Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Gelgit Nedir? Suların Metrelerce Yükselip Metrelerce Çekilmesine Neden Olan Medcezir Nasıl Oluşur?

Gelgit Nedir? Suların Metrelerce Yükselip Metrelerce Çekilmesine Neden Olan Medcezir Nasıl Oluşur?
14 dakika
15,647
Tüm Reklamları Kapat

Gelgit (medcezir); Ay ve Güneş'in kütleçekim kuvvetlerinin bir aradaki etkisi ve Dünya'nın kendi etrafındaki hareketi dolayısıyla deniz seviyelerinin periyodik olarak yükselip alçalmasıdır.[4], [5] Derin okyanusların orta kısımlarında gelgitler suyu yaklaşık 1 metre kadar (Dünya'nın yarıçapının %1.6×10−5\%1.6\times{10^{-5}}'i kadar) yükseltmektedir. Kıyı şeridinde su seviyesinin daha düşük olmasına bağlı olarak gelgitlerin etkisi 10 metreye kadar çıkabilmektedir.

Güneş'in Dünya üzerindeki kütleçekim etkisi Ay'ın Dünya üzerindeki kütleçekim etkisinin 178 katı kadardır; buna rağmen Güneş'in gelgitler üzerindeki etkisinin Ay'ın gelgitler üzerindeki etkisine oranı 0.465 civarındadır. Bir diğer deyişle, birazdan göreceğimiz diğer faktörler göz ardı edilecek olursa, gelgitlerin %68.2'si Ay sebebiyle, %31.8'i ise Güneş sebebiyle oluşmaktadır (Ay'ın gelgit etkisi Güneş'in gelgit etkisinin 2.15 katıdır). Gelgitlerin Dünya'yı sündürüp gevşetmesi nedeniyle Dünya'nın kendi etrafındaki dönüşü her asırda (100 yılda) 1.6 milisaniye yavaşlamaktadır.

Tüm Reklamları Kapat

Tipik bir gelgit şeması. Ay'ın konumu ve kütleçekim etkisi nedeniyle Dünya'nın iki ucunda da gelgitin "med" evresi oluşur.
Tipik bir gelgit şeması. Ay'ın konumu ve kütleçekim etkisi nedeniyle Dünya'nın iki ucunda da gelgitin "med" evresi oluşur.
Lockhaven University

Bir gelgitin etkisinii gösteren yukarıdaki türden grafiklerde yer verilen kuvvetler, direkt olarak kütleçekim kuvvetleri değildir (bu, genelde sıklıkla yanlış anlaşılan bir konudur). Daha ziyade, diferansiyel kuvvetler veya gelgit-yaratıcı kuvvetler olarak bilinen kuvvetlerdir. Bu kuvvetler, tekil bir noktaya göre değil, belli bir uzunluk boyunca etki edecek şekilde hesaplanırlar ve dolayısıyla mesafenin karesiyle ters orantılı değil, mesafenin kübüyle ters orantılı olacak biçimde değişirler. İşte bu nedenle Güneş'in kütleçekimi aslen Ay'ınkinden çok daha büyük olsa da, aradaki devasa mesafe farkından ötürü Güneş'in gelgit etkisi Ay'ın gelgit etkisinden çok daha zayıf olmaktadır.

Astronomik bir kavram olaraksa "gelgit" (İng: "tide"), civardaki bir diğer gök cisminin kütleçekim kuvveti dolayısıyla bir gök cisminin geometrik şeklinde meydana gelen bozulmalardır.[3] Çünkü gelgitler, sadece sıvılarda (örneğin deniz ve okyanuslarda) olan bir olgu değildir; Dünya'nın karasal kısımları da gelgit etkisiyle gün içerisinde yaklaşık 20 santimetre kadar yükselir ve alçalır.[6]

