Kafanıza Meteor Düşerek Ölme İhtimaliniz Nedir?

Dünya'ya meteor, daha doğru ifadesiyle meteorit düşmesi olayı anormal bir durum değildir: Her gün gezegenimize 48.5 ton civarında meteoroid ulaşmaktadır; bunların her gün 1-2 tanesi yeryüzüne ulaşarak meteorit olmaktadır, ancak yılda sadece 5-10 tanesinin yeri tespit edilebilmektedir.^{[1], [2]}

Ancak bu metoritlerin bir insanın kafasına düşme ihtimali oldukça düşüktür: Tulane Üniversitesi’nden çevre bilimleri profesörü Stephen A. Nelson'ın hesaplarına göre, ortalama bir insanın ömrü içerisinde üzerine bir meteorit düşme ihtimali 200.000-250.000’de 1 civarındadır.^{[3], [4]} Küresel olarak bu oran 75.000'de 1 kadar yüksek olabileceği gibi, ABD büyüklüğündeki bir kara parçasında bölgesel olarak 1.6 milyonda 1 veya yerel olarak 5.7 milyonda 1 kadar düşük de olabilir.^[5] Başka hesaplar, 700.000'de 1 civarında oranlar da verebilmektedir.^{[6], [7]}

Kıyas olması bakımından, Nelson'a göre bir cinayete kurban gitme riski 185'te 1, sel nedeniyle ölme riski 27.000'de 1, uçak kazasında ölme riski ise 30.000'de 1 civarındadır. Bunların hepsi, size bir meteorit çarpma riskinden çok daha yüksektir. Öte yandan, örneğin Türkiye’de oynanan 90 sayılı lotoda büyük ikramiyeyi kazanma ihtimaliniz 622 milyonda 1 civarındadır; dolayısıyla meteorit nedeniyle ölme ihtimaliniz, lotoyu kazanma ihtimalinizden çok daha yüksektir! Benzer şekilde, bir meteor nedeniyle ölme ihtimaliniz bir köpekbalığı saldırısında (8 milyonda 1) veya botulizm zehirlenmesi nedeniyle (3 milyonda) ölme ihtimalinizden yüksektir; yıldırım düşmesi (135.000'de 1) ve deprem (130.000'de 1) nedeniyle ölme ihtimalinizle ise benzerdir.^[5]

Neden Sürekli Meteor Ölümleri Yaşanmıyor?

Yukarıdaki sayıların yüksekliği dikkatinizi çekmiş olabilir. ABD Ulusal Araştırma Konseyi tarafından hazırlanan bir diğer rapor da asteroit çarpmalarından yılda ortalama 91 ölüm olması gerektiğini söylemektedir.^[8]

Örneğin, yakın zamanda, Dünya'nın 60.000 km yakınından geçmesine sadece iki gün kala fark edilen, şiirsel olarak adlandırılan asteroit 2012 BX34'ü ele alalım.^[9] Ya doğrudan bize gelseydi? Bir asteroidin Dünya'ya çarptığını en son ne zaman duyduğunuzu düşünmeye çalışın. Gerçekten de o kadar çok değiller ya da en azından gazetelerde haber edilen ya da bildirilenler o kadar çok değildir.

Dünya'ya düşen son büyük meteorlardan biri, 30 Haziran 1908'de Sibirya, Tunguska'ya düşen bir asteroid veya kuyruklu yıldızdı. Bu, tenha bir ormanın 10 kilometre üzerinde patlayarak 1600 km² bir alanda ağaçları dümdüz etti - ki bölgenin ıssızlığı ve can kaybı olmadığı için bu olay, şaşırtıcı olmayan bir şekilde çok az insanın ilgisini çekmişti.^[10]

Hesaplamalar, eğer bu meteorit 4 saat 47 dakika sonra çarpmış olsaydı, ıssız Tunguska yerine St Petersburg'u vuracağını gösteriyor - ki bu durumda, özellikle de Rus tarihinin oldukça hassas bir zamanı olduğu düşünülecek olursa, muhtemelen çok daha fazla insanın ilgisini çekerdi. Tahminlere göre, New York'ta meydana gelebilecek böyle bir patlama, yaklaşık 3,2 milyon ölüm ve 3,76 milyon yaralanmaya neden olmanın yanı sıra, 1,19 trilyon dolarlık bir hasara mâl olabilirdi.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor. Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak... Daha fazla göster

