İntihar: İnsanlar Arasında Kendi Canına Kıymanın En Yaygın 10 Nedeni ve Bu Konuda Yapabilecekleriniz!

Bütün canlılar, yaşamını devam ettirme çabası içindedir. Bu, öylesine derinlere işlemiş bir dürtüdür ki, en karmaşık toplumları da inşa etsek, her birimiz hayata tutunmak için mücadele veririz. Bir kişi, yaşamındaki olumsuzlukları değiştirebilmek ve hayatını yoluna sokabilmek için basit bir hırsızlıktan tutun da, büyük bir cinayet senaryosuna kadar her türlü çabayı gösterebilir. Ancak herkes, verdiği çabadan tatmin olmaz. Kimisi pes eder. Kimisi dayanamaz. Kimisi başka bir çıkar yol bulamaz. Ve hayatlarını sürdürmeyi, hayatta kalma mücadelesine tercih ederler. Kimisi ise tamamen bireysel ve öznel olarak anlaşılır nedenlerle ölümü seçer. Ama sebebi ve mantığı ne olursa olsun, bir bireyin kendi canını almasına intihar denir.

İntihar eden bir kişi, yaşamını devam ettirmek amacıyla yapması gereken tüm mücadele yollarını bırakmış ve hayatından vazgeçmiştir. İntihar eden bir kişi, bir hırsız veya katilin olumsuzluklara karşı verdiği mücadele yollarından vazgeçip, kendi yaşamına karşı bir eyleme girmiştir. 

Ürkütücü İstatistikler

Dünya Sağlık Örgütü, 2000 yılında tüm dünyada 1 milyon kişinin hayatına son verdiğini rapor etmiştir. ABD'nin Ulusal Zihin Sağlığı Enstitüsü'nün verilerine göre 1999 ila 2016 yılları arasında intihar eden kişilerin sayısı, 100.000'de 10.5'ten 13.4'e çıkarak %28 artmıştır. Dünya Sağlık Örgütü’nün yaptığı başka bir açıklamaya göre son 45 yılda intihar oranı %60 artmıştır! Ulusal Zihin Sağlığı Enstitüsü'ne göre, erkekler arasındaki intihar oranları (2016'da 100.000'de 21.3), kadınlarınkine göre (2016'da 100.000'de 6) neredeyse 4 kat fazladır! Bunu şöyle de izah edebiliriz: Her 3 saniyede 1 kişi intihar girişiminde bulunuyorken; her 40 saniyede 1 kişi intihar ederek ölmektedir!

Kadınlar arasında intiharın en sık görüldüğü yaş 45-54 yaşlar arasıdır (100.000'de 10.3). Erkekler arasındaysa bu yaş 65 ve üzeridir (100.000'de 32.3). ABD'de 2016'da yapılan bir çalışmaya göreyse, ciddi anlamda intihar etmeyi en sık düşünenler, 18-25 yaş arası gençlerdir.

İntihar, günümüzde tüm ülkelerdeki ölümlerin ilk 10 nedeni arasında sayılırken Amerika Birleşik Devletleri’nde 8. sırada yer almaktadır. Yine ABD'de 15-24 yaş arası ölümlerin üçüncü önemli nedeni intihardır. Dünyada ise beşinci sırada yer almaktadır. Bu eğilim, gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde benzerlik göstermektedir. Geleneksel olarak en yüksek oranlar hala yetişkin erkeklerde görülmekteyse de 15-34 yaş arası gençlerde artış gösteren intihar oranları dikkat çekici bir problem haline gelmiştir.

İntiharın En Yaygın 10 Nedeni

1. Zihinsel Hastalıklar

Birçok zihinsel hastalık, intiharla sonuçlanabilir. Bu hastalıkların başında anksiyete, bipolar bozukluk, depresyon ve şizofreni gelmektedir. Burada, özellikle yaygın olarak görülen ve diğer birçok zihinsel hastalığın da bir parçası olabilen depresyona odaklanmak istiyoruz.

Depresyon, insanların intihar etmesinin en yaygın nedenlerinden biridir. Depresyonun birçok nedeni olabilir; ancak bunların başında ekonomik nedenler, duygusal ilişkilerdeki problemler, bireysel duygulardan kaynaklı içe kapanıklık gibi unsurlar gelmektedir. Şiddetli depresyon içerisinde olan bir kişide sürekli bir acı çekme duygusu ve bu duygudan kurtulamama durumu vardır. Kişi genel olarak “Herkes bensiz daha mutlu!” düşüncesidir. Bunu düşündüğü için kişi asla suçlanmamalıdır. Bu, depresyonun doğasında vardır. Bunun yanında hatırlanması gerekir ki depresyon, tedavisi olan bir hastalıktır. Şunu bir kural olarak hatırlayın: Kalp hastası olan birisine söylemediklerinizi, depresyonda olan birisine de söylememelisiniz. Depresif insanlar çoğu zaman sessizce acı çekerler ve hiç kimsenin haberi olmadan da intihar ederler. Eğer bir kişinin depresyonda olabileceğini düşünüyorsanız ona yardım etmeye çalışın (bu yazımızın sonunda bazı tavsiyeler bulabilirsiniz). Kişinin intihar etme ihtimalini görmezden gelme eğiliminize yenik düşmeyin!

