Hermeneutik Analiz: Sosyal Bilimleri Bilim Yapan Nedir?

Çok tartışılan bir soru vardır. Sosyal bilim, bilim midir? Felsefenin buradaki yeri nedir?

Sosyal bilimler nedir, ne değildir? Doğa bilimleri ile yani fizik, kimya gibi ilimlerle ortak ve farklı noktaları nedir? Daha ötesinde sosyal bilimler diye bir şeyden bahsedebilir miyiz? Sosyal bir bilim var mıdır? Yoksa bilim sadece fizik ve diğer doğa bilimlerinin genel adımıdır?

Bu soruların cevaplanması ile alakalı, Evrim Ağacı'nda da olmak üzere, esasen birçok yazı yazılmıştır. Bu açılardan da bu çalışmada bu konuları açıklamak, ana amaç değildir. Bu yazının ana konusu, hermeneutik analizlerin bize ne söylediği, bu analizleri ile neyin değiştiği, bu analizlerin nasıl önem kazandığı ve sonucunda da sosyal bilimlere ne kattıkları ve sosyal bilimlerin nasıl özgünleştikleridir.

Elbette üzerine kitaplar yazılmış ve yazılacak olan bu sorular ile ilgili bu yazı, bir deneme olacaktır.

Pexel

Bilim Nedir?

Bu soruları niye cevaplamak gerekmektedir? Niye böyle bir yazı kaleme alınmaktadır? Esasen bu soruyu cevaplamak, felsefi bir iş yapmanın belki de en temel adımlarına bizi götürecek, dünyayı anlamak işinde, bazı temel kavramları tartışma şansını bize verecektir. Zira zaten bilim de bize bu konular hakkında bir öz disiplin kazandırmaktadır ve buradan hareketle de bu soruları cevaplamak bilimsel uğraşıda bizleri ileri götürecektir.

Bu minvalde, ilk olarak bilim nedir sorusunu cevaplamak bize büyük yararlar sağlar. Bu sorunun cevabı ise, modern olan ile olmayan arasındaki ayrımı anlayarak verilebilir.

Modern olan insan, dünyaya Newtoncu bakan insandır. Newton’un adı ile sembolleşen belli bir dünya algılama biçimi ile evrene ve varlığa bakmak, doğayı, teknolojiyi ve toplum ile bireyi buradan hareketle tanımlamak, modern düşüncenin basit bir tanımıdır. Buna göre modern düşünce, evreni belli bir neden sonuç düzeni içerisinde ele alır. Doğal bilimler de ve bu minvalde klasik fizik de dünyayı böyle açıklar. Her şey belli bir neden sonuç yani determinist düzen içerisinde işler.

Sosyal Bilimlerde Durum Böyle mi?

Determinist bir dünya tasviri yapan modern felsefe ve buradan hareketle Newtoncu fizik, dönemin entelektüel düşüncesini etkiledikçe, halihazırda mevcut olan tarih ve hukuk gibi alanlarda eğitim görev ve yazıp çizen kimseler ise bir durup düşünme gereği duymuşlardır. Özellikle Comte (1838) tarafından yazılan eserde sosyoloji kelimesi bilinçli bir şekilde ele alınmış ve sosyal olaylarda determinist açıklamalar yapma yolunda çabalar kendini göstermeye başlamıştır. Artık böylelikle, belli bir sosyal bilimden bahsetmek mümkündür.

Tarihten sosyolojiye, psikolojiden ekonomiye, çeşitli sosyal olgular deterministik bakış açıları kazanmaya başlamışlar ve böylelikle köklerini, dünyayı determinist algılamadan yani belli bir felsefi bakıştan alan Newtoncu fiziğe uygun belli bir sosyal bilim disiplini gelişmiştir.

Sosyal Bilimlerin Özgünleşmesi: Hermeneutik Analizler

Newtoncu bir disiplin olarak kurulduğunu söyleyebileceğimiz sosyal bilimler ise belli bir aşamada yeni arayışlara girmeye başlamışlardır. Özellikle günümüzde etkisi hızla artan çeşitli ekoller ise esasında yine köklerini fizik konusundaki bazı yeni buluşlar ve bunların sonucunda revize olan felsefi ekollerden almaktadır.

Bilindiği gibi günümüzde fizik, Newtoncu fizik ve kuantum fiziği olarak iki ayrı kategori altında ele alınabilir. Özellikle kuantum fiziği ise, yeni sosyal bilim bakışlarının kaynağı olarak düşünülebilir. Zira basit haliyle ifade etmek gerekirse kuantum fiziği, dünyada ve varlıkta bazı olasılıksal olayların olabileceğini, determinizmin her şeyi açıklamayacağını ifade eder. Bu açıklama ise sosyal bilimler için bazı yeni teoriler ile alakalı bir meşruiyet sağlar.

Pexel

Felsefi arka planı antik devirlere dayanan olasılıksal evren tasviri de böylelikle post-pozitivizmi (determinizm pozitivizm, olasılıksal bakış post-pozitivizmdir) beslemeye başlar. Bu noktada ise sosyal bilimlerde hermeneutik çalışmalar hız kazanır.

Hermeneutik çalışmalar, sosyal olaylarda insan öznesini önemser. Buna göre, dış dünyada ne olursa olsun belli bir olayda o insan o an öyle istediği için bir şey yapabilir ve bu da bir sonuca neden olur. O anı başka zaman tekrarlama imkânı bulsak, bu sefer o insan başka bir şey yapabilir ve sonuç değişebilir. İşte bu durum, olasılıksal sonuçları kabul etmek demektir. Gelecek, bu nedenle bilinemez. Bilimsel uğraşı da bizlere ancak yaşanmış olaylar ile ilgili anlama imkânı tanır.

Bu yeni bakış açıları, bir bütün olarak post pozitivist sosyal bilimler içerisinde ele alınabilir. Hermeneutik çalışmalar dahil diğer tüm Newtoncu olamayan bakış açıları da sonucunda insan öznesinin olayları etkileme dinamiklerini ön plana koyar. Bu noktada hatırlanacağı gibi, meşhur Acemoğlu ve Robinson'un Türkçeye Ulusların Düşüşü olarak çevrilen kitabında da tarihin olumlaması denilen etkiler, aslında insan öznesinin yarattığı olasılıksal sonuçlardır. Fakat kitabın genel teorisi, yeni kurumsalcıdır. Bu kuram ise görelilik kuramından etkilenen bir kuramdır. Fakat buna rağmen bir noktada olasılıksal sonuçlar da kabul edilmektedir.

İşte bu noktada, sosyal bilimlerin özgünlüğü durumu başlamaktadır. Nitekim sosyal olaylar, bir tarafıyla determinist süreçleri yansıtır ama diğer tarafıyla da olasılıksal sonuçları ortaya koyar. Günümüzde de sosyal olgular ve hatta psikolojik çözümlemeler, bu iki gerçeğin kombinasyonlarını anlayabilmek ile ilgili olmaktadır ya da en azından olmalıdır. Böylelikle tarihi yolculuğuna antik felsefi temelleri ile başlayan, meşruiyetini doğa bilimlerinin bulguları ile kazanan sosyal bilimler, günümüzde kendine has teorilerini geliştirerek devam etmektedir.

Bir bütün olarak değerlendirildiğinde de sosyal bilimler, Newtoncu fizik ve kuantum fiziğinin bulgularını sosyal olaylara uyarlayan, bunları yaparken insan öznesi gibi karmaşık bir doğal varlığı anlamaya çabalayan, felsefi temelleri kadim uygarlıklara inen bir disiplinler bütünüdür.