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Ancak bu gerçekleşmedi. Aslında, asteroitleri içeren olay ve kaza raporlarının sayısı şaşırtıcı derecede azdır: Amerika'da hasar gören birkaç araç, 1972'de Venezuela'nın Valera kentinde yaşanan ölen inek vakası gibi az sayıda olay yaşanmıştır. Örneğin inek vakasında, talihsiz hayvanı yediler ve göktaşı parçaları daha sonra koleksiyonculara satıldı. Bir de Paris dışındaki bir eve yakın zamanda yumurta şeklinde bir göktaşı çarptı. İlginç bir şekilde olaya çok uygun bir soyada sahip olan Comette (Tür: "Kuyruklu yıldız") ailesi, o sırada evde değillerdi.^{[11], [12]}

Peki ABD Ulusal Araştırma Konseyi nasıl bu kadar kesin bir sayı verebiliyor? Bunu anlayabilmemiz için astronomların ve istatistikçilerin bu riskler hakkında nasıl düşündüklerini anlamamız gerekiyor.

Potansiyel Riskleri Anlamak...

Bu tehditler her şekilde ve boyutta ortaya çıkabildiği için gökbilimciler, potansiyel risk seviyesini ölçmeye yardımcı olacak bir sınıflandırma sistemi kurdular. Eğer asteroitler veya kuyruklu yıldızlar, Dünya'dan Güneş'e olan uzaklığın üçte birine, yani 48 milyon km'den biraz üzerinde yaklaşırsa "Yakın Dünya Objeleri" (İng: "Near Earth Objects" veya kısaca "NEOs") olarak adlandırılırlar. "Yakın" sözcüğü, oldukça göreceli bir terimdir; ancak bu, asteroit 2012 BX34'ün ne kadar yakın olduğunu gösteriyor: Neyse ki NASA'nın NEOs Programı gibi programlar, bu göktaşlarını sürekli olarak takip ediyorlar ve Dünya'nın civarından geçen göktaşlarını sayıyorlar. Aralık 2011 itibarıyla 8.500'den fazla yakın dünya objesi bulundu ve adlandırıldı. Her yıl listeye yaklaşık 500 ek gök cismi ekleniyor.^[13]

En az 150 metre çapında, Ay ile Dünya arasındaki mesafenin 20 katından daha fazla, yani yaklaşık 8 milyon kilometrelik mesafeden geçecek bir nesneye ise "Potansiyel Tehlikeli Asteroit" (İng: "Potentially Hazardous Asteroids") denir. Bu kadar büyük bir cisim Dünya'ya çarparsa, çok ciddi sonuçları olabilir. Şimdiye kadar bunlardan 1.271 tanesi bulundu; bunların 151'nin çapı 1 km'den fazladır. Bu da küresel boyutta bir felakete yol açabilecek bir boyuttadır.

Bir asteroit çarpışması olasılığını ve bunun neden olacağı hasarı araştırmak, iki araba arasındaki çarpışmayla ilgilenen bir sigortacı gibi değildir: Neredeyse hiç direkt veri yoktur, bu nedenle gökbilimciler bir asteroidin boyutu, çevresinde kaç tane olduğu, Dünya'ya ne sıklıkla çarpabilecekleri ve herhangi bir çarpmanın patlayıcı kuvvetinin ne olacağı ile ilgili denklemler oluştururlar. Bu tahminler sürekli olarak revize edilmekte ve bolca kavgaya neden olmaktadır.

