Galapagos Adaları'nda Sadece 2 Nesilde Yeni Bir "Darwin'in İspinozu" Evrimleşti!

Evrimin ömrünüz içinde gözlenemeyeceğini sanıyorsanız, yanılıyorsunuz. Charles Darwin'in Galapagos Adaları'nı ziyaret etmesinden 1 asır kadar sonra adalara yerleşip, bölgedeki kuşların evrimini inceleyen, her ikisi de evrimsel biyolog olan Peter ve Rosemary Grant çifti, adalarda yepyeni bir ispinoz türünün evrimleştiğini tespit ettiler. Söz konusu yeni kuş türünün, ayrı bir tür olduğu, genetik haritasının analiz edilmesiyle de doğrulandı. Üstelik bu yeni kuş türü, aradan sadece 2 ispinoz nesli geçmesi sonucu evrimleşti!

Galapagos Adaları'nda 15 farklı ispinoz türü olduğu bilinmektedir. Bu ispinozlar, Güney Amerika anakarasından bu adalara göç eden (veya sürüklenen) atasal bir ispinoz türünün, ayrı adaların ayrı şartlarına adapte olması sonucu evrimleşmiştir. Ancak ispinozlar günümüzde sadece Galapagos Adaları'nda bulunmazlar. Kimi zaman, çok nadiren de olsa, adalar arasında türler geçiş yapabilirler veya anakaradan yeni türler adalara ulaşabilirler. İşte adaları ve adalardaki ispinozların her birini on yıllardır takip eden Grant çifti, 1981 yılında Galapagos'un Daphne Major adasına, normalde adada bulunmayan ve 100 kilometre uzaktaki Española adasında bulunan "büyük kaktüs ispinozu"na (Geospiza conirostris) ait bir bireyin geldiğini fark ettiler. Gelen tür, tek bir adet erkek kuştu.

Türler Arası Melezlenme Yoluyla Yeni Türler Evrimleşebilir!

Ancak bu tek birey, adada halihazırda bulunan ispinozlardan biri olan "ortanca yer ispinozu" (Geospiza fortis) türünün iki dişi bireyi ile sorunsuz bir şekilde çiftleşebildi. Çiftleşmekle kalmadı, ürettikleri yavru da verimli bir döldü; yani yavru üretebiliyordu. Türler arası bu çiftleşme, Hayvanlar Alemi'nde sanıldığı kadar nadir değildir; örneğin aslan ile kaplanlar, at ile eşekler çiftleşebilirler. Ne var ki bu tür melezlenmelerde yavru çoğu zaman (her zaman değil!) kısırdır. İspinozlar örneğindeyse yavrular rahatlıkla üreyebiliyorlardı.

Sadece bu örnek bile, apayrı türlerin çiftleşip de verimli yavrular üretebildiğinin, dolayısıyla yaygın olarak kullanılan "çiftleşmeye dayalı biyolojik tür tanımı"nın geçersizliğini göstermektedir. Modern bilimde bu kalıplaşmış tür tanımı yerine, filogenetik (evrimsel) tür tanımı kullanılmaktadır. Bu tanıma göre türler, birbirleriyle çiftleşebilmelerine göre değil; genetik, ekolojik, morfolojik, eşeysel farklılıklarına ve benzerliklerine göre, daha bütüncül olarak analiz edilerek sınıflandırılırlar.

İç Döllenme Yoluyla Popülasyon Yaratımı

Sadece 40 yıl içinde bu tek bir bireyden, 30 civarında melez yavru türedi. Melezler (hibritler), farklı türlerin çiftleşmesi sonucu oluşan canlılara verilen isimdir. Melezler kimi zaman ebeveyn türlerle çiftleşerek yeni yavrular üretebilirler; ancak bu durumda olan, kardeşlerin birbiriyle çiftleşmesiydi. Yani iç döllenme (insanlarda "ensest") yoluyla türün popülasyonu hızla büyüdü.

Tıpkı insan popülasyonlarında yakın akrabaların çiftleşmesi sonucu birçok hastalığın baş gösterebilmesi gibi, iç döllenme yoluyla üreyen bu ispinozların da bir kısmında sıradışı sorunlar görülüyordu. Örneğin 2002 ila 2003 yılları arasındaki 1 sene içinde 26 melez yavru türedi; ancak bunların sadece 9 tanesi hayatta kalabildi. Bu süreçte bir oğul annesi ile, bir dişi yavru babası ile, diğer yavrular ise birbirleriyle çiftleşerek yavrular ürettiler. 2012 yılında Grant çifti adaya yeniden uğradı ve popülasyonun 23 bireye çıktığını gördü.