2. Psikoz

Psikoz, düşünce ve duyunun ağır oranda bozulduğu zihin durumunu tanımlamakta kullanılan genel bir psikiyatri terimidir. Psikotik hastalar halüsinasyonlar görüp, delüzyonel (sanrısal) inançlar taşıyabilir, kişilik değişiklikleri ve düşünce bozukluğu gösterebilir. Psikoz hastalığı da doğru ve vakitlice tanılandıktan sonra tedavi edilebilir. Ancak bu tarz hastalara erken müdahale edilmezse, halüsinasyonların fısıldadığı saplantılı düşüncelerden kurtulmaları için sıkı koşullar altında tedavi edilmeleri gerekebilir.

3. Düşünülmeden Alınan Ani Kararlar

Sıklıkla uyuşturucu ve alkol tüketen kişiler, çevreden gelen tepkilere karşı ağlayacak kadar duygusal bir durum içerisinde olurlar ve kendi hayatlarına son vermek için dürtüsel girişimlerde bulunurlar. Fazla alkol veya uyuşturucu kullanımı ardından kişiler ayıldıklarında kendilerinden utanırlar. Pişmanlık duygusu gerçektir; fakat yine de kişinin intihar girişimi yapıp yapmayacağı önceden anlaşılamaz. Dolayısıyla bu tarz uyuşturucu maddelerin aşırı kullanımından uzak durmak gerekmektedir.

4. Yardım Çağrısı

Kişi kendi sorunlarını dışarı atmak için yardım çağrısında bulunmak için intihar girişiminde bulunur. Bu tip insanlar gerçekten ölmek istemezler; ama etrafındaki insanları içinde bulundukları sancılı duruma dikkat çekmek için ciddi bir şekilde uyarmak isterler. Bu uyarıyı yapmak için, kendisini öldürmeyeceğini düşündükleri yöntemleri seçerler. Bunun en yaygın örneği, ağrı kesiciler gibi ilaçları aşırı miktarda kullanmaktır ("ilaçla intihar").  

5. Felsefi Nedenler ve Varoluşsal Buhranlar

Bazıları için intihar kararı, çoğu zaman var olma umudunun bulunmadığı, acı verici ölümcül bir hastalığın olması nedeniyle gerekçeli bir karara dayanır. Kimi zamansa olan, mantıksal bir irdeleme sonucunda hayatın gereksiz ve anlamsız olduğu sonucuna varıp, bu yaşamı sürdürmek için bir gerekçe görememektir. Bu tarz krizler, çoğu zaman sıhhatli bir mantıklamadan ziyade; depresyon, travma, yalnızlık, anlam arayışı ve yaşamla ilgili genel tatminsizlik gibi nedenlerden doğmaktadır.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Buna rağmen bu kategorideki insanlar genellikle depresif veya psikotik oldukları için intihar etmezler. Amaçları kaderlerini kontrol altına almak ve acılarını dindirmek için tek çözüm yolu olarak gördükleri ölümü seçerler. Bir diğer deyişle bu kişiler, ölümü felsefi bir yol olarak seçerler. Bu kişilerin geride bıraktıkları mektuplarda, diğer bütün olasılıkları eledikten sonra intiharı son alternatif olarak seçtikleri görülür.

6. Yapılan Bir Hata

Bu, gençleri intihara sürükleyen nedenlerin başında gelir. Bir hata yaparlar ve yaptıkları hatadan utanç veya pişmanlık duyarlar. Bunun suçluluğu ile yaşamaya devam etmeyi tercih etmezler ve yaşamlarına son verirler. 

7. Ekonomik Sıkıntılar ve İşsizlik

Sadece gençler değil, yetişkinler de özellikle ekonomik hayatlarını etkileyen hatalı kararlar alırsa veya yolunda gitmeyen işler sonucunda intiharı seçebilirler. Özellikle de işsizlik veya çalışmanın hak edilen karşılığını alamama, kişileri intihara sürükleyen baskıların başlıcalarındandır. Özellikle de her ay sonunda ödenmesi gereken faturalar biriktikçe, yetişkinler üzerindeki stres ve baskı da artar. Bunun yarattığı sosyal baskılar da işin içine girince, bireyler hayatlarını sonlandırmayı seçebilirler.