5-10 m çap aralığındaki asteroitler Dünya'ya yılda yaklaşık 1 kez çarparlar ve bu olduğunda 15.000 ton TNT'ye eşdeğer enerji açığa çıkarırlar. Bu enerji, Hiroşima üzerinde patlatılan bomba ile yaklaşık olarak aynıdır. Çoğu görülmez ve kayıt altına alınmaz. 25 m çapında bir asteroidin havada patlaması, yaklaşık 1 milyon ton TNT'ye veya yaklaşık bir milyon megatona eşdeğer bir enerjiyi serbest bırakacaktır - ki bu da 65 Hiroşima bombasına eşdeğer demektir. Aynı ABD Ulusal Araştırma Konseyi raporu, bu tür etkiler arasında ortalama 200 yıl olduğunu tahmin ediyor.

Sibirya'daki Tunguska yıkımına, yaklaşık 50 metre çapındaki bir asteroidin 10 kilometre yükseklikte patlayarak, 10 megaton enerji salmasından kaynaklandığı düşünülüyor. ABD Ulusal Araştırma Konseyi, bu büyüklükteki iki olay arasında ortalama 2000 yıllık bir aralık olduğunu tahmin ediyor; ancak diğer çalışmalar, Tunguska benzeri olayların 30 metre kadar küçük nesneler tarafından oluşturabileceğini, bu da belirli bir yaşam süresinde böyle bir olayın meydana gelme olasılığının yaklaşık %50'ye eşit olduğunu ileri sürdü.

Daha büyük asteroitler, böylesine büyük bir etkinin ne tür bir hasara yol açacağını tahmin etmek zor olsa da, "Kıta Ölçeğinde Olaylar" (İng: ""continental-scale events") olarak kabul edilmeye başlandı. Dünya yüzeyinin farklı kapsanma alanı nedeniyle, bu tür bir çarpmanın okyanusa çarpma olasılığı %70'tir ve modeller 400 metre bir asteroidin 200 metre yüksekliğinde bir tsunamiye neden olabileceğini öne sürse de, olası sonuçlar açısından büyük bir belirsizlik vardır: Böyle bir dalganın kıta sahanlığında kırılıp kırılmayacağı, nüfusun tahliye edilip edilemeyeceği vb. gibi.

NASA, 2012 yılı itibarıyla, 1 kilometre çapında yaklaşık 900 yakın dünya objesi bulunduğunu tahmin ediyor ve eğer biri bize çarparsa, yaklaşık 100.000 megaton enerji açığa çıkaracaktır. Böyle bir etki kesinlikle küresel boyutta bir felakete neden olurdu. Neyse ki bu tür patlamalar, yalnızca her 700.000 1000 yılda bir beklenebilir, ancak tarihte bundan çok daha da büyük çarpışmalar da meydana gelmiştir. 65 milyon yıl önce günümüz Meksika'sında 10 kilometre genişliğinde ve 100.000.000 megatonluk bir kütle Yucatan Yarımadası'na çarptığında, bir inekten çok daha fazlası telef oldu: bu etki, o dönemde iklim değiştirdi ve (kuşlar hariç) tüm dinozorları yok etti. Ancak bu tür kitlesel yok olma olaylarının yalnızca her 100 milyon yılda bir meydana geldiği tahmin edilmektedir. Bu yüzden bu konuda çok fazla endişelenmeye gerek yoktur.

Gelecekteki tehditler açısından mevcut katalog, bildiğimiz asteroitlerin ciddi bir risk olmadığını gösteriyor. NASA'nın işaret edebileceği en büyük tehlike, 2040'larda bir zamanda 140 metrelik 2011-AG5 asteroidiyle çarpışma olasılığının 600'de 1 olmasıdır. Ancak çapı 500 metreden daha küçük olan çoğu asteroit henüz keşfedilmemiş durumdadır ve bunların küresel bir felakete yol açması pek olası olmasa da, bizi kesinlikle beklemediğimiz anda vurabilir. 2008 TC3, 7 Ekim 2008'de Sudan çölü üzerinde patladığında 2-5 metre çapında ve yaklaşık 80 ton ağırlığındaydı. Çarpışmadan önce tespit edilen ilk asteroitti; ancak sadece 19 saat önce fark edildi ve eğer tahmin edilen güzergahı büyük bir şehrin üzerinden geçmiş olsaydı, yaratacağı krizin boyutunu hayal etmek bile zor olurdu. Yaklaşık 2.000 ton TNT'lik bir güçle patladı ve ardında 10 kilogramlık bir parça bıraktı; neyse ki kimse yaralanmadı.

