Gila Canavarı (Heloderma suspectum)

Gila canavarı, gezegenimizdeki zehirli kertenkele türlerinden biridir. Helodermatidae familyası altında 2 türü bulunur. Heloderma suspectum, tüm vücudu kaplayan yuvarlak boncuk benzeri osteodermleri ile tanınır. Sağlam kafatası şekli, geniş çene kasları ve alt çenedeki zehir bezleri, kafaya hacimli bir görünüm kazandırır. Gila canavarı; siyah, pembe, sarı ve turuncu gibi birden fazla renkten oluşabilir.

Yetişkin bir Gila canavarının toplam uzunluğu yaklaşık 35-50 cm'ye ve ortalama vücut kütlesi yaklaşık 500 grama ulaşabilir. Yuvarlak ve siyah bir burnu vardır. Biraz çıkıntılı olan gözleri nispeten küçüktür, dişleri ise kavislidir. Bazı dişler hem ön hem de arka yüzeylerinde zehir ileten oluklar barındıracak şekilde evrimleşmiştir. Gila canavarının tıpkı yılanların dilini andıran kalın, siyah, çatallı bir dili vardır. Tüm ayak parmaklarında güçlü ve kavisli pençeler bulunur.

Gila canavarlarının kuyruğu, bireyden bireye boyut olarak farklılık gösterebilir; çünkü Gila canavarları kuyruklarını yağ rezervlerini depolamak için kullanırlar. Gila canavarının kuyruğu koparsa veya hasar alırsa, diğer pek çok kertenkelede gözlemlenen rejenerasyon ile yenilenme davranışını sergileyemez.

Gila canavarları yaklaşık 20-30 yıl yaşayabilir. Her iki cinsiyeti de 20'li yaşlarına kadar üremeye devam edebilmektedir.

Zehir ve Avlanma

Zehir bezleri, evrimsel süreçte farklılaşmış tükürük bezleridir. Gila canavarları, zehirlerini, savunmasız avlarını baskılamaktan ziyade savunma amaçlı kullanmaktadır.

Helodermatid zehiri, memeliler için oldukça zehirlidir. Gila canavarı zehri, güçlü nörotoksik bileşenler içerir ve solunum yetmezliğine neden olabilir. Buna ek olarak dayanılmaz ağrı, ödem, baygınlık, terleme, hipotansiyon, taşikardi, felç, kasılmalar, mide bulantısı ve kusmayı içerebilir. Zehrin sebep olduğu olumsuzluklar düşünüldüğünde her yıl yüzlerce kişinin rahatlıkla ölebileceği düşünülse de Gila canavarının ısırığından kaynaklanan yalnızca birkaç ölüm bildirilmiştir.

EKOG

Gila canavarının zehir bezleri, dişlerinin tabanında yer alır. Zehir, zehirli yılanlarınkinden farklı olarak alt çenede bulunan ve her bir lobla ilişkili kanallardan akan çok loblu zehir bezlerinde üretilir ve barındırılır. Buna karşılık, yılanların zehir bezleri gözün arkasında üst çenenin üzerinde bulunur ve tek bir kanaldan akar ve bu da ilgili dişin tabanında bir açıklığa yol açar.

Zehir bezleri, zehirli yılanların çoğunda olduğu gibi sıkıştırıcı kaslarla çevrili değildir. Bunun yerine, çene hareketlerinin ürettiği bezlerdeki gerilim zehri dişlere doğru iter ve kılcal hareket, zehri yivli dişlerden yaraya taşır. Zehir bezinin yapısı ilk olarak 1882 yılında Fischer tarafından tanımlanmıştır ancak en eksiksiz tanımlamalar, Fox (1913) ve Phisalix'in (1912, 1917) sayesinde yapılmıştır.

Helodermatid kertenkelelerin zehir bezleri, dışarıdan bakıldığında alt dudaklarının altında göze çarpan şişlikler ile belirmektedir. Her bir bez, bezi üç veya dört ayrı loba bölmek için septanın uzandığı lifli bir kapsülle çevrilidir. Zehir bezinin her bir lobu, tabanında şişmiş bir bez bölgesi ve üst uca yakın daralmış bir boşaltım kanalına sahiptir. Yapısal olarak bağımsız bir organdır ve alt çenedeki dişlerin tabanına boşalır.

Bu zehrin aynı zamanda sindirime yardımcı olduğu ve glikoz seviyelerini düzenlemede rol oynadığı da düşünülmektedir. Bu canavarın yemek yemeden uzun süre kalabileceği düşünüldüğünde, bu özellik oldukça önemlidir. Zehirinde bulunan gilatide adı verilen başka bir peptitin de hafızayı geliştirdiğine dair bulgular bulunmaktadır.