8. Yanlışlıkla Ölüm

Aslen intihar, bilerek ve isteyerek cana kıymak demektir. Fakat kimi zaman yapılan basit hatalar, intihar-benzeri ölümlerle sonuçlanabilir. Örneğin bazı gençler aldıkları oksijeni en aza indirerek, oksijensizliğin verdiği "kafayı" deneyimlemek isterler. Ancak bunu abarttıklarında, vücutları oksijensiz kalarak ölebilir ve bireyler intihar etmiş gibi gözükür. Sanıyoruz bunun önüne geçmenin en iyi yolu eğitimdir.

9. Travma

Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB veya İngilizce kısaltmasıyla PTSD) hastalarında intihar eğilimi fazlasıyla gözükmektedir. Bu hastalıkta birey, travmaya sebep olan unsurları durmaksızın yeniden hayal eder, olay anına ait sesler duyabilir, rüyalar ve görüntüler görebilir. Bu durum, bir süre sonra sıkışmışlık ve boğukluk hissi yaratabilir. Buna bağlı olarak da kişiler, bu durumu sonlandırmak adına ölmeyi tercih edebilirler. Ayrıca cinsel taciz, tecavüz, fiziksel şiddet, savaş ve hatta savaş korkusu gibi nedenlerle görülen travmalar sonrası da intihar vakalarına rastlamak mümkündür. Bunlar haricinde, internet ortamında veya okul gibi toplumsal alanlarda görülen şiddet ve baskı da ("bullying"), gençler arasında intiharın nedenlerinden birisi olabilmektedir. Bu konulara dikkat çeken ve intiharın arkasında yatan gerekçelerin ne kadar karmaşık olabielceğini gösteren 13 Reasons Why dizisini Netflix üzerinden izleyebilirsiniz.

10. Kronik Acılar ve Ölümcül Hastalıklar

Modern bilim ve tıbbın çaresi olmayan hastalıklara sahip olan kişilerde veya tedavisi olsa da uzun süre (ve hatta ömür boyu) acı ve ağrı çekmeyi gerektiren hastalıklara sahip kişilerde intihar eğilimi görülebilir. Bu kişiler, kaçınılmaz gördükleri sonlarını hızlandırmak adına intiharı seçerler. İlginç bir şekilde, durumlarında düzelme olan kişilerde bile kimi zaman intihar eğilimi gözükür; çünkü ağır hastalıklar sırasında kişilerin benlik algısı değişebilir ve durumlarının iyileştiğini görmezden gelebilirler. Özellikle de kanser gibi ölümcül olabilen hastalıklar, kişilerin çaresiz, yalnız ve bıkkın hissetmesine neden olabilir. Bu gibi tıbbi çıkmazda olabilen durumlar için bazı ülkeler "kontrollü intihar", yani ötenaziyi seçenek olarak hastaya sunmaktadırlar.

İntiharın Önüne Geçmek İçin Ne Yapabilirsiniz?

Birçoklarımız, intihara meyilli birini görmezden gelmeyi tercih ederiz çünkü tanıdığımız veya aşina olduğumuz birinin kendi canına kıymayacağını varsayarız. Bu, birçok önlenebilir intihar vakasının ölümle sonuçlanmasının ana sebeplerinden birisidir. Erken fark edilen bir intihar girişimi veya eğilimi, neredeyse her zaman hayata bağlanma ile sonuçlanır. Bunu başarabilmek için sizin de yapabileceğiniz şeyler var! Avusturalya Hükümeti'nin yayınladığı ve Türkçeye de çevrilmiş bir broşüre göre:

Kendi canına kıymayı düşünen çoğu kişi bu krizi atlatır. Ailenin, arkadaşların ve profesyonellerin yardımı ve desteği önemli bir fark yaratabilir.

Aynı broşüre göre ise yapmanız gerekenler şöyle:

