yazıda gelin, karga zekasına odaklanalım:

Kargalar, muhteşem hafızaları ve alet kullanarak problem çözme yetenekleri bizi hayretler içinde bırakır. Biyologlara göre kargaların zeka seviyesi, 7 yaşında bir çocuğunkine eşittir. Kargalar ve zekaları her zaman merak konusu olmuştur ve bilim insanlarının kargalar üzerindeki araştırmaları devam etmektedir.

Öncelikle bütün karga türleri bu kadar zeki değildir. Kargalar; kuzgun ve saksağan gibi farklı türlerin de dahil olduğu Corvus cinsine dahil olup, kargagiller (Corvidae) familyasındandır. Bu familyada yaklaşık 120 farklı tür bulunur. Kargalar ve kuzgunlar bu familyanın en zeki türleridir. Kargaların ve kuzgunların beyinleri vücut büyüklüğüne göre kıyaslanınca diğer kuşlara göre daha büyüktür. Memelilerde ise insanlar ve yunusların beyinleri büyüktür. Tabii ki, bilim insanları kargaların beyni daha büyük o yüzden daha zekidir diye kestirip atmıyor; bunun nedenini anlamak için pek çok deney ve gözlem yapıyorlar. Öyle ki, kargaların zekasını anlamak, Dünya-dışı zeki yaşam formları varsa onların zekasını anlamamızın anahtarı olabilir!

Kargalar Zekaları Sayesinde Neler Yapabilir?

Kargaların ne kadar zeki hayvanlar olduğunu gösteren gözlenmiş kanıtlar şunlardır:

• Alet yaparak yiyeceklere ulaşabilirler. Kargalar harika birer alet yapıcıdırlar. Doğada genellikle yaprakları yırtıp, kıvırıp ağaç kavuklarındaki böceklere ulaşmak için kullanırken görülmektedir. Sadece bu da değil, sert yaprakları ya da çimlerin keskin kenarlarını bıçak gibi kullanıp alet yapabilmektedir. Bir laboratuvar deneyinde, bir karga ulaşılması zor olan yiyeceğe bir telin ucunu kıvırarak ulaşmaya çalışmıştır. Sonra ucu kıvrılmış teli, yiyeceğe ulaşması kadar uzun olan başka bir çubuğa ulaşmak için kullandı. Kargalar bu teknikleri genç kargalara da öğretmektedir.
• Kargalar yer değişimi ve yerçekimi gibi karmaşık kavramları anlayabilmektedir. Bir deneyde, dört karga çakıl taşlarının bulunduğu bir odaya konuldu ve kargaların yetişemeyeceği uzaklıkta su dolu bir tüpün içine kurtçuk yerleştirildi. Kargalardan ikisi bu problemi çözmeye çalışırken diğer ikisi hemen çözüme ulaştı. Kargalar daha büyük taşların daha çok su yer değiştireceğini de anladı ve kurtçuğa ulaşana kadar taşları suya attı.
• Sincap gibi birçok hayvan yiyeceklerini saklayabilmekte, fakat kargalar bunu daha ileri bir seviyede yapabilmektedir. Kargalar omnivordur yani hem et hem de otla beslenmektedir ve hırsız olarak bilinmektedir. Kargalar yiyeceklerini saklayabilir ve diğer kargalar tarafından gözetlenmediğinden de emin olmak ister. Eğer etrafta bir karga varsa, yiyeceklerini göğüs tüylerinin içine saklıyormuş gibi yaparlar. Fakat bütün kargaların bunu yaptığını düşünürsek, birbirlerini takip edip bazen bu durumu destansı bir hava savaşına dönüştürürler.

