Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Döngüsel Düşünme Mantık Hatası ve Hüsnükuruntu Safsatası (Petitio Principii)

Döngüsel Düşünme Mantık Hatası ve Hüsnükuruntu Safsatası (Petitio Principii)
5 dakika
10,556
Evrim Ağacı Akademi: Mantık Hataları, Bilişsel Önyargılar ve Safsatalar Yazı Dizisi

Bu yazı, Mantık Hataları, Bilişsel Önyargılar ve Safsatalar yazı dizisinin 29. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Tartışma Nedir? Münazara Yapmanın Önemi Nedir? Tartışmalarda Bilimsel Argümanlar Nasıl Üretilir?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
Tüm Reklamları Kapat

Dairesel Akıl Yürütme (Circular Reasoning) ya da Latince olarak Petitio Principii olarak da bilinen bu safsata, bilimsel tartışmaların en sık karşılaşılan mantık hatalarından birisidir. Ne yazık ki, özellikle de şahsi inançları ile bilimi karıştırıp sonrasında da biriyle ötekisini ispatlamaya çalışan insanlarda çok sık görülür. Genel olarak şöyle formülize edilir:

  1. Varılan bir sonucun öncülleri ispatsız varsayımlara dayanmaktadır.
  2. Dolayısıyla varılan sonuç olan C İddiası doğrudur.

Dediğimiz gibi bu iddiayı geçersiz kılan, iddianın temellerini oluşturan varsayımların ispatlanmamış olması ve sonucun, bu ispatlanmamış sınırlar üzerine kurulmasıdır. Şu şekilde daha da basitleştirilebilir:

Tüm Reklamları Kapat

  1. X doğrudur.
  2. X'in doğru olduğunun kanıtı, X'in doğru olmasıdır.

Gördüğünüz gibi burada dairesel (veya döngüsel) bir akıl yürütme vardır. X ispatlanmamıştır ama X'in doğruluğu, yine kendisinin ispatlanmamış olmasına rağmen doğru olduğu iddiası ile ispatlanmaya çalışılmaktadır. Bu zincir, mantık hatasını doğurur. Din hakkındaki tartışmaların birçoğunda bu mantık hatasını görmek mümkündür:

  • Kostas: “Tanrı var olmalıdır.”
  • Yorgi: “Olabilir. Ama Tanrı’nın var olduğunu nereden biliyorsun?”
  • Kostas: “Çünkü İncil öyle söylüyor.”
  • Yorgi: “Hmm, anladım. Peki İncil'e neden inanmamız gerekiyor, ya yanlışsa?”
  • Kostas: “Çünkü İncil, Tanrı’nın eseridir ve Tanrı’nın var olduğunu söylemektedir.”

Görebileceğiniz gibi bu tartışmayı sonsuza kadar bu döngü içerisinde sürdürmek mümkündür. Gerçekten de, döngüsel mantık hatası fark edilmediğinde, sonu gelmez tartışmalar yaşanabilir. Çünkü münazara, söz konusu döngüyü kıramamaktadır.

Tüm Reklamları Kapat

Burada anlaşılması gereken, bir argümanın geçerliliğinin ispatını yapılmaksızın, o argümanı temel alan yeni argümanlar inşa edemeyecek oluşumuzdur. Yani her bir öncülün geçerliliği, bir sonuca varmadan önce bilimsel yöntemlerle ispatlanmalıdır. Eğer ki argümanınızın öncülü “Tanrı” olarak tanımlanan bir yaratıcı gücü gerektiriyorsa; şeytanlar, melekler, cennet, cehennem, kutsal kitaplar, ahlaki sorumluluklar ve daha nice dinî argümana geçmeden önce, temel varsayımınızın geçerliliğini ispatlamak durumundasınız. Eğer bunu yapmadan daha kapsamlı anlatımlara ve argümanlara geçecek olursanız, o temel üzerine inşa edilen bütün argümanlar zayıf olacaktır.