1. Hemen Bir Şey Yapın: Tanıdığınız birinin intihar etmeyi düşündüğünden endişeleniyorsanız, hemen harekete geçin. Yardım olmadan iyileşeceklerini veya kendilerinin yardım edineceklerini varsaymayın.
2. Tepkinizin Ne Olduğunu Anlayın: Doğal tepkiniz paniğe kapılmak veya kendi kendine durumun düzeleceğini düşünüp gözardı etmek ya da o kişinin kendini daha iyi hissetmesi için kestirme çözümler aramak olabilir. Bu tepkiler çok yaygındır. Zorlandığınızı hissederseniz güvendiğiniz bir arkadaşınızdan yardım edinin.
3. Orada, Yanlarında Bulunun: O kişiyle birlikte vakit geçirin ve ilginizi ve endişenizi ifade edin. Kendilerini nasıl hissettiklerini sorun, ne düşünmekte olduklarını dinleyin. Bırakın, daha çok onlar konuşsun. Sorunlar konuşuldukça başa çıkabilmek daha kolay görünebilir.
4. İntihar Etmeyi Düşünüp Düşünmediklerini Sorun: Kişinin intihar etmeyi düşünüp düşünmediğini öğrenmenin tek yolu, sormaktır. Çok kez, ne hissettiklerinin sorulması insanları rahatlatabilir. Sormak bazen çok güç gelebilirse de bir şeylere dikkat etmiş olduğunuzu, dinlemekte olduğunuzu, ilgilendiğinizi ve kendi başlarına olmadıklarını gösterir. İntihardan söz etmek onların kafasına bu fikri sokmaz; duyguları hakkında konuşmaya teşvik eder. İntihar fikirlerini veya plânlarını saklı tutmaya söz vermeyin.
5. Güvenliklerini Kontrol Edin: Bir kişi kendi canına kıymayı düşünüyorsa bu konuda ne kadar düşünmüş olduklarının bilinmesi önemlidir. Şunları sorabilirsiniz: i) Kendilerini nasıl ve ne zaman öldüreceklerini düşünmüşler mi? ii) Planlarını uygulamaya koyma olanakları var mı? iii) Güvenli kalmak ve yardım edinmek için ne tür destek sağlayabileceklerdir? iv) Onları aile bağları, arkadaşlar, evcil hayvanları, dinî inançları ve kişisel dayanma güçleri üzerinde durmaya nasıl çekebilirsiniz? Gerçekten endişe duyuyorsanız, o kişiyi yalnız bırakmayın. Silâh, ilâç, alkol ve diğer uyuşturucular, hattâ arabaya erişim gibi intihar aracı olabilecek şeyleri ortadan kaldırın.
6. Ne Yapacağınıza Karar Verin: Bu bilgiler elinizde olduktan sonra birlikte oturup ne adım atacağınızı konuşmanız gerekir. Kişiyi profesyonel yardım edinmeye ikna etmek için – ya da en azından güvenli kalması için ilk adımların atılması için başkalarının yardımını almanız gerekebilir. Bunlar, eşleri, ana babaları veya yakın arkadaşları olabilir. Ancak bu bilgileri başkalarıyla paylaşarak kişinin gereksindiği yardım ve desteği alacağından emin olabilirsiniz.
7. Harekete Geçin: Kişiyi bir dizi profesyonel ve destekçi insandan yardım edinmeye teşvik edin. Yardım şuralardan sağlanabilir: i) Pratisyen hekim, ii) Danışman, iii) Psikolog, sosyal görevli, iv) Okul danışmanı, gençlik grubu lideri, v) Acil servis – polis ve cankurtaran, vi) Akıl sağlığı servisi, vii) Toplum sağlık merkezi. Kişi, durumu en çok kime anlatmaya gönüllü olduğuna karar verdiği zaman söyleyeceklerini hazırlamasına yardımcı olun. Görüşmeye yanında gitmeyi önerin. Görüşmeden sonra intihar konusundan söz edip etmediklerini ve kendilerine ne tür yardım teklif edildiğini öğrenin. Edilen tavsiyelerin yerine getirilmesine yardımcı olun. Bazı durumlarda kişi yardım edinmeyi reddedebilir. Kendisinin yardım edinmesine yardımcı olmanız ne kadar önemliyse de bunu kabul etmeye zorlayamazsınız. Gerekli kişileri durumdan mutlaka haberdar etmeniz gerekir. Bu sorumluluğu kendi başınıza yüklenmeyin.
8. Söz Vermesini İsteyin: İntihar fikri çok kez yeniden oluşur ve bu durumlarda kişinin bunu birilerine iletip anlatması önemlidir. Bunu yapacaklarına söz verdirmek, kişinin gerçekten yardım edinme olasılığını artırır.
9. Kendinize Bakın: İntihar etmeyi düşünen birisine yardım ediyorsanız mutlaka kendinize de iyi bakmalısınız. İntihar etmeyi düşünen bir kişiye, hele uzun bir süre destek olmak güçtür ve insanı duygusal olarak yıpratır. Bunu kendi başınıza yapmayın. Konuşacak birisini bulun; belki bir arkadaş, aileden biri ya da bir profesyonel.
10. Bağı Koparmayın: Riskte olan kişinin yaşamında ya da kişisel durumunda birtakım değişiklikler olmadan intihar etme fikri kolay kolay ortadan kalkmaz. Durumları, ya da durumları hakkındaki düşünceleri değişebilir ya da daha fazla destek gördüklerini ve daha iyi baş edebileceklerini hissedebilirler. Her durumda ailenin ve arkadaşların bağlarının sürdürülmesi önemlidir.

Son olarak, unutmayın:

İntihar fikri kendiliğinden kolay kolay ortadan kalkmaz. İnsanlar bu fikrin üstesinden gelmek için yardıma gereksinirler. Sizin yardımınız durumu değiştirebilir.