• Kargalar bulunduğu ortama çok iyi uyum sağlayabilmektedir. Cevizleri yüksek bir yerden bırakarak kırılmasını sağlayabilir. Bu sizi şaşırtmadıysa eğer bir de bunu dinleyin: Cevizlerin kırılması için yola bırakıp bir arabanın üzerinden geçmesini bekleyebilir. Eğer hala kırılmadıysa cevizi alır ve tekrar dener. Ayrıca kargalar trafikteki değişimi de takip ederek cevizi ne zaman yola bırakacaklarını da bilebilir; cevizleri sadece arabalar için kırmızı yandığında yoldan toplarlar. Birçok insanda olmayan bir yetenektir bu.
• Kargalar göç yollarında ölümcül bir vaka olduysa eğer (bir karga dahi ölse) o yolu bir daha kullanmamaya çalışır. Bu durum nesilden nesle aktarılabilmektedir. Mesela bir karganın öldüğü evi unutmazlar. 
• Kargalar yüzleri de hatırlayabilmektedir. Seattle kampüsündeki araştırmacılar, kargaların yüzleri hatırlayıp hatırlayamayacaklarına dair bir deney yaptı. Yedi tane kargayı yakalayıp sonra da bıraktılar. Bu deneyi yaparken korku maskesi takıyorlardı. Şaşırtıcı bir şekilde araştırmacılar bu maskelerle kampüste dolaşmaya çıktıklarında, kargalar huzursuzlanarak onlara doğru uçuş bombardımanı yaptılar. Yalnız, sadece yakalanan kargalar değil hepsi saldırıya geçti. Herhalde yeni nesiller de maskeli insanlara karşı aynı davranışı sergilerdi. Açıkçası kargalar birbirleri ile konuşabilmekte ve kin besleyebilmektedir. 
• Kargalar sadece içgüdüleriyle hareket etmezler; nihai sonuç daha büyük bir ödül olduğunda kendilerini kontrol edebilirler. Yapılan bir deneyde kargalara az sevdikleri yiyecekleri daha çok sevdikleri yiyeceklerle değiştirme şansı sunuldu ve kargalar istedikleri yiyeceklere sahip olana kadar (10 dakika kadar) beklemeyi tercih ettiler.
• Kargaların maymunlar kadar başarılı plan yapıcılar oldukları düşünülmektedir.

Meltem Çetin Sever

Kargalarda Çöp Toplama Davranışları

Aşağıdaki fotoğraflarda görülen kargalar, bazı insanlardan gördükleri çok temel hareketi taklit etmektedir. Bu kare, bu olayın gözlendiği tek örnek değildir. Kargaların trafik ışıklarına uyma, çöpleri toplama, yiyeceklerin kaplarını insanlar gibi açma, içecekleri cam şişelerden pipet kullanarak içme, kamışları çatal gibi kullanarak dar yerlerden yiyecek alma gibi insanlarla özdeşleşen karmaşık hareketleri ve davranışları öğrenebildikleri bilinmektedir. İşte fotoğraflarda da bu durum gösterilmektedir. İnsanların bile yitirdiği değerler, bazı diğer hayvan türleri tarafından korunabilmektedir.

Kargaların Beyinlerinde Ne Tür Farklılıklar Var?

Kargaların beyinleri incelendiğinde insan beyninden oldukça farklı olduğu görülür. Memelilerde sosyal davranış ve karar verme gibi yönetici işlevlerden sorumlu olan prefrontal kortekstir (PFC). Kuşlarda, doğal olarak kargalarda, PFC bulunmaz. Bunun yerine onlarda, nidopalyum kodolateral (NCL) denilen bir bölge bulunur. PFC ve NCL yakınsak evrimin örnekleridir. Yaklaşık 300 milyon yıl önce ortak atalarımız kuşlar ve memeliler olarak ayrıldılar. Memeliler ve kuşların ortak ataları bu kadar zeki değildi çünkü PFC ve NLC’ye sahip değillerdi.

Tübingen Üniversitesi'nde nörobilimci olan Andreas Nieder, kargaların sofistike davranışları sırasındaki nöronal aktivitelerini inceledi. Nieder, 2013 yılında yayınlanan Nature Communications'daki çalışmasında lisansüstü öğrencisi Lena Veit ile gözlemlerini aktardı.

Nieder ve ekibi kargalara görüntü eşleştirme oyunu oynattırdı. Kargalar ilk önce bir bilgisayar ekranında örnek bir resme baktı, ardından ekranda beliren bir işaretle eşleşen resmi ya da farklı bir resmi seçebileceklerdi. İşaretler, görsel (kırmızı veya mavi daireler) veya işitsel (gürültü veya glissando sesi) idi. Mavi daire veya glissando sesi, eşleşen resim için; kırmızı daire veya gürültü sesi ise farklı olan resim için kullanılan işaretlerdi. Bu, kargaların işareti esnek bir şekilde yorumlamasını sağladı. Nieder ve ekibi, doğru davranışları ödüllendirerek kuşlara kuralı öğretti ve onların NCL’lerindeki nöronal aktiviteleri kaydetmeye başladı. Her iki türün (karga ve primat) nöronları da kural işaretinin sunulması sırasında en çok aktive olurken, görüntülere olan tepkileri sırasında daha az aktive oldu. Ayrıca iki türün nöronları da işaretin işitsel veya görsel olmasına bakmaksızın aynı şekilde aktive oldu.

A. Nieder (Tübingen Üniversitesi)

Bu deneyler sonucunda nöronal aktivitelerine bakılarak kargaların beyinlerindeki NCL’lerinin primatlardaki PFC’ye benzediği ortaya çıktı. Nieder'in sonuçlarına göre; kargalar ve primatlar aynı hesaplamayı kullanmak için evrim geçirdi.