Peki, bir kez daha, 91 ölüm rakamında geri dönelim. Bu, neredeyse tüm yılların ölüm göstermediği, ancak birkaç münferit olayın büyük kayıplara neden olduğu, bin yıllık bir ortalama olduğunu fark ettiğinizde, şimdi daha anlamlı olmaya başlayacaktır. Aslında, 91 ölüm sayısı, daha sık görülen, daha küçük ölçekli etkiler ve istatistiksel olarak çok seyrek görülen, küresel felaket etkileri arasında neredeyse eşit bir şekilde dengelenmiştir.

Hala tam olarak çözememiş olabilirsiniz: Hayatınız boyunca yatağınızda veya başka bir yerde bir asteroit tarafından öldürülme riskiniz nedir? İstatistikçiler bu tür risk olaylarını mikromortlar cinsinden tanımlarlar, bu da, "milyonda bir ihtimal" demektir. Raporun yayınlandığı tarih itibarıyla yaklaşık 7 milyar insan olduğundan ve her yıl bir asteroit çarpması nedeniyle 91 kişinin ölmesi beklendiğinden, bu, kişi başına yılda 1/77 mikromortla sonuçlanıyor. Yani bu, yaklaşık 5 kilometrelik bir araç yolculuğuyla aynı risktir.

Yaklaşık 77 yıllık bir yaşam süresi varsayıldığında, riskler artmaya devam etse dahi, ömür boyu bu asteroitlerden birine denk gelmeniz oldukça düşük bir ihtimaldir.

Agora Bilim Pazarı

Maymun Kadar Aklım Olsa: Zeka Testleri: İnsan Hayvana Karşı

“Hararetle tavsiyemdir! Çok eğlenceli ve zihin açıcı.”
—Alex Boese, Kafası Güzel Filler’in yazarı

BÜYÜK İLGİ GÖREN PSY-Q’NUN YAZARINDAN!

Toplanın!
Profesör Ben Ambridge’in Psikoloji Sirki şehre geldi!
Akıllı kapuçinler! Psişik köpekler! Solak filler! Dilbilimci yunuslar! Duygusal amipler!
Ve evrimin daha nice olağanüstü örneği!

Psikologlar, zooloji biliminin sınırlarını zorlayarak köpekler için kişilik testleri ve güvercinler için mantık bulmacaları hazırlıyorlar; balıklara uzamsal mantık yürütme problemleri veriyor, papağanlardan ritim tutmalarını istiyorlar. Ben Ambridge bundan bir adım ileri gidiyor.

Maymun Kadar Aklım Olsa, onlarca interaktif bulmaca, test, oyun ve soru üzerinden doğanın harikalarına karşı kendinizi sınama fırsatı sunuyor!
Hayvanlar âlemindeki yerinize dair yargılarınızı gözden geçirmeye –ve bunu yaparken fazlasıyla eğlenmeye– hazır mısınız?

Devamını Göster

₺150.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Düşük Olasılıklar Neden Gerçekleşiyor?

Olasılıklarla ilgili sıkıntı, kendi başımıza gelenlere fazlasıyla odaklanmış olmamızdır. Halbuki Dünya’da var olan tek insan biz değiliz. Milyarlarca insanın yaşadığı bir gezegendeyiz ve her birinin ömrü boyunca sayısız olay yaşanmaktadır. "Gerçekten Büyük Sayılar Yasası" olarak bilinen bir yasaya göre, bir olayın yaşanma ihtimali ne kadar küçük olursa olsun, eğer o olayın yaşanabileceği yeterince fazla sayıda ortam yaratılırsa (yeterince fazla deneme yapılırsa), en küçük olasılıklı olaylar bile gerçek olacaktır. 

