Kıtaların Hareket Ettiğini Nereden Biliyoruz?

Bundan 50 yıl öncesine kadar kıtaların hareket ettiği fikri, birçok jeolog tarafından reddedilmekteydi. Şu anda modern bilimin ışığındaysa Levha/Plaka Tektoniği Teorisi olarak bilinen bu teori, neredeyse istisnasız olarak bütün jeologlar tarafından kabul edilmektedir. Bugüne kadar elde edilen ve birçok farklı bilim dalından gelen binlerce delil, bu teoriyi doğrulamıştır ve günümüzde jeoloji dahilindeki en güçlü teorilerden biri olarak varlığını sürdürmektedir.

Tıpkı Evrim Teorisi'nde olduğu gibi, Levha Tektoniği Teorisi'ne yönelik kanıtları saymakla bitmez; dağlar (hatta sıradağlar) oluşturacak kadar delil bulunmaktadır. Ancak şu anda bile kıtaların hareket ettiğini nereden biliyoruz? Evet, tam olarak şu anda, üzerinde bulunduğumuz levha hafifçe ilerlemektedir. Bunu hissedemeyiz, müthiş yavaş bir değişimdir (tıpkı evrimsel değişimler gibi). Fakat yeterince eğitimliysek ve nereye, nasıl bakmamız gerektiğini biliyorsak, bu gerçeği görmek işten bile değildir.

Örneğin, yukarıdaki fotoğraf ABD'nin Kaliforniya eyaletindeki El Centro bölgesinde, Ekim 1979'da meydana gelen 6.9 büyüklüğündeki depremden sonra çekilmiştir. Bu deprem, Imperial Vadisi'ni deyim yerindeyse "yerinden oynatmıştır". Deprem öncesinde düzenli bir şekilde ekilmiş lahana tarlaları, deprem sonrasında kayan plakalar sonucunda fotoğraftaki halini almıştır! 

Bunun nedeni, birbirine doğru sürtünen iki plakanın, birbirlerine göre ve aniden hareket etmeleri sonucunda bu şekilde kırılmaların oluşmasıdır. Bu kırılmalar, bir anda büyük enerjiler açığa çıkarırlar ve bunun yarattığı titreşimler yüzeyde "deprem" olarak algılanır. Ancak depremin ötesinde, ayrıca insanlar tarafından doğada gördüğümüzün aksine daha düzenli olarak inşa edilmiş yapılardaki (yollar, binalar, tarlalar gibi) kaymalar ile de gözlenebilir.

Tabii ki kıtaların hareketini görmek için illa fayların kırılmasını beklemek şart değildir. 1989 yılında NASA tarafından uzaya gönderilen ilk GPS (küresel konumlama sistemi) uydusu, bilim insanlarına levha hareketlerini görmemiz için yepyeni ve doğrudan bir araç sundu. O günden bugüne özellikle NASA Jet İtim Laboratuvarı, Dünya yörüngesine 30 GPS uydusu ve Dünya'ya 2000'den fazla alıcı yerleştirdi. Bunların her biri, Dünya'nın belirli bölgelerini ve o bölgelerdeki değişimleri takip etmektedir. Bu sırada, kıtaların yıllık birkaç milimetrelik-santimetrelik hareketleri de, bu hassas uydularca yakalanmıştır. Bu hareketlerin hızlarını gösteren vektörel çizimlere buraya tıklayarak erişebilirsiniz.

Dolayısıyla levha hareketlerine yönelik doğa yasasını açıklayan Levha Tektoniği Teorisi, jeolojinin tartışması olmayacak kadar güçlü bir teorisi haline gelmiştir.