Dışkı Nakli Nedir? Bir Kişiden Diğerine Dışkı Transferi ile Hastalıkları İyileştirebilir miyiz?

Dışkı nakli (gaita nakli, fekal mikrobiyata transplantı) sağlıklı bir bireyden alınan dışkının test edildikten sonra tuzlu suyla karıştırılıp süzülerek kolonoskopi, endoskopi veya lavman yöntemiyle ya da ağızdan kapsül şeklinde hastaya verilmesidir. Yöntemin amacı genellikle ağır antibiyotik kullanımı sonrasında yok olan veya baskılanan yararlı bakterileri ve doğal antibakterileri bağırsak florasına yeniden kazandırmaktır. İlk etapta kulağa "sıra dışı" gelebilecek bu yöntem, birçok hastalığa çare olma potansiyeline sahiptir.

Dışkı nakline doğada da rastlanmaktadır: Doğduklarında bağırsaklarında bakteri bulunmayan fil, su aygırı, koala ve panda gibi hayvanlar, öncelikle annelerinin dışkılarını yiyerek, ana besin maddeleri olan bitkileri sindirebilmek için gerekli bakterileri edinir. Koprofaji (dışkı yeme) olarak bilinen bu davranış bazı hayvanlarda da kendisinin veya diğer hayvanların dışkısını yeme şeklinde görülmektedir. Bundan yola çıkarak belirli veteriner müdahaleler de geliştirilmiştir: Dışkı nakli, inek ve koyun gibi geviş getiren hayvanların tedavisinde, sağlıklı bireyden alınan işkembe içeriğinin hasta hayvana yedirilmesi şeklinde uygulanmaktadır.

Bu yöntem, insanda da işe yarayabilir mi?

Bağırsak Mikrobiyotası

Bağırsaktaki bakteriler birbirlerini kontrol altında tutarak bir ekosistem oluşturur (buna "bağırsak mikrobiyotası" denir). Öyle ki son 20 yılda yapılan çalışmalar sonucunda, beynin vücut üzerindeki kontrolüne benzer şekilde bağırsak mikrobiyotasının da vücut üzerinde ciddi bir kontrole sahip olduğu görülmüştür. Buna bağlı olarak bağırsaklara (belki biraz yanıltıcı bir şekilde) "ikinci beyin" denmiştir.

Örneğin bağırsaklardaki ekosistem; ağır antibiyotik kullanımı, hastane enfeksiyonları gibi nedenlerle yararlı bakterilerin aleyhine bozulduğunda zararlı bakteriler, özellikle Clostridium difficile bakterisi, bağırsakta çoğalır ve Clostridium difficile enfeksiyonu gibi enfeksiyonlara yol açar. Dirençli ve tekrarlayan bir ishalle kendini gösteren bu enfeksiyon, ölümcül olabilir.

Genellikle antibiyotik kullanımı nedeniyle oluşan bu enfeksiyon, yine antibiyotik kullanılarak tedavi edilir. Alternatif bir yöntem de, sadece sınırlı ve deneyimli merkezlerde uygulanmasına izin verilen dışkı naklidir.

Fekal Mikrobiyota Transplantasyonu (Dışkı Nakli)

Mikrobiyota çalışmalarında çıkarılan sonuçlar doğrultusunda, bireylerdeki birçok fizyolojik veya psikolojik kronik hastalıkların aslında bağırsak mikrobiyotasında gerçekleşen disbiyoz (bağırsak miktobiyotasının bozulması) olayından kaynaklandığını göstermektedir. Uzun yıllardır bu hastalıklar için uygun görülen ve tamamlanan tedavi süreçlerinin çoğu başarısız olmuştur. Çünkü tedavi yöntemleri bütünleyici değildi ya da alternatif tıp gibi bilimsel olmayan yöntemlerle tedavi edilmeye çalışılıyordu.

Öte yandan antibiyotik tedavisine cevap vermeyen tekrarlı Clostridium difficile enfeksiyon vakalarında, sağlıklı bireylerden alınan dışkının hastaya nakledilmesinin %90 civarında etkili olduğu, yan etkilerinin ise yok denecek kadar az gözlendiği, ancak henüz çalışmaların devam ettiği bildirilmektedir. Ayrıca ülseratif kolit, kabızlık ve hassas bağırsak sendromu gibi sindirim sistemi (gastrointestinal) hastalıkları, ve MS ve Parkinson gibi sinir sistemi (nörolojik) hastalıkları tedavisinde dışkı nakli kullanımı araştırmaları devam etmektedir.