Animal Research

Bu hayvanın korku nedeniyle tarihsel olarak zulme uğramış olmasına rağmen günümüzden 400 küsür yıl önce bile "kışkırtılmadıkça asla kimseye zarar verme eğiliminde olmadığı" yazılmıştır. Gerçekten de, doğrudan tehdit edilmediği sürece Gila canavarları ısırmaz. Her yıl meydana gelen nispeten az sayıdaki ısırık, genellikle işin içinde alkolün de bulunduğu, insan dikkatsizliğinden kaynaklanmaktadır. Bunların dışında sağlık durumu iyi olan ve tıbbi tedaviye başvuran kişiler, ısırıldıktan kısa bir süre içinde büyük olasılıkla tamamen iyileşecektir.

Gila canavarından sağılan zehrinin bir örneği, ABD'de 17 milyon insanın mustarip olduğu Tip II diyabet için yeni ve önemli bir tedavi haline gelen sinetetik bir versiyonun temelini oluşturmuştur.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Tür, ilk olarak 1869'da Cope tarafından tanımlanmıştır. Adının "canavar" kısmı, zehirli olması da dahil olmak üzere bu hayvanın etrafındaki kalıcı insan korkularından kaynaklanmaktadır. Gila canavarı, zehirli olduğu bilinen kertenkele olmakla birlikte bu tür evrimsel olarak yılanlara diğer kertenkelelerden daha yakındır ve bu durum bazı araştırmacılar tarafından onu "bacaklı yılan" olarak tanımlamasına neden olur. Bu canavar, çok inatçıdır; çünkü bir kez ısırdığında genellikle bırakmaz. Isırmasının, öncelikle yırtıcılara karşı savunma amaçlı olduğu düşünülür ve genellikle tehdit edilmedikçe veya taciz edilmedikçe insanları ısırmaz.

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Gila canvarı, Güneybatı Amerika Birleşik Devletleri ve Kuzeybatı Meksika'nın Mojave, Sonoran ve Chihuahuan Çölleri'nin bazı kısımlarında yaygın olarak bulunur. Utah eyaleti, Gila canavarının yaşayabildiği maksimum kuzey dağılım alanını temsil etmektedir. Buradaki yaşam alanı benzersizdir ve tarihsel olarak Gila canavarlarının kaydedilen en yüksek yoğunluğuna sahiptir. Ancak eyaletteki Mohave Çölü habitatı, genişleyen insan nüfusu ve diğer tehlikeler sebebiyle Utah'daki nüfusunun gün geçtikçe azalmasına yol açmıştır.

Gila canavarının Utah'ta karşı karşıya olduğu tehditler çok sayıda ve ciddi seviyededir. Aynı zamanda bu canavarlar, su birikintileri ve çöl çalılıkları veya otlakların yarı kurak kayalık bölgelerinde yaşayan çöl sakinleri olmakla birlikte neme erişimi olan kayalık etekleri tercih ederler ve açık düzlüklerden ve tarım alanlarından kaçınırlar. 5.000 metre'ye kadar olan yüksekliklerde bulunabilirler. Diğer hayvanların yuvalarında veya kazdıkları yuvalardaki kayaların altında yaşarlar. Gila canavarıları zamanlarının %95'ini yeraltında ya da yuvasının ağzında geçirirler.

Heloderma

Habitatı, ticari ve konut geliştirme nedeniyle hızla azalmakta, bozulmakta ve parçalanmaktadır. Ek habitat tehditleri hem Gila canavarına hem de avladığı türlere zarar veren zehirli yabani otlarının ve değişen yangın ekolojisinin etkisi altındadır. Gila canavarlarının geçmişten günümüze ticareti yapılmakta olup hala kaçak avlanma ve yasadışı ticarete karşı savunmasızdır. Gila canavarları, çeşitli doğal yırtıcılar tarafından avlanır ancak evcilleştirilip evlerde beslenmesine karşılık köpekler ve kediler gibi evcil yırtıcılara maruz kalmaları fazlasıyla tehlikelidir.

Popülasyon ve Koruma Statüsü

Gila canavarı, Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme (CITES) kapsamında bir Ek II türüdür. Bu nedenle çöl habitatının korunması, hayatta kalmasını sağlamak için esastır. Gila canavarını tehdit eden unsurlar yol ölümleri ve devam eden (temelsiz) insan zulmüdür.

