Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat

İnsan Hafızasına ve Anılara Ne Kadar Güvenebiliriz?

Hafızamız Bu Kadar Güvenilmezken, Görgü Tanıklarına Güvenmeli miyiz?

5 dakika
3,858
İnsan Hafızasına ve Anılara Ne Kadar Güvenebiliriz?
Podcast
7:25
Altay Kenger
Seslendiren
22
  • İndir
  • Dış Sitelerde Paylaş
Tüm Reklamları Kapat

Belleğimize her zaman güvenemeyeceğimizi biliyoruz. Deneyimlerimizin üzerinden geçen zaman arttıkça anılarımızın bulanıklaştığını, ayrıntıların kaybolduğunu biliyoruz. Ancak hayatımızdaki çok önemli olaylarla ilgili anılarımızdan genel olarak çok daha emin hissederiz. 

Üniversiteyi kazandığınızı öğrendiğiniz o anı düşünün. Ya da annenizin ölüm haberini aldığınız o an... Patlamanın olduğu o an.... Bebek sahibi olacağınızı öğrendiğiniz o an....

Bu türden olaylar, oluştukları anda bizi olumlu ya da olumsuz yönde duygusal açıdan çok etkilemişlerdir. Bu yüzden üzerlerinde oluştukları andan itibaren çok düşünür, aklımızda çok döndürür, hatta birçok durumda kendimize yakın hissettiğimiz insanlara anlatırız. Öyle ya, insana zaman durmuş gibi gelen bir an nasıl unutulur? Gerçekten hepsinin dün gibi hatırınızda olduğunu mu düşünüyorsunuz? Evet mi? O zaman bunu tekrar düşünmeniz gerekebilir.

Tüm Reklamları Kapat

Otobiyografik Bellek

Anılarımız; mutlu olduğumuz, güzel zamanlara veya bizi sarsan, kötü zamanlara ait olabilir. Bunlar, bizim hayatımızı tümüyle değiştirmiş ve etkilemiş olabilir. Bu, piyangoyu kazandığımız bir günün anısı olabileceği gibi, yaşadığımız çok sarsıcı bir deprem deneyimi de olabilir. Yaşadığımız anıların tutulduğu ve geri çağrıldığı bellek türüne otobiyografik bellek deniliyor (Sarp ve Tosun, 2011). Adından da anlaşılacağı üzere otobiyografik bellek, kişiyle ve kişinin deneyimleriyle ilgili olan bilgilerin tutulduğu bellektir.

Sinirbilimsel "Flash Bellek"

Brown ve Kulik, 1997 yılında, kişiyi afallatacak, sarsacak ölçüde kuvvetli duygusal izler bırakan anılarımızın oluşturduğu bellek türünü Flash Bellek (İng: "Flashbulb Memory") olarak adlandırdılar. Flash Bellek, otobiyografik belleğin bir türüdür ve kişinin yaşamındaki duygu yükü yüksek olan anıları hatırlamasını içerir.

Anılarımıza Neden Güvenemeyiz?

Bazı deneyimlerimiz, diğerlerine göre çok çarpıcıdır, çünkü bu yaşantılarımız sırasında yoğun duygulara maruz kalmışızdır (Orhon, 2015). Örneğin bir kadının tecavüze uğradığı gün, ya da ilk çocuğunu doğurduğu gün çok yoğun duygular yaşamıştır. Bu durumda kadın, olayın olduğu günü dün gibi hatırladığını ifade edecektir.

Ancak çalışmalar gösteriyor ki, dün gibi hatırlamıyoruz (Ochsner ve Schacter, 2003). O anın şoku, sonrasındaki psikolojik durumumuz, yaşadığımız olaya benzer olaylara ilişkin dinlediklerimiz, okuduklarımız, izlediklerimiz vb. o anıyı zaman ilerledikçe yavaş yavaş modifiye edip orijinal halinden uzaklaştırıyor. “O anı asla unutamam dün gibi, tüm ayrıntılarıyla hatırlıyorum.” dediğimiz anları aslında zaman ilerledikçe farklı biçimde hatırlıyoruz.

Tüm Reklamları Kapat

11 Eylül Saldırıları ve Anılarımız

Bununla ilgili en öğretici çalışma, 11 Eylül 2001’de Dünya Ticaret Merkezi kulelerinin (İkiz Kuleler'in) yıkılması sonrasında gerçekleştirilen çalışmadır (Hirst ve ark., 2009). O sırada travmatik olayı yaşayanlardan olaydan bir hafta sonra alınan bilgiler, 11 ay sonra alınan bilgiler ve 35 ay sonra alınan bilgiler farklılık göstermiştir.

Harvard Business Review

Örneğin olaydan bir hafta sonra ifadesine başvurulan bir kişi kulelerin yıkılması sırasında okul kantininde olduğunu söylemiştir, ancak aylar sonra çalışma tekrarlanınca “O an sınıftaydım ve ders dinliyordum.” şeklinde ifade vermiştir. Daha da çarpıcı olan, hatırladıklarından emin olma oranı da oldukça yüksektir. Çalışmaya katılan diğer kişilerde de benzer doğrultuda etkiler gözlenmiştir. 

Challenger Faciası ve Anılarımız

Neisser ve Harsh, Challenger uzay mekiğinin patlamasından sonra kişilere bu olayı duydukları günle ilgi birtakım sorular sormuştur. Bu sorular nerede oldukları, ne yaptıkları gibi olayın yaşandığı ana ilişkin belleklerini sınamaya yönelik sorulardır.