Örneğin 6 yüzlü adil bir zarın 1 kez atıldığında 6 gelme ihtimali 6'da 1'dir (%16,7). Ancak ya 1 zar yerine, 6 zar birden atılıyorsak? İlk etapta herhangi birinin 6 gelme ihtimalinin %100 olduğunu düşünebilirsiniz; ancak olasılık hesabı bu şekilde çalışmaz: 6 zar birden bile atsanız, o 6 zarın hiçbirinde 6 sayısı gelmeyebilir. Eğer hesabı yapacak olursanız, 6 zardan birinin 6 gelme ihtimalinin %66,5 civarında olduğunu görürsünüz. Yani 1 zar yerine 6 zar atmak, istediğiniz sayının gelme ihtimalini yaklaşık 4 kat artırmaktadır.

İşte bu nedenle, bir olayın bir gün içinde birinin başına gelme ihtimali milyonda bir gibi ufacık bir ihtimal dâhi olsa, milyonlarca veya milyarlarca kişinin yaşadığı bir şehirde, günler geçtikçe o düşük olasılıklı şeyin bir veya birkaç defa yaşanma ihtimali çok daha yüksek olacaktır. Çünkü sadece sizin zar atmadığınızı, milyonlarca ve milyarlarca insanın da zar attığını düşünün. Onlardan herhangi birinin beklenmedik bir sonuçla karşılaşma ihtimali, spesifik birinin (mesela sizin) bu sonuçla karşılaşma ihtimalinden çok ama çok daha yüksek olacaktır. Öyle ki, büyük bir şehirde; milyonda bir, hatta on milyonda bir gibi ihtimallere sahip olayların bir gün içinde birden fazla kez yaşanmaması sıra dışı olurdu!

Dolayısıyla olasılıkların nasıl hesaplandığını ve tam olarak ne anlama geldiğini çok iyi anlamanız gerekir. Boyutu ve düşebileceği arazinin büyüklüğü (Dünya’nın yüzeyi) düşünülecek olursa, bir meteoritin herhangi bir insanın bulunduğu bir noktaya düşme ihtimali halen oldukça düşüktür; ama sıfır değildir ve yeterince uzun süre beklenirse, bu olay gerçekleşecektir.

Üzerine veya Yakınına Meteorit Düşenler

Ruth Hamilton (2021)

Ruth Hamilton isimli Kanadalı bir kadın, diğerlerinden pek de farklı olmayan 3 Ekim 2021 gecesi yatağında uyurken, gürültüye uyandı. Bir meteor parçası (daha doğru ifadesiyle, yere ulaşmayı başardığı için "meteorit" olarak adlandırdığımız bir göktaşı parçası), çatısını yarıp geçmişti ve yastığının üzerine, kafasından sadece birkaç santimetre öteye düşmüştü. Ontario’daki Western Üniversitesi’nden bir ekip, cismin bir meteorit olduğunu doğruladı.

Interior News

Newsonline

Ann Hodges (1954)

30 Kasım 1954 günü yine gece vakti uyuyan Ann Hodges isimli bir Alabamalı kadın, evine düşen ve radyoya çarptıktan sonra sekip, vücudunun yan tarafına çarpan bir meteoritle uyandı. Neyse ki Hodges, bu sıra dışı olayı geniş bir morlukla atlatmayı başardı; ama bir sonraki meteorit kurbanı bu kadar şanslı olmayabilir. Ve o kişi, bu yazıyı okuyan herhangi biri de olabilir (bunun yaşanma ihtimali, Dünya’daki herhangi birinin üzerine bir meteorit ihtimalinden çok daha düşük olsa da).

Smithsonian Magazine

Osmanlı'da Meteor Faciası (1888)

Buradaki yazımızda daha kapsamlı bir şekilde anlattığımız üzere, 22 Ağustos 1888'te Osmanlı topraklarında yer alan Irak'ın Gülambar bölgesinde atmosfere giriş yapan meteor, havada parçalanıp, kuş uçuşu 67 kilometre uzaktaki Serçinar bölgesine düşerek insanlara ve tarlalara zarar vermiştir. Bu sırada 1 kişiyi öldürmüş ve 1 kişiyi felç etmiştir. Bu olay, resmi kayıtlara geçmiş en eski tarihli ölümlü meteorit vakası olma unvanına sahiptir.