Eğer döngüsel argüman mantık hatasını görmezden gelecek olursak, aynı mantıkla “Spiderman” (“Örümcek Adam”) isimli bir süper kahramanın var olduğunu da ispatlayabiliriz:

  • Cenk: “Spiderman’i Hollywood filmi falan gibi gösteriyorlar; ama aslında gerçektir.”
  • Banu: “Nereden çıktı? Nereden biliyorsun?”
  • Cenk: “Marvel’ın kitapları Spiderman’in var olduğunu gösteriyor.”
  • Banu: “İyi de, Marvel’ın gerçek bir karakterden bahsettiğini nereden biliyorsun?”
  • Cenk: “Çünkü o çizgi dizileri aslında Spiderman yazıyor, kendi hikayelerini anlatıyor. Ve bu anlatımlarda Spiderman’in var olduğunu görebiliyoruz.”

Bu tip döngüsel mantık hatası, birçok komplo teorisinin de kalbinde yatar. Bu nedenle bu kitap için çok önemlidir. Bir diğer örneğe bakalım:

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

  • Richard: “Gizli dokümanların da gösterdiği gibi, 11 Eylül saldırıları kesinlikle ABD’nin işi! Kendi kendimizi vurduk.”
  • Melody: “Neden böyle düşünüyorsun ki?”
  • Richard: “Çünkü Info Wars spikeri Alex Jones böyle söylüyor.”
  • Melody: “Ona neden güveniyorsun ki?”
  • Richard: “Çünkü onun gizli dokümanlara erişimi var. Ve o dokümanlar, 11 Eylül saldırılarının ABD’nin işi olduğunu söylüyor.”

Eğer ki döngüsel mantık hatası ilk fırsatta tespit edilip durdurulmazsa, zincirleme bir şekilde birçok diğer safsatanın da önünü açabilmekte ve tartışmaları anlamsız yere uzatabilmektedir. Eğer tartıştığınız kişinin döngüsel mantık hatasına düştüğünü düşünüyorsanız, durun ve döngünün bir parçasına ait ispatlarını isteyin. Mesela 11 Eylül saldırılarının ABD’nin kendi kendine yaptığı bir saldırı olduğuna dair kanıtları isteyin. Bu kanıtları tartışın. Ya da Alex Jones’un, bir başkasının erişemeyeceği gizli bilgilere erişimi olduğuna dair argümanın ispatının yapılmasını isteyin. Her zaman kanıtları isteyin. 11 Eylül saldırıları, ABD tarafından koordine edilmiş olsa da, olmasa da, bunu ispatlamanın yolu döngüsel argüman safsatası olamaz.

Bir diğer örnek, ne yazık ki halk arasındaki en sık görülen argümanlardan birisidir:

  • "Eğer bunu yapmak yasa dışı olmasaydı, yasa tarafından yasaklanmazlardı."

Burada yapılan; bir hareketin, davranışın, veya durumun yasa dışı olması, onun yasa tarafından yasaklanmasıyla desteklenmeye çalışılmasıdır. Ne yazık ki evrensel ahlak ve yasa kuralları bulunmamaktadır. İnsanlar, yaşadıkları çağın ve kültürlerinin gereksinimleri çerçevesinde yasaları ve ahlak kurallarını şekillendirmektedirler. Dolayısıyla bir davranışın yasak olması, o davranışın “mutlak olarak yasadışı olduğu”, dolayısıyla “kabul edilemez” olduğu anlamına gelmemektedir. Örneğin ABD’nin Texas eyaletinin anayasasının 1. maddesinin 4. fıkrasında, yönetim kademesine gelecek kişilerin, “kudretli bir yaratıcının var olduğunu kabul ettikleri müddetçe” hiçbir dini testten geçirilmek zorunda bırakılamayacağı yazmaktadır. Bu kendisiyle çelişkili yasanın var olması (kendisiyle çelişmiyor olsaydı bile) “kudretli bir yaratıcının var olduğunu” kanıtlamakta kullanılamaz. Zira bu yasaların varlığını bilimsel ispat olarak kabul edecek olsaydık, evimizde 6’dan fazla dildo, vibratör veya mastürbasyon aleti bulundurmamız evrensel olarak yasak olmalıydı. Çünkü Texas Ceza Yasaları’nın 43. bölümünün, B alt bölümünün, 23. fıkrasının, f bendinde 6’dan fazla dildo, vibratör, vb. “müstehcen malzeme” bulunduran kişilerin, bu ürünlerin toptan satışını yapma amacında olduğu varsayılmış ve yasaklanmıştır. Güzelim Texas... Son bir örnek:

  • Batur: “Öz geçmişiniz harika gözüküyor ama bir referansa daha ihtiyacımız var.”
  • Berke: “Hasan benim için iyi bir referans olabilir.”
  • Batur: “Güzel. Peki Hasan'ın güvenilir olduğundan emin olabilir miyiz?”
  • Berke: “Kesinlikle! Çünkü ben onun için referans olabilirim!”

Görüldüğü gibi, zaten Berke’nin güvenilirliğinin kanıtlanması için bir referans aranmaktadır. Ancak Berke, kendisinin vereceği referansın güvenilirliğini ispatlamak için, kendi güvenilirliğini ileri sürmektedir. Bu, döngüsel argüman safsatasını doğurmaktadır.

Döngüsel argüman safsatasının bir versiyonu “Hüsnükuruntu Safsatası”dır (İng: ""Wishful Thinking"), yani “Ben bir şeylerin o şekilde olmasını istiyorum; dolayısıyla o şeyler, o şekildedir.” şeklinde özetlenebilecek safsatadır. Yani bizim isteklerimizin, gerçeklerin doğasını etkilediği düşüncesidir. Döngüsel mantık hatasının bulunma nedeni, olay ve olguların neden o şekilde oldukları sorusunun yanıtı olarak bizim isteklerimizin o şekilde olduğunun ileri sürülmesidir. Bizim isteklerimizin o şekilde olması ise, gerçeklerin doğası ile uyuştuğu için, döngüsel bir safsata oluşmaktadır. Ancak hüsnükuruntu içinde aynı zamanda daha önceden gördüğümüz Duygulara Başvurma Safsatası ile Kırmızı Sazan Safsatası da bulunmaktadır.

Unutmayın ki sırf bir şeylerin size güzel ya da doğru görünüyor olması, o şeylerin gerçekten de öyle oldukları anlamına gelmemektedir. Buna aynı zamanda “Akıl Projeksiyonu” da denilebilir. Yani dünyayı nasıl algılıyorsak, dünyanın gerçekten de öyle olduğunu sanma durumudur.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
Evrim Ağacı Akademi: Mantık Hataları, Bilişsel Önyargılar ve Safsatalar Yazı Dizisi

Bu yazı, Mantık Hataları, Bilişsel Önyargılar ve Safsatalar yazı dizisinin 29. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Tartışma Nedir? Münazara Yapmanın Önemi Nedir? Tartışmalarda Bilimsel Argümanlar Nasıl Üretilir?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
40
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 25
  • Muhteşem! 9
  • Güldürdü 8
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 6
  • Bilim Budur! 4
  • İnanılmaz 3
  • Umut Verici! 2
  • Merak Uyandırıcı! 1
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 03/12/2023 00:47:59 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/225