The Conversation

Tedavi amaçlı dışkı kullanımına ilk kez 4. yüzyılda Çin’de besin zehirlenmesi ve şiddetli ishal tedavilerinde rastlanmaktadır. 16. yüzyılda yine bir Çinli doktor, Li Shizhen "sarı çorba" ya da "altın şurup" adını verdiği, içeriğinde dışkı ve su olan içeceği karın hastalıklarının tedavisinde hastalarına içirmiştir. Ayrıca Bedevilerin de bakteri nedenli dizanteriyi iyileştirmek için deve dışkısı tükettikleri bilinmekte, hatta 2. Dünya Savaşı sırasında Afrika Kolordusu’ndaki Alman askerlerce etkisinin doğrulandığı anlatılmaktadır.

Yakın geçmişimizde dışkı nakli tanımı ilk kez 1958 yılında Ben Eiseman ve meslektaşları tarafından yayınlanan makalede kullanılmıştır. Antibiyotik kullanımının artmasıyla birlikte Clostridium difficile enfeksiyon vakalarının da çoğalması nedeniyle dışkı nakli araştırmaları ve, şimdilik kontrollü de olsa, uygulamalarında da belirgin bir artış gözlenmektedir.

Modern tıpta FMT tekniğinin kazandırılmasından uzun bir süre sonra günümüz mikrobiyota bilgilerinin gelişmesi ile bazı bilim insanları ve doktorlar bu tekniğe sıcak bakarken, diğer araştırmacılar ise bu tekniğin riskli olduğunu ve uzun dönemde farklı hastalıkların ve komplikasyonların gelişebileceğini savunmaktadırlar. Çoğumuza "iğrenç" gelebilecek bu yöntem, laboratuvar araştırmaları kapsamında üretilmeye çalışılan sentetik “dışkı” ile hem daha güvenli ve kontrollü hem de en azından biraz daha sempatik olabilecektir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Dışkı Nakli Gerçekten İşe Yarıyor mu?

Bağırsak mikrobiyomumuzun sağlıklı ve mutlu bir hayat için dengeli bir şekilde var olması elzemdir. Eğer mikrobiyota mensubu bakteri familyalarından biri diğerine göre artarsa veyahut azalırsa disbiyoz gerçekleşir ve bu da besin sindiriminden, akıl sağlığımıza ve hatta gün içerisindeki besin arzularımıza kadar etkileyebilir. Elbette en önemlisi mikrobiyotadaki dengesizlikler çok çeşitli akut ve kronik rahatsızlıklara davetiye çıkartabilmektedir.

Buna bir diğer örnek vermek gerekirse, fazla yağlı ve karbohidratlı bir diyete sahip olanlarda Proteobacteria grubundaki mikroorganizmaların artması, aslında protein sindiren ve vitamin emilimi yapan diğer bakterilerin sayısal olarak oldukça azalmalarına yol açarak, yağ ve karbonhidrat sindiren bakterilerin mikrobiyotada dominant hale gelmesine yol açar. Dominant türler kişinin günlük hayattaki besin tercihlerini de etkileyerek aslında konağı manipüle ederler ve ilgili baskın tür hangi besinle besleniyor ve optimum gelişme sağlıyorsa, konak da adeta içten gelen bir ses ile karbonhidrat ve yağ bakımından zengin besinleri tercih edecektir.

Yapılan dışkı nakli çalışmalarında, belli gıdalara alerjik tepki veren bireylere, alerjisi olmayan kişilerden alınan mikrobiyota elemanları FMT ile verilmiş ve kişilerde alerjik semptomlarda azalma ve hastalarda rahatlama gözlemlenmiştir. Buna ek olarak deney farelerinde yapılmış çalışmalarda da olumlu sonuçlar elde edilmiştir. Yapılan çalışmalardan; sosyal olan ve yavrularını emziren ve bağırsak mikrobiyotası dengeli olan farelerden alınan dışkı materyali; bu farelerin ürkek, asosyal ve