Tüm Reklamları Kapat

Burada dikkat edilmesi gereken kritik bir nokta, gezegenimizin kendi etrafındaki dönüşünden kaynaklı yassılaşmış küremsi şeklinin gelgitlerle bir ilgisi olmamasıdır. Dünya'nın kendi etrafındaki dönüşü, ekvatoryal şişkinlik olarak bilinen ve Dünya'nın karalarının geometrisinin yaklaşık 21 kilometre sapmasına sebep olmaktadır (Dünya'nın yarıçapının 300'de 1'i). Bu bozulma, dış bir gök cisminden kaynaklı olmadığı için "gelgit" olarak sayılmaz. Ancak bu yassılaşmış küremsi şekil, gelgitlerin ekstradan olan etkisini hesaplamak için bir referans çizgisi olarak kullanılır. Yani gelgit hesaplarında Dünya'nın kusursuz bir küre olmayan şekli de gözetilmelidir.

Gelgitler sadece karalar ve okyanuslar için değil, aynı zamanda yeryüzündeki insan gibi canlılar için de geçerlidir. Ancak bir insanın küçük boyutu nedeniyle gelgitlerin etkisi önemsenmeyecek kadar küçüktür: Bir insanın boyu, gelgit nedeniyle boyunun 10−1610^{-16} katı kadar uzayıp kısalmaktadır. Bu, bir atomun çapından 1000 kat küçük olduğu için herhangi bir etkiye sahip olan bir değişim değildir. Kıyas olması bakımından, kişinin kendi kütlesinin etkisi nedeniyle boyu 10−210^{-2} kat kısalmaktadır. Dolayısıyla kişinin kendi boyu üzerindeki kendi kütlesinin etkisi, gelgitlerin etkisinden 100.000.000.000.000 (100 trilyon) kat daha fazladır.[8]

Gelgitlerle İlgili Temel Kavramlar

Gelgitler, isimlerinden de anlaşılacağı üzere iki kısma sahiptir:[7]

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

  • Med ("Gel" Kısmı): Suların yükselmeyi durdurduğu ve yerel bir maksimuma ulaştığı noktadır.
  • Cezir ("Git" Kısmı): Suyun gerilemeyi durdurduğu ve yerel bir minimuma ulaştığı noktadır.

Ancak bazı bölgelerde iki adet ek evre de görülebilir:

  • Med Taşkını (İng: "flood tide"): Birkaç saat boyunca yükselen deniz seviyesi, gelgit bölgesini (İng: "intertidal zone") kaplar.
  • Çekilme (İng: "ebb tide"): Birkaç saat boyunca alçalan deniz seviyesi, gelgit bölgesini açığa çıkarır.

Dünyanın önemli bir bölümünde gelgitler, ikisi med ikisi cezir olmak üzere günde 4 kez yaşanır (Meksika Körfezi gibi bazı bölgelerde, kıyı şeridinin topoğrafyası dolayısıyla 1 med 1 cezir olmak üzere günde 2 gelgit yaşanır). Bu ikili medcezir döngüsüne yarım günlük gelgit döngüsü (İng: "semidiurnal tide cycle") adı verilir. Bu iki med arası süre 12 saat 25 dakika sürer ve dolayısıyla toplam döngü 24 saat 50 dakikadır.

Günde 2 kez med yaşayan yerlerde, bu iki med sırasındaki su yükseliği genelde eşit değildir (buna günlük eşitsizlik denir); bu nedenle bunlardan daha yüksek olanını belirtmek için "yüksek med", daha düşük olanını belirtmek için "düşük med" gibi ek terimler türetilmiştir (aynısı cezir için de geçerlidir). Günlük eşitsizlik tutarlı değildir ve zaman içinde değişir; ancak bu farkların en düşük olduğu zaman, Ay'ın ekvator hizasında olduğu zamandır.