Vahşi doğada Gila canavarını saymak çok zordur. Bu nedenle vahşi doğada kaç Gila canavarı olduğu ve popülasyon durumları hakkında pek bir şey bilinmemektedir. İyi bir yöntem bulunana ve popülasyon çalışmaları yapılana kadar söylenebilecek tek şey, Gila canavarının düzensiz dağılım gösterdiği ve belirlenmiş birkaç habitatta nispeten yaygın olduğudur.

Tarihsel olarak Gila canavarının ticareti yoğun olmuştur. 1900'lerin ilk yarısında, binlerce bireysel canavar takas edilmiştir. Şu anda Gila canavarlarının ticareti ve toplanması, Utah'ta eyalet düzeyinde ve ayrıca ulusal ve uluslararası düzeylerde düzenlenmektedir. Ancak, yasadışı ticaret ve kaçak avlanma hala bir tehdit olmaya devam etmektedir. Günümüzde Gila canavarı, Amerika Birleşik Devletleri'nin güneybatısındaki en yaygın karaborsa sürüngenleri arasındadır ve Gila canavarının Utah'ta bulunan bantlı formu, nadir olması nedeniyle özel bir baskı altında olabilir.

Kaçak avlanma, bahsettiğimiz üzere güneybatı Utah'ta bulunan Gila canavarları için önemli bir tehdittir; bu nedenle orada yaptırım faaliyetlerinin arttığı belirtilmektedir. Örneğin 1980'lerin sonlarında Utah, Salt Lake City yakınlarındaki bir evcil hayvan dükkanı sahibi, koleksiyonculara St. George'dan Gila canavarlarını evcil hayvan dükkanı müşterilerine satmaları için getirmeleri için ödeme yaptıktan sonra tutuklanmıştır.

ABD içindeki yasa dışı ticarete ek olarak, Gila canavarlarının hem ABD hem de Meksika arasında uluslararası sınırların ötesinde önemli ölçüde kaçakçılığı bulunmakta olup buna ek olarak Avrupalı yasa dışı hayvan ticareti yapan kişileri içeren davalar da yer almaktadır. Bu ticaret, yüksek ticari değerleri nedeniyle devam etmektedir.

Davranış ve Etoloji

Gila canavarlarının davranışları hakkında çok az şey bilinmektedir; çünkü hayatlarının çoğunu yer altında ve gözden uzakta geçirmektedirler.

Gila canavarları kışın (özellikle Aralık-Mart ayları arasında) kış uykusuna yatarlar. Bu süreçte onları gözlemek çok zordur; sadece biraz ısınmak için arada bir inlerinden çıkarlar. İlkbaharda ise beslenmek ve çiftleşmek için inlerinden ayrılırlar ve bu sırada gözlenebilirler. Yer üstü etkinliklerinin çoğu, ilkbaharda üç aylık bir süre boyunca gerçekleşir. Çoğunlukla gündüzleri (özellikle de sabahları ve öğleden sonraları) aktiftirler; ancak zaman zaman geceleri de aktif olarak avlanabilmektedir.

Gila canavarının üremesi, beslenmesi ve hatta metabolik faaliyetleri bu kısa aktivite dönemine benzersiz bir şekilde uyarlanmıştır.

Hareket

Gila canavarı, en yavaş kertenkele türlerinden biridir. Normal şartlar altında hareketleri yavaştır ve "paytak yürüyüş" olarak tanımlanabilir. Ancak baskı altında kaldıklarında çok hızlı da hareket edebilirler. Gila canavarı, tıpkı timsahlar gibi karnı ve kuyruğuyla yerden yüksekte yürür.

Agora Bilim Pazarı

Son Kullanma Tarihi

Elli yıl önce, bugün sahip olduğumuz insan nüfusunun yarısına sahiptik.
Bu büyüme döneminde tüm bu insanları beslemeyi nasıl başardık.
İleriye baktığımızda, geleceğin genişleyen nüfusunu nasıl besleyeceğiz?
Bu kadar çeşitli bir nüfusa sürdürülebilir bir şekilde güvenli, yüksek kaliteli, sağlıklı gıdaları nasıl sağlayacağız?

Gıdalar insanlık tarihi boyunca pişirilerek, fermente edilerek ya da başka yöntemlerle işlenmiştir. Ancak günümüzde süpermarket raflarında bulunan ürünlere baktığımızda şu soruyu sormadan edemiyoruz: Fazla mı ileri gittik?