Challenger Uzay Mekiği
Challenger Uzay Mekiği
History

Aynı kişilere 2-3 yıl sonra tekrar aynı sorular sorulmuştur. Araştırmanın ilk adımında olayı televizyondan öğrendiklerini söyleyen katılımcı sayısı %21 iken ikinci adımında %45’e çıkmıştır. Bu da bize, belleğimizin zaman içinde, günlük yaşamımızda duyduklarımız ve gördüklerimizden etkilenmekte olduğunu gösterir (Tellioğlu, 2017).

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Bu Durumda, Görgü Tanıklarına Ne Kadar Güvenebiliriz?

Bu yanılma, adli olaylarda da karşımıza çıkmaktadır ve flash belleğe dayanan tanıklıkların sonuçları daha ciddi bir hal alabilmektedir; suçsuz bir kişinin ceza alması ya da suçlu bir kişinin serbest bırakılması gibi. 

Buna iyi bir örnek 1995 Oklahoma bombalı saldırısıdır. Saldırıyı düzenleyen kişi bunu kiralık bir araçla yapmıştır.

Oklahoma Bombalı Saldırısı
Oklahoma Bombalı Saldırısı
Britannica

Kiralama şirketinde çalışan 3 kişinin ifadesi alınır ve bir tanesi, suçlunun bir de ortağı olduğunu söylerken suçlunun tek başına olduğunu belirtir. Aradan bir zaman geçtikten sonra ikinci bir ifade için çağrıldıklarında diğer ikisi de suçlunun bir ortağı olduğunu belirtir. Ancak suçlu yakalandığında bir ortağının olmadığı ve olayı tek başına yaptığı anlaşılmıştır.

Bu kişiler yalan mı söylemişti? Aslında pek sayılmaz. İlk sorgudan sonra kendi aralarında yaptıkları sohbetlerde aralarından birisi, bir ortağa ilişkin bir şeyler hatırlayıp bu yönde ifade verdiğini belirtince diğerlerinin de hatıralarında aynı şey yer almaya başlamıştır (Memon ve Wright, 1999).

Bizi önemli ölçüde etkileyen anılar zaman içerisinde değişmekte ve şekil almaktadır. Belleğimiz devamlı gelişim ve değişim halinde olan bir yapıdır. Yaşamış olduğumuz olayı tekrar tekrar anlatmak, başkalarının benzer yaşantılarını dinlemek, zaman içinde edindiğimiz ilgili diğer anılar vb. etkenler belleğimizi büyük ölçüde etkileyebilir.

Bir arkadaşınıza eşinizin sizi aldattığını öğrendiğiniz an iş yerinde olduğunuz anlattınız. Ancak aylar sonra aslında arkadaşınızla aynı anıyı paylaşırken, bu sefer de o an tatilde olduğunuzu söyleyince arkadaşınız bu çelişkiyi yakaladı. Yalan mı söylediniz? Hayır. Sizin belleğinizde anı gerçekten de artık bu şekilde, yani o sırada tatilde olduğunuzu hatırlıyorsunuz. 

Tüm Reklamları Kapat

Sonuç

Özetlersek, önemli anlarda belleğinize yerleşen sanki o anın fotoğrafını çekmiş gibi hatırladığınızı düşündüğünüz olaylar, çok da doğru olmayabilir (Tellioğlu, 2017). Öyle ki, anılarınıza her eriştiğinizde, onları birazcık daha bozuyor olduğunuz gerçeği anı ironisi olarak bilinmektedir.

Belki de hafızamız gerçekten kendisine çok da güvenmememiz gereken bir yapıdır. Herkes hatırladığı şeyden emindir, ancak bu nesnel bir ölçüt değildir. Bu yüzden anılarınıza körü körüne inanarak hareket etmeden önce bir defa daha düşünün.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
Özetini Oku
69
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 25
  • İnanılmaz 5
  • Merak Uyandırıcı! 4
  • Muhteşem! 3
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 3
  • Bilim Budur! 2
  • Güldürdü 2
  • Umut Verici! 1
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 31/10/2024 09:18:26 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/8090

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Yaşamın Başlangıcı
Mikoloji
Maske
Olumsuz
Enzim
Gerçek
Gelişim
Tekillik
Biyografi
Öğrenme
Koruma
Doğa Yasaları
Mit
Veri Bilimi
Karanlık Enerji
Tür
Kartal
Köpek
Canlı Cansız
Memeli
Biyocoğrafya
Teknoloji
Hayvanlar Alemi
Devir
İletişim
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Kafana takılan neler var?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
A. N. Günaydın, et al. İnsan Hafızasına ve Anılara Ne Kadar Güvenebiliriz?. (6 Aralık 2019). Alındığı Tarih: 31 Ekim 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/8090
Günaydın, A. N., Bakırcı, Ç. M. (2019, December 06). İnsan Hafızasına ve Anılara Ne Kadar Güvenebiliriz?. Evrim Ağacı. Retrieved October 31, 2024. from https://evrimagaci.org/s/8090
A. N. Günaydın, et al. “İnsan Hafızasına ve Anılara Ne Kadar Güvenebiliriz?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 06 Dec. 2019, https://evrimagaci.org/s/8090.
Günaydın, Ayşe Nur. Bakırcı, Çağrı Mert. “İnsan Hafızasına ve Anılara Ne Kadar Güvenebiliriz?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, December 06, 2019. https://evrimagaci.org/s/8090.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close