Gelgitlerle ilişkili bazı terimler
Gelgitlerle ilişkili bazı terimler
Wikimedia

Bir yükselip bir alçalan deniz sularının sebep olduğu akıntılara gelgit akıntıları denir. Gelgit akıntılarının durduğu âna "durgun su" (İng: "slack water") denir. O noktada gelgit tersine döner. Durgun su, hem med hem cezir sırasında oluşabilir; ancak bazı bölgelerde bu suların oluştuğu yerin lokasyonu dikkate değer miktarda farklı olabilir.

Gelgitlerle İlgili Temel Bilgiler

Normalde Ay, Güneş ve Dünya'nın dönüşünün astronomik etkilerini takip ederek gelgitlerin belli bir coğrafyada gün içerisinde hangi saatlerde yaşanacağını tespit etmek mümkündür; ancak rüzgarlar ve atmosferik basınç değerleri de gelgit zamanlarını ve su seviyesi yüksekliğini etkileyebilir. Buna ek olarak Güneş ve Ay'ın gökyüzündeki konumları, gelgitlerin faz ve genliği, okyanuslardaki amfidromik sistemler ("gelgit düğümleri" olarak bilinen, gelgitin harmonik bileşenlerinden bir tanesi için genliği sıfır olan coğrafi lokasyonlardır), kıyı şeridinin şekli ve kıyı açıklıklarının derinlik profili (batimetresi) gelgitleri etkileyebilmektedir.

Tüm Reklamları Kapat

ABD'nin St. Louis kentinde gözlenen gelgit. Video, met noktasından (gelgitin en yüksek olduğu noktadan) 1.5 saat kadar öncesinde kesilmiştir.
Wikipedia

İki gelgit arasında geçen süreye gelgit aralığı (İng: "lunitidal interval") adı verilir ve bu süre, kimi yer için saatlerle, kimi yer içinse yıllarla ölçülebilir. Bu ölçümlerin düzgün yapılabilmesi için, belli bir coğrafyadaki su seviyelerini takip eden gelgit ölçerler kullanılmaktadır. Bu ölçü aletleri, dakika ölçeğinden daha kısa süreli dalga varyasyonları göz ardı ederek daha isabetli tahminlerde bulunmaya yardımcı olurlar. Bu aletlerden toplanan veriler, ortalama deniz yüksekliği (İng: "mean sea level") olarak bilinen referans değerleriyle kıyaslanarak eğitimli tahminler yürütmekte kullanılır.

Gelgitler, kısa vadede deniz seviyelerinde meydana gelen değişimlerin ana sorumlusudur; ancak tek sorumlusu değildir: Termal genleşme, rüzgar ve barometrik basınç değişimleri de fırtına dalgaları yaratarak, özellikle de sığ sularda ve kıyı şeridinde su seviyelerini değiştirebilirler.

Ayrıca gelgitler sadece su birikintileriyle ilgili bir olgu da değildir. Gök cisimlerinin değişen açılarda etki eden kütleçekim kuvvetlerinin olduğu her yerde ve her koşulda etkileri hissedilir. Örneğin Dünya'nın sadece okyanusları değil, karasal bölgeleri de gelgitler nedeniyle durmaksızın yükselip alçalır; ancak bunları görmek, katı yüzeyleri dolduran bir sıvı olan okyanusların hareketlerini görmek kadar kolay değildir.

Gelgit Nasıl Oluşur?

Gelgitlere sebep olan ana faktör Ay'dır. Ay, ne kadar uzak görünse de (ve gerçekten de Dünya'dan yaklaşık 400.000 kilometre uzakta olsa da), Ay'ın Dünya üzerindeki yerçekimi, gelgitlerin oluşumunda büyük rol oynar.[2]

Tüm Reklamları Kapat

Gelgitin med veya cezir kısımlarını gördüğünüzde, gerçekte gördüğünüz şey, gezegenimizin okyanuslarının dağılımındaki küçük değişikliklerin bir döngüsüdür. Ay'ın yerçekimi Dünya'yı çekerken, Dünya'nın kütlesini değiştirir, şeklini çok hafif bir şekilde bozar - ekvatorda uzar ve kutuplarda kısalır. Katı Dünya üzerindeki bu etkiyi bilimsel araçlarla tespit etmek mümkündür; ancak Dünya okyanuslarında yaşanan değişiklikleri görmek için özel ekipmanlara gerek yoktur; sadece sahili ziyaret etmek yeterli olacaktır.