Bilim, kimyasal reaksiyonlarla ve organizmaları manipüle ederek gıdaların ömrünü uzatmanın pek çok yolunu buldu. Haftalarca taze kalan elmalar, aylar yerine birkaç gün içinde olgunlaşan peynirler, laboratuvar ürünü biftekler, 3D yazıcıdan çıkan pizzalar…

Nicola Temple bu kitapta hazır yemeklerin neler içerdiğini, sebze ve meyvelerin ömrünü uzatmanın nasıl sağlandığını, gıda işlemede nanoteknolojinin yerini, konunun uzmanı olmayanların da kolayca anlayacağı bir biçimde aktarıyor ve en sevdiğimiz yiyeceklerin inovasyon, israf ya da savaşlardan nasıl etkilendiğini ortaya koyarak bilimkurgu kitaplarından fırlamış gibi görünen yiyecekleri tükettiğimiz bir gelecek ihtimaline de göz atıyor.

Son Kullanma Tarihi’ni okuduktan sonra işlenmiş gıdalar konusunda neyin kabul edilebilir neyin kabul edilemez olduğunu değerlendirebilecek ve daha rasyonel tüketiciler haline geleceksiniz.

Devamını Göster

₺120.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Bir Gila canavarı şaşırdığında veya korkutulduğunda geriye doğru yürüyebilir. Eğer kaçış pek mümkün görünmüyorsa, Gila canavarı bir kayaya veya başka bir sert yüzeye geri döner ve yarım daire şeklini alır. Burada ağzı açıkken hıçkırarak ve tıslayarak yere tutunur.

Yırtıcılık

Gila canavarının en büyük tehdit unsuru insanlardır. Bugüne kadar bir Gila canavarını yemeyi başarmış insan-harici tek hayvan türü bir çıngıraklı yılandır; bu da direkt olarak gözlenmemiştir, sadece bir kara kuyruklu çıngıraklı yılanın midesinde bir Gila canavarının kuyruğu bulunabilmiştir. Bu incelemede, Gila canavarını yiyen yılanın görünür bir yarası olmadığından, Gila canavarının yutulmadan önce zaten zayıflamış veya neredeyse ölmüş olduğu varsayılmıştır.

Fine Art America

Gila canavarının olası düşmanları olduğu öne sürülen memeliler arasında çakallar, tilkiler, porsuklar, kokarcalar, vaşaklar ve dağ aslanları bulunmaktadır. Ancak buna yönelik yapılan birkaç çalışmada, memelilerin Gila canavarlarını avladıklarına dair çok fazla kanıt bulunamadı. Bulunan tek şey, üç Puma (Felis concolor) dışkısında Gila canavarlarının kalıntılarıydı. Bu kalıntıların da henüz juvenil formda olan Gila canavarlarına ait olduğu gerçeği gözetilecek olursa, en azından yetişkin Gila canavarlarının dikkate değer bir avcıya sahip olmadığı söylenebilir.

Sosyal Davranış

Gila canavarları sosyal hayvanlar değildir ve normalde üreme mevsimi dışında bir arada bulunmazlar. Yine de çıngıraklı yılanlarla birlikte kış uykusuna yatan inlerde toplandıkları bilinmektedir.

Parazitler ve Hastalıklar

Yabani Gila canavarlarındaki parazitler ve hastalıklar hakkında çok az şey bilinmektedir. Esaret altındayken hastalığa şaşırtıcı bir şekilde dirençlidirler. İç helmint parazitleri ve ektoparazitler görülmektedir; ancak bu, çoğunlukla doğada serbest bir şekilde gezen örneklerde karşılaşılan bir durumdur.

Çiftleşme

Üreme mevsimi yaklaşırken çoğu erkek birbirine karşı saldırganlaşırlar. Dişi arayışı başlarken, kloaklarını kayalara veya diğer nesnelere sürterek koku işaretleri bırakırlar. Rekabetçi erkekler, erkeklerin en zayıfları savaş alanından ayrılana kadar savaşlarına devam ederler. Erkek bir dişi bulursa bir kur ritüeli başlar. Çiftleşme, erkeğin başının dişinin boynunun üzerinde olduğu, bir arka bacağı kadının pelvik bölgesinin üzerinde ve ön bacağının omzunun üzerinde olduğu bir yan yana kucaklaşmayı içerir.