İki türün çiftleşmesi sonucunda bir melezin oluşmuş olması, bu melezin ayrı bir tür olduğu anlamına gelmez. Bu canlının ayrı bir tür olduğunun genetik yöntemlerle tespit edilmesi gerekmektedir. İşte bunu yapan araştırmacılar, "Büyük Kuş" adını verdikleri bu melez türün genomunu dizilediler. Bu diziyi anne ve baba tür ile kıyaslayan uzmanlar, bu melezin yepyeni ve her iki atasından da bariz bir şekilde ayırt edilebilen bir genoma sahip olduğunu gördüler. Tür, sadece ebeveyn türlerinden değil, adadaki diğer 3 ispinoz türünden de ayrı bir genetik yapıya sahipti.

Üreme Bariyerleri Evrime Hız Katıyor!

Sadece bu da değil! Evrimi tetikleyen en önemli unsurlardan birisi, canlı popülasyonları arasında oluşan üreme bariyerleridir. Bunlar kimi zaman coğrafi olabildiği gibi, kimi diğer zaman davranışsal da olabilir. Büyük Kuş popülasyonun çiftleşmeyi tetikleyen şarkıları, her iki ebeveyn türünkinden de farklıydı. Dolayısıyla ebeveyn türlerin, bu yeni melez bireylerle çiftleşmeye yanaşmadığı da görüldü. Bu üreme bariyeri, yeni türün sadece kendi içinde çiftleşmeye zorlayarak genlerinin dış türlerle karışmasına engel oluyor. Bu da, yeni ispinoz türünün evrimine hız katan bir unsur. Yeni türün genetik analizini yapan, İsveç'teki Uppsala Üniversitesi'nden Leif Andersson şöyle söylüyor:

Daphne Major adasına gelen ve bu yeni türün çok yakın bir geçmişte türediğinden bihaber olan bir doğa bilimci, bu yeni türü, adadaki dördüncü ve ayrı bir tür olarak kategorize edecektir. İşte bu, uzun süreli saha araştırmalarının önemini vurgulamaktadır.

Tüm Bunlar Ne Demek?

Bu bulgunun evrimsel biyoloji açısından önemi büyük; çünkü hibrit türleşmenin diğer türleşme tiplerine göre çok daha hızlı bir şekilde yeni türler yaratabildiğini gösteriyor. Bu çalışma, on yıllardır süregelen türleşme tiplerinin önemine ve hızına yönelik tartışmalara yepyeni ve önemli bir veri sunuyor.

Yeni türün hayata tutunup tutunamayacağı henüz kesin değil. 2010 yılında 36 bireye ulaşarak en yüksek noktasına erişen popülasyondan, o zamandan beri yaşadığı birkaç kötü mevsim nedeniyle küçüldü. Eğer küresel ısınma gibi nedenlerle adalarda şiddetli doğa olayları yaşanacak olursa, soyu tükenecek ilk ispinozların bunlar olması çok olası.

Kuş Hala Kuş Değil Mi; Evrim Bunun Neresinde?

Evrim, türlerin birbirine dönüşmesi demek değildir. Türlerin yeni türlere evrimi (makroevrim veya türleşme), evrimsel süreçlerin bir sonucudur; tanımı değil. Evrim; popülasyon içi gen ve özellik dağılımlarının nesiller içindeki değişimidir. Yani evrim, genellikle mikroevrim üzerinden tanımlanır. Bunun sebebi, bu mikroevrimsel değişimlerin birikerek makroevrime dönüşmek zorunda olmasıdır. Bu, su damlalarının birikerek bir gölü oluşturması gibidir. Gölü, basitçe su damlaları ile tanımlamak mümkündür. Bir su birikintisini göle çeviren şey, bilim-üstü bir müdahale değil, sadece suyun uzun vadede damlamaya devam etmesidir. Bu konuyla ilgili şu videomuzu izleyebilirsiniz:

Öte yandan kuşların "kuş" kalması da terminolojik bir hatadan ibarettir. Bu konuda şöyle bir videoyu daha önceden hazırlamıştık, onu izlemenizi tavsiye ederiz:

Dolayısıyla kendimize şunu sormalıyız: Evrimsel süreçler, iki nesilde adalarda hiç görülmemiş, yepyeni bir türün evrimini mümkün kılıyorsa... Aradan bin, on bin nesil geçseydi ne tür canlılarla karşılaşacaktık?