Ay ve Dünya birbirlerine yerçekimi kuvveti uygular. Ay'ın yerçekimi kuvveti, Dünya'daki okyanusların hem Ay'a en yakın hem de Ay'dan en uzak tarafta dışarı doğru sünmesine neden olur. Bu çıkıntılar yüksek gelgitler yaratır. Alçak noktalar, düşük gelgitlerin meydana geldiği yerlerdir.
NASA

Ay'dan Uzak Taraf Neden Şişkinleşiyor?

Daha önceden de sözünü ettiğimiz gibi gelgitler antipodal (Tür: "zıt kutuplu") bir doğaya sahiptir: Yani hem Dünya'nın Ay'a dönük olan yüzünde hem de Ay'ın zıttında kalan yüzünde aynı anda med yaşanır. Bu, gelgitlerle ilgili yaygın bir kafa karışıklığına neden olmaktadır?

Okyanusun Ay'dan hem en uzak hem de en yakın tarafta şişkinleşmesi ilk etapta garip görünebilir. Bunun nedeni, Ay'ın yerçekiminin tüm Dünya'yı etkilemesi ve gezegenimizdeki her noktayı, aynı anda çekmesidir. En güçlü çekim Ay'a en yakın noktalarda, en zayıf ise en uzak noktalarda meydana gelir, ancak Dünya üzerindeki her su parçası bu çekimden etkilenir.

Örneğin masaya bir kova su döktüğünüzü düşünün. Su tanelerini doğrudan yukarı kaldırmak yerine, masanın üzerinde kenara doğru kaydırmak ve bu sayede masayı temizlemek çok daha kolaydır. Ay'ın yerçekimi de Dünya'yı çektiğinde, su dışa doğru süzülmez, hem yerçekimi hem de diğer kuvvetler tarafından yönlendirilen küre üzerinde itilir ve sıkışır, sonunda Ay'a en yakın ve en uzak taraf tarafı dışarı doğru bükülür.

Tüm Reklamları Kapat

Agora Bilim Pazarı
Her Şeyin Sonu

Belki biz görmeyiz ama günün birinde her şey sona erecek. Evrenimizin bir başlangıcı olduğunu biliyoruz; peki bu hikâyenin sonunda ne olacak? Ve bu son bizim için ne anlama geliyor?

Capcanlı, esprili dili ve mizah anlayışıyla astrofizikçi Katie Mack, bizi kozmosun beş olası finaline –Büyük Çöküş, Sıcak Ölüm, Vakum Bozunumu, Büyük Yırtılma ve Sekme– doğru hayret verici bir geziye çıkarıyor. Bunu yaparken kuantum mekaniği, kozmoloji, sicim teorisi ve daha pek çok mühim kavram arasında bize keyifle yol gösteriyor. Halihazırdaki eksik evren bilgimizde yapılacak ufak oynamaların ortaya bambaşka gelecekler çıkarabileceğini keşfediyoruz: Evrenimiz nihayetinde kendi içine çökebilir, kendini yırtabilir, hatta –önümüzdeki birkaç dakika içinde– önlenemez biçimde genişleyen bir kıyamet baloncuğuna kurban gidebilir.

Bu sürükleyici “kozmik gerçekliğe kaçış” öyküsü, büyülü ve pek aşina olmadığımız bir fizik sahasını incelemenin ötesinde, yükselen bir astrofizikçinin evreni ve evrendeki yerimizi düşünürken yaşadığı heyecanı da bizle paylaşıyor. Patlayan yıldızlar ve sıçrayan evrenler arasında Mack, aciz faniler olarak yolun sonunu değiştiremesek de en azından ne olup bittiğini birazcık kavramaya başlayabileceğimizi gösteriyor.