News Flare

Dişi Gila canavarı, çiftleşme sırasında erkeğe kuyruğunu kaldırarak yardım eder. Çiftleşme birkaç dakikadan birkaç saate kadar sürebilir; hatta hava karardıktan sonra da devam edebilir. Yumurtlama dönemindeyse dişi, yumurtlamadan kısa bir süre önce yuvalama yerine girerek nispeten hareketsiz kalır. Dişi, yumurtlamadan önce ısıyı düzenleme olanağına sahip olduğunu varsayarak, yumurtalar için uygun bir ortam sağlar. Yuvalama yerinin sıcaklığı kuluçka sıcaklığı ile aynı olmalıdır; Gila'nın kuluçkalanması için kuluçka sıcaklığı 27-28°C'dir.

Çiftleşmeden yumurtlamaya kadar geçen süre 42-55 gün gibi görünmektedir. Gila canavarları tek bir seferde 2-13 yumurta yumurtlayabileceği bilinmektedir (ama genellikle ortalama 4-6 yumurta bırakırlar). Yumurtalar köseledir ve uzun bir şekle sahiptir. Her yumurta yaklaşık 6 cm uzunluğunda, 3 cm çapında ve yaklaşık 38 g ağırlığındadır.

Yaklaşık 124 ila 150 günlük kuluçkadan sonra, yavru bir Gila canavarı birkaç ısırma hareketiyle yumurta zarını keser. Bu süreçten sonra yumurtalarından çıkmaları genellikle birkaç gün sürer. Gila canavarları yumurtalarından çıktıktan sonra bile kabuğa geri döner ve içinde kalan her şeyi yerler. Bu, muhtemelen sert ve kuru bir ortamda yaşamaya bir adaptasyondur.

Diyet ve Metabolizma

Gila canavarı; memeliler, kuşlar ve diğer sürüngenler dahil olmak üzere omurgalı hayvanların yumurtaları ve yavrularıyla beslenen bir yuva avcısıdır. Bu yumurtaları, bir yılan gibi çıkarıp geri soktukları dilleri tarafından alınan kimyasal sinyaller ve kokular aracılığıyla tespit edip tanımlayabilirler. Dil, avın kokusunu, Jacobson organı adı verilen ağzın çatısında bulunan özel bir koku alma organına iletir.

Ekşi Sözlük

Bazı Çöl kaplumbağaları ve Yuvarlak kuyruklu yer sincapları, yumurtalarını Gila canavarlarından koruyabilmektedir. Vahşi Gila canavarlarında sıklıkla görülen bazı kuyruk izlerinin, yer sincaplarının ısırmalarından kaynaklandığı düşünülmektedir. Av, Gila canavarına yalnızca yiyecek sağlamakla kalmaz aynı zamanda su kaynağı olarak işlev görür.

Gila canavarları su verildiğinde rahatlıkla içme eğilimi gösterirken bazı çöl hayvanların sıklıkla yaptığı gibi suyu arama eğilimi göstermezler. Esaret altındayken, Gila canavarı yemek ayrımı yapmaksızın her şeyi yerler. Çoğu zaman, diyetlerinde de sıklıkla yer alan fareler ve sıçanları tercih ederler. Avları olan yumurtaları bulmak için uzun mesafeler kat edebilirler. Bilim insanları, bir yetişkinin yılda yaklaşık 524 g yiyeceğe ihtiyacı olduğunu tespit etmiştir ve türün yıllık kalori ihtiyacının 1/3'ünü bir öğünde tükettiğini gözlenmiştir.

Enerji gereksinimleri, çıngıraklı yılanlara benzer. Metabolik hızları herhangi bir kertenkelenin sahip olduğu en düşük değerlere sahiptir ve en tutumlu enerji tüketicileri arasında yer alır. Uzun süre hareketsiz kalmaları enerji tasarrufu sağlar. Gila canavarları, kalın kuyruklarında ve vücut boşluklarında yağ (ve su) depolarlar ve bu da yemek yemeden uzun süreler boyunca hayatta kalmalarını sağlar. Bu tür stratejiler, besin kaynaklarının düzensizliği nedeniyle gereklidir.

Etimoloji

"Gila canavarı" adı, Arizona'daki Gila Nehri Havzası'ndan gelmektedir. Gila canavarı ortak adı 1870'lerde türetilmiştir veya türün bulunduğu New Mexico ve Arizona'daki Gila Nehri'nden türemiştir ya da "güneş" anlamına gelen Yunan heliosundan türetilmiş olabilir.

Cinse ismini veren Heloderma kelimesi ise Yunanca "çivi başı" anlamına gelen helos ve "cilt, deri" anlamına gelen derma kelimelerinden meydana gelmektedir. Tür ismi olan "suspectum" ("şüpheli") ise Cope tarafından, yivli dişlerine ve ününe dayanarak kertenkelenin zehirli olabileceğinden şüphelendiği için verilmiştir.