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Molekül
Çeşitlilik
Hayatta Kalma
Pandemik
İhtiyoloji
Sürüngen
Evrim Kuramı
Mit
Einstein
Yaşamın Başlangıcı
Uluslararası Uzay İstasyonu
İklim
Hava
Hızlı
Yeşil
Elektrik
Yanlış
Şiddet
Homeostasis
Jeoloji
Orman
Matematik
Yeme
Viral
Beslenme Davranışı
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Evrim Ağacı'na Destek Ol
Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katmak için hemen buraya tıklayın.
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
EA Akademi
Evrim Ağacı Akademi (ya da kısaca EA Akademi), 2010 yılından beri ürettiğimiz makalelerden oluşan ve kendi kendinizi bilimin çeşitli dallarında eğitebileceğiniz bir çevirim içi eğitim girişimi! Evrim Ağacı Akademi'yi buraya tıklayarak görebilirsiniz. Daha fazla bilgi için buraya tıklayın.
Etkinlik & İlan
Bilim ile ilgili bir etkinlik mi düzenliyorsunuz? Yoksa bilim insanlarını veya bilimseverleri ilgilendiren bir iş, staj, çalıştay, makale çağrısı vb. bir duyurunuz mu var? Etkinlik & İlan Platformumuzda paylaşın, milyonlarca bilimsevere ulaşsın.
Youtube
Filler Neden Farelerden Korkar?
Filler Neden Farelerden Korkar?
Ay Nasıl Oluştu?
Ay Nasıl Oluştu?
Balinalar Nefesini Nasıl 2 Saat Tutabiliyor?
Balinalar Nefesini Nasıl 2 Saat Tutabiliyor?
Işıldayan Bu Taş Radyoaktif mi? | Yooperlite Taşı
Işıldayan Bu Taş Radyoaktif mi? | Yooperlite Taşı
Büyük Deprem Nerede, Ne Zaman ve Ne Büyüklükte Olacak? | Deprem Tahmini!
Büyük Deprem Nerede, Ne Zaman ve Ne Büyüklükte Olacak? | Deprem Tahmini!
Podcast
Evrim Ağacı'nın birçok içeriğinin profesyonel ses sanatçıları tarafından seslendirildiğini biliyor muydunuz? Bunların hepsini Podcast Platformumuzda dinleyebilirsiniz. Ayrıca Spotify, iTunes, Google Podcast ve YouTube bağlantılarını da bir arada bulabilirsiniz.
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ç. M. Bakırcı. Döngüsel Düşünme Mantık Hatası ve Hüsnükuruntu Safsatası (Petitio Principii). (27 Ağustos 2011). Alındığı Tarih: 3 Aralık 2023. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/225
Bakırcı, Ç. M. (2011, August 27). Döngüsel Düşünme Mantık Hatası ve Hüsnükuruntu Safsatası (Petitio Principii). Evrim Ağacı. Retrieved December 03, 2023. from https://evrimagaci.org/s/225
Ç. M. Bakırcı. “Döngüsel Düşünme Mantık Hatası ve Hüsnükuruntu Safsatası (Petitio Principii).” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 27 Aug. 2011, https://evrimagaci.org/s/225.
Bakırcı, Çağrı Mert. “Döngüsel Düşünme Mantık Hatası ve Hüsnükuruntu Safsatası (Petitio Principii).” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, August 27, 2011. https://evrimagaci.org/s/225.
Geri Bildirim Gönder
ve seni takip ediyor
Evrim Ağacı Uygulamasını
İndir
Chromium Tabanlı Mobil Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
İlk birkaç girişinizde zaten tarayıcınız size uygulamamızı indirmeyi önerecek. Önerideki tuşa tıklayarak uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu öneriyi, yukarıdaki videoda görebilirsiniz. Eğer bu öneri artık gözükmüyorsa, Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Chromium Tabanlı Masaüstü Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
Yeni uygulamamızı kurmak için tarayıcı çubuğundaki kurulum tuşuna tıklayın. "Yükle" (Install) tuşuna basarak kurulumu tamamlayın. Dilerseniz, Evrim Ağacı İleri Web Uygulaması'nı görev çubuğunuza sabitleyin. Uygulama logosuna sağ tıklayıp, "Görev Çubuğuna Sabitle" seçeneğine tıklayabilirsiniz. Eğer bu seçenek gözükmüyorsa, tarayıcının Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Safari Mobil Uygulama
Sırasıyla Paylaş -> Ana Ekrana Ekle -> Ekle tuşlarına basarak yeni mobil uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu basamakları görmek için yukarıdaki videoyu izleyebilirsiniz.

Daha fazla bilgi almak için tıklayın

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close