Her Şeyin Sonu, tüm bildiklerimizin en ucuna doğru uzanan, çılgınca eğlenceli, şaşılacak derecede neşeli ve iyimser bir seyahat.

Devamını Göster
₺155.00
Her Şeyin Sonu
  • Dış Sitelerde Paylaş

Ay'ın Dünya üzerindeki yerçekimi kuvveti, diğer teğetsel kuvvetlerle birleştiğinde, Dünya'daki suyun yeniden dağıtılmasına neden olur ve sonuçta hem Ay'a en yakın tarafta hem de Ay'dan en uzak tarafta su kabartıları oluşturur.
NASA

Ama bu açıklamayı anlamak her zaman kolay olmayabilir, dolayısıyla bir diğer şekilde irdeleyelim. Bunun için, Güneş gibi büyük kütleli bir cismin civarında serbest bırakılan, tek bir sıraya dizilmiş 3 adet tenis topu düşünelim:[1]

Bunların hepsi Güneş'e doğru düşecektir; ancak Güneş'e daha yakın olan toplar daha uzak olan toplara göre daha güçlü bir kütleçekim kuvveti deneyimleyeceği için, daha hızlı düşeceklerdir. Bu nedenle de topların arası giderek açılacaktır:

Biz, insanlar olarak bu 3 toptan ortadaki ile temsil edilen Dünya üzerindeyiz. Dolayısıyla Güneş'e (veya daha doğrusu Ay'a) göre daha yakın taraftaki top da bizden uzaklaşıyor gibi gözükmektedir, daha uzaktaki top da bizden uzaklaşıyor gibi gözükmektedir. Bu da hem Ay'dan yana olan tarafta hem Ay'dan uzak tarafta gelgitin med evresinin aynı anda oluşmasını açıklamaktadır.

Ayrıca birbiriyle kabaca aynı düzlemde olan toplar için (yani birbirine yakın okyanus parçaları için) ek bir kuvvet de bulunmaktadır. Bunun için peşisıra dizilmiş değil de yan yana konmuş 3 tenis topu hayal edelim:

Bu toplardan taraftakiler giderek Güneş'in (veya Ay'ın) merkezine doğru yaklaşmaya çalışacaktır ve bu nedenle ortadaki topu sıkıştıracaktır. Bu sürtünme, ortadaki topun geride kalmasına ve dolayısıyla su seviyesinin şişkinleşmesine neden olur.

Daha da basitleştirecek olursak, şöyle anlatabiliriz: Ay'ın Dünya üzerindeki kütleçekim kuvveti, dünyanın hacmine iki şekilde etki eder:

  1. Dünya'nın "katı" kısımlarını Dünya ile Ay arasındaki hayali hat boyunca gerer/sündürür.
  2. Özellikle de su gibi akışkan maddeleri Dünya ile Ay arasındaki hayali hatta yaklaştıracak biçimde hareket ettirir.

Okyanus sularında ikinci etki baskındır ve Dünya'nın zıt taraflarında iki farklı med oluşmasının sebebi de bu ikinci etkidir.

İşte Dünya, iki taraftan şişkinleşmiş bu su tabakası içinde dönerken, kara kütleleri de bu iki su çıkıntısı içinden geçer. Bu çıkıntılar, Dünya'nın yüksek gelgitleridir. Çoğu kıyı şeridi günde iki yüksek ve düşük gelgit yaşar. Bir yüksek gelgitten, bir sonraki yüksek gelgit döngüsü (veya bir düşük gelgitten bir sonraki düşük gelgit döngüsü), 12 saatten biraz fazla sürer.

