Stephan Beşlisi: James Webb Uzay Teleskobu'nun İlk Fotoğrafları Arasındaki En Büyük Kare!

Bu fotoğrafta yatay bir kesidini gördüğünüz, aşağıdaysa çok daha büyük boyda tamamını görebileceğiniz Stephan Beşlisi, NASA'nın James Webb Uzay Teleskobu'ndun Temmuz 2022'de yayınladığı ilk fotoğraflar arasında en büyük olanıdır: Aşağıdaki kare, Ay'ın gökyüzünde kapladığı çapın yaklaşık %20'sini kaplamaktadır.

150 milyondan fazla piksel içeren fotoğraf, yaklaşık 1.000 ayrı görüntü dosyasının birleştirilmesiyle oluşturulmuştur. Beş galaksinin görsel olarak gruplandırılması, Webb'in Yakın Kızılötesi Kamerası (NIRCam) ve Orta Kızılötesi Aleti (MIRI) tarafından yakalanmıştır.

• James Webb Uzay Teleskobu tarafından çekilen bu fotoğrafı çok yüksek çözünürlükte, TIF (150.67 MB) veya PNG (181.64 MB) formatında indirebilirsiniz. Dilerseniz sadece NIRCam tarafından çekilen kareyi TIF (160.01 MB) veya PNG (172.05 MB) olarak indirebilirsiniz.

Stephan Beşlisi Nedir?

Stephan Beşlisi'ndeki beş gökadasına aynı zamanda Hickson Kompakt Grup 92 (HCG 92) de denmektedir. "Beşli" olarak adlandırılsa da, gerçekte galaksilerden sadece 4 tanesi gerçekten birbirine yakındır ve adeta kozmik bir dans hâlindedir. NGC 7320 olarak adlandırılan beşinci ve en soldaki galaksi, diğer dördüne kıyasla fazlasıyla ön plandadır: NGC 7320, Dünya'dan 40 milyon ışıkyılı uzaklıkta yer alırken, diğer dört gökada (NGC 7317, NGC 7318A, NGC 7318B ve NGC 7319) yaklaşık 290 milyon ışıkyılı uzaklıkta bulunmaktadır. Bu mesafe kulağa çok gelse de, milyarlarca ışıkyılı uzaklıktaki daha uzak galaksilerle karşılaştırıldığında, kozmik açıdan hala oldukça yakın oldukları anlaşılabilir. Bu nispeten yakın galaksileri incelemek, bilim insanlarının çok daha uzak bir evrende görülen yapıları daha iyi anlamalarına yardımcı olmaktadır.

James Webb Uzay Teleskobu

Aynı zamanda bu astronomik yakınlık, gökbilimcilere, galaksilerin genel evrimini anlamak için çok önemli olan, galaksilerin birleşmesi ve aralarındaki etkileşimlere tanık olmalarını sağlamaktadır. Bilim insanları, etkileşim halindeki galaksilerin birbirleri içinde yıldız oluşumunu nasıl tetiklediğini ve bu galaksilerdeki gazın nasıl bozulduğunu bu kadar ince ayrıntılarla kolay kolay görememektedirler. Stephan'ın Beşlisi, tüm galaksiler için temel olan bu süreçleri incelemek için harika bir "astronomik laboratuvar" konumundadır.

Bunun gibi sıkı gruplar, aşırı sıcak olan ve dolayısıyla kendi içine çöken malzemelerin beslemiş olabileceği kuasar adlı enerjik kara deliklerin erken evrende daha yaygın bulunmasına neden olmuş olabilir. Bugün bile, grubun en üstteki galaksisi olan NGC 7319, aktif bir galaktik çekirdeğe ve aktif olarak malzeme biriktiren süper kütleli bir kara deliğe sahiptir.

James Webb Uzay Teleskobu Farkı

Güçlü ve kızılötesi görüşü ve son derece yüksek uzaysal çözünürlüğü sayesinde James Webb Uzay Teleskobu, bu galaksi grubunda daha önce hiç görülmemiş ayrıntıları gösterebilmektedir. Milyonlarca genç yıldızı barındıran parıl parıl kümeler ve taze yıldız doğumunun yaşandığı yıldız patlaması bölgeleri görüntüyü süslemektedir. Kütleçekimi etkileşimleri dolayısıyla birçok galaksiden aynı anda çekilen gaz, toz ve yıldızların geniş kuyrukları görülmektedir. En çarpıcı şekilde, Webb'in MIRI cihazı, galaksilerden biri olan NGC 7318B kümenin parçalanması sırasında oluşan devasa şok dalgalarını da yakalayabilmiştir. Merkezi galaksi çiftini çevreleyen bu bölgeler, kırmızı ve altın renklerle gösterilmiştir.

Bu birleşik (kompozit) NIRCam-MIRI görüntüsü, galaksideki sıcak tozu ve yapıyı en iyi şekilde göstermek ve ayırt etmek için üç MIRI filtresinden ikisini kullanmaktadır. MIRI, galaksilerdeki toz ile, etkileşen galaksiler arasındaki şok dalgaları arasındaki belirgin bir renk farkını ayırt edebilmektedir. Ancak bu veri farkları James Webb Uzay Teleskobu'na farklı renkler olarak gelmemektedir. Baltimore'daki Uzay Teleskobu Bilim Enstitüsü'ndeki görüntü işleme uzmanları, NIRCam'in odaklandığı dalga boylarındaki yıldızlara mavi ve beyaz renkleri atamayı seçmişlerdir; MIRI verilerineyse sarı ve turuncu renkler vererek veride görülen bu renk farkını vurgulamışlardır.

Görsel gruplandırmada en soldaki ve en yakın gökada olan NGC 7320'de, NIRCam tek tek yıldızları ve hatta galaksinin parlak çekirdeğini dikkate değer bir şekilde çözebilmeyi başarmıştır. Toz üreten eski ve ölmekte olan yıldızlar, NIRCam ile açıkça kırmızı noktalar olarak öne çıkmaktadır.

James Webb Uzay Teleskobu'ndan gelen yeni bilgiler, galaktik etkileşimlerin erken evrende galaksi evrimini nasıl yönlendirmiş olabileceğine dair paha biçilmez bilgiler sağlamaktadır.