Yükselen ve alçalan gelgitler, Dünya'nın kara kütleleri Ay'ın yerçekimi kuvvetinin yarattığı gelgit çıkıntıları boyunca dönerken meydana gelir. Gözlemcimiz, çıkıntılardan geçerken gelgitlerin yükseldiğini (med), alçak noktalardan geçerken düştüğünü (cezir) görür. Tabii ki, gerçekte Dünya pürüzsüz bir top değildir, bu nedenle gelgitler kıtaların varlığından, Dünya'nın şeklinden, farklı konumlardaki okyanusun derinliğinden ve daha fazlasından da etkilenir. Bulunduğunuz bölgedeki gelgitlerin zamanlaması ve yükseklikleri bu ek unsurlardan etkilenecektir.
NASA

Gelgitler, Ay'ın 50 Dakika Gerisindedir!

Bu bilgilerden yola çıkarak, Ay'ın yolunu takip ederek gelgitleri kolayca tahmin edebileceğimizi düşünebilirsiniz; ancak iş o kadar basit değildir! Her şeyden önce, Ay, Dünya'nın döndüğü yöndeki bir yörüngede döndüğü için, gezegenimizdeki herhangi bir noktanın dönmesi ve Ay'ın tam altına düşmesi için fazladan zaman alır. Bu, yüksek gelgit çıkıntılarının hiçbir zaman doğrudan Ay ile aynı hizada olmamasına, daha ziyade biraz gerisinde kalmasına neden olur.

Ay'ın gökyüzündeki konumu, gelgitin 50 dakika kadar ilerisindedir.
NASA

Ayrıca, Dünya mükemmel ve pürüzsüz bir küre değildir. Aslında kıyılarımızda gördüğümüz gelgitler, Dünya'daki kıtalarının şeklinden, rüzgarlara ve fırtınalara kadar her şeyden etkilenir.

Tüm Reklamları Kapat

Güneş'in Gelgit Etkisi

Ay, yakınlığı nedeniyle Dünya'nın gelgitleri üzerine etki eden en önemli gök cismidir; ancak gelgitleri etkileyen tek faktör Ay değildir. Ay'ın yaklaşık 27 milyon katı kütleye sahip olan Güneş, Güneş Sistemi ile ilgili denklemler söz konusu olduğunda her zaman söz sahibi olacaktır. Ama Güneş'in Ay'dan yaklaşık 390 kat daha uzakta olması, Güneş'in gelgit gücünün Ay'ınkinden yarısından biraz daha az olmasına sebep olmaktadır. Ancak yine de Güneş de bu doğa olayında rol oynamaktadır.

Ayda iki kez, Dünya, Güneş ve Ay hizaya geldiğinde, yerçekimi güçleri birleşerek, bahar gelgitleri (İng: "spring tides") olarak adlandırılan, çıkıntıların meydana geldiği yerlerde olağanüstü yüksek gelgitler ve suyun yer değiştirdiği yerlerde çok düşük gelgitler oluşturur. Yaklaşık bir hafta sonra, Güneş ve Ay birbirine dik açıda olduğunda, Güneş'in yerçekimi çekimi Ay'ın yerçekimi çekişine karşı çalışır ve onu kısmen iptal ederek, hafif gelgitler (İng: "neap tides") denilen daha zayıf gelgitleri yaratır.

Bir bahar gelgitinin veya hafif gelgitin ne zaman olduğunu, suyun yakınında olmadan da anlayabilirsiniz. Bahar gelgitleri her zaman Ay dolunay veya Yeni Ay evresindeyken, yani Güneş, Ay ve Dünya aynı hizadayken olur. Hafif gelgitlerse, Ay'ın Dünya çevresindeki yörüngesi onu Güneş'e dik bir konuma getirdiğinde, yani Ay'ın ilk ve son dördün evresi civarında meydana gelir.

Güneş ve Ay'ın Dünya'ya göre konumları, daha güçlü olan bahar gelgitleri ile daha zayıf olan hafif gelgitler arasındaki farkı belirler.
NASA

Dünya da Ay Üzerinde Gelgitler Yaratır!

Ay'ın yerçekiminin Dünya üzerindeki etkisini öğrendik; peki ya Dünya'nın Ay üzerinde yarattığı çok daha büyük olan yerçekimi etkisi ne olacak? Sonuçta, Dünya, Ay'ın kütlesinin 80 katıdır.

Tüm Reklamları Kapat

Evet, Ay'ın yerçekimi Dünya'nın küresel şeklini hafifçe bozduğu gibi, Dünya'nın yerçekimi de Ay'ı bir miktar deforme eder. Ay, suyla dolu olmadığı için bu gelgitlerin etkisi Dünya'daki okyanus gelgitleri kadar dramatik değildir. Aradaki farkı anlamak için, suyla dolu bir balonu büzmekle, kumla dolu bir balonu ezmeye çalışmak arasındaki fark düşünebilirsiniz. Ancak Ay'daki bu gelgitler, Apollo görevleri sırasında Ay'a bırakılan aynalara Dünya'dan gönderilen lazer ışınları kullanılarak ölçülebilir ve bazı durumlarda etkileri görülebilir.

Reconnaissance Orbiter Camera görüntülerinde, Ay üzerinde binlerce genç, lobsu yamaç olduğu tespit edilmiştir. Burada gösterilene benzer lopsu yamaçlar, Ay'ın kabuğu sıkıştırıldığında, kırıldığında ve bir uçurum oluşturacak şekilde yukarı doğru itildiğinde oluşan, merdiven basamakları benzeri yapılardır. Ay'ın hala sıcak olan iç kısmının soğuması Ay'ın büzülmesine neden olmaktadır, ancak sarplıkların yönelim modeli, Dünya'nın yerçekimi kuvvetinin bu çatlakların oluşumuna katkıda bulunduğunu göstermektedir.
Reconnaissance Orbiter Camera görüntülerinde, Ay üzerinde binlerce genç, lobsu yamaç olduğu tespit edilmiştir. Burada gösterilene benzer lopsu yamaçlar, Ay'ın kabuğu sıkıştırıldığında, kırıldığında ve bir uçurum oluşturacak şekilde yukarı doğru itildiğinde oluşan, merdiven basamakları benzeri yapılardır. Ay'ın hala sıcak olan iç kısmının soğuması Ay'ın büzülmesine neden olmaktadır, ancak sarplıkların yönelim modeli, Dünya'nın yerçekimi kuvvetinin bu çatlakların oluşumuna katkıda bulunduğunu göstermektedir.
NASA

Ay'da "lobsu yamaçlar" adı verilen genç uçurumlar, bir yandan Ay'ın sıcak iç kısmı soğurken, diğer yandan Dünya'nın yerçekiminin Ay yüzeyini çekmesi sonucu oluşan büzülme kuvvetlerinin ortaklaşa çalışmasıyla oluşur. Büzülme, hem Ay'ın kabuğunun bükülmesine hem de bir bütün olarak yukarı doğru itilmesine neden olur. Buna bağlı olarak da uçurumlar oluşur. Bu çatlakları inceleyen bilim insanları, bu çatlak ve uçurumların konumlarının Dünya'nın kütleçekimiyle örtüştüğünü göstermiştir.

Gerçekten de, Ay'ın çıplak yüzeyinden veya Ay'a bırakılmış özel reflektörlerden lazer sektirmek gibi son derece hassas ölçümler gerektiren çalışmalarda astronotlar, Dünya'nın Ay üzerindeki çekim kuvvetini hesaba katmak zorundadır. Dünya'nın yerçekimi nedeniyle oluşan gelgitler, Ay'ın yüzeyinde yaklaşık 10-15 santimetre düzeyinde bir değişikliğe neden olabilir, bu nedenle yansıma noktaları gelgitlerle birlikte yükselir ve alçalır.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
53
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 8
  • Muhteşem! 4
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 1
  • Bilim Budur! 0
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • Umut Verici! 0
  • Merak Uyandırıcı! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  • ^ Rob, et al. Moon's Pull Causes Tides On Far Side Of Earth: Why?. (9 Haziran 2014). Alındığı Yer: Physics Stack Exchange | Arşiv Bağlantısı
  • ^ T. Vogel. Tides | Moon In Motion. Alındığı Yer: NASA | Arşiv Bağlantısı
  • ^ D. Morrison. (1996). The Planetary System. Yayınevi: Addison Wesley Publishing Company.
  • ^ M. P. M. Reddy. (2001). Descriptive Physical Oceanography. ISBN: 9789054107064. Yayınevi: CRC Press.
  • ^ R. K. Hubbard. (2000). Boater's Bowditch: The Small Craft American Practical Navigaboater's Bowditch: The Small Craft American Practical Navigator Tor. ISBN: 9780071361361. Yayınevi: International Marine Publishing.
  • ^ D. E. Simanek. Tidal Misconceptions. (19 Mart 2018). Alındığı Yer: Lockhaven University | Arşiv Bağlantısı
  • ^ G. L. Mellor. (1996). Introduction To Physical Oceanography. ISBN: 9781563962103. Yayınevi: American Institute of Physics.
  • ^ M. Sawicki. (2003). Myths About Gravity And Tides. American Association of Physics Teachers (AAPT), sf: 438-441. doi: 10.1119/1.880345. | Arşiv Bağlantısı
  • D. E. Cartwright. (2000). Tides: A Scientific History. ISBN: 9780521797467. Yayınevi: Cambridge University Press.
  • D. Cartwright. (2001). On The Origins Of Knowledge Of The Sea Tides From Antiquity To The Thirteenth Century. Earth Sciences History, sf: 105-126. doi: 10.17704/eshi.20.2.m23118527q395675. | Arşiv Bağlantısı
  • D. E. Cartwright. (2000). Tides. ISBN: 9780521797467. Yayınevi: Cambridge University Press.
  • R.  Naylor. (2015). Galileo’s Tidal Theory. Isis, sf: 1-22. doi: 10.1086/512829. | Arşiv Bağlantısı
  • E. Hecht. (2019). Kepler And The Origins Of The Theory Of Gravity. American Association of Physics Teachers (AAPT), sf: 176-185. doi: 10.1119/1.5089751. | Arşiv Bağlantısı
  • P. Melchior. (1971). Precession-Nutations And Tidal Potential. Celestial mechanics, sf: 190-212. doi: 10.1007/BF01228823. | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 28/03/2024 14:06:16 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/12041

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ç. M. Bakırcı. Gelgit Nedir? Suların Metrelerce Yükselip Metrelerce Çekilmesine Neden Olan Medcezir Nasıl Oluşur?. (3 Temmuz 2022). Alındığı Tarih: 28 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/12041
Bakırcı, Ç. M. (2022, July 03). Gelgit Nedir? Suların Metrelerce Yükselip Metrelerce Çekilmesine Neden Olan Medcezir Nasıl Oluşur?. Evrim Ağacı. Retrieved March 28, 2024. from https://evrimagaci.org/s/12041
Ç. M. Bakırcı. “Gelgit Nedir? Suların Metrelerce Yükselip Metrelerce Çekilmesine Neden Olan Medcezir Nasıl Oluşur?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 03 Jul. 2022, https://evrimagaci.org/s/12041.
Bakırcı, Çağrı Mert. “Gelgit Nedir? Suların Metrelerce Yükselip Metrelerce Çekilmesine Neden Olan Medcezir Nasıl Oluşur?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, July 03, 2022. https://evrimagaci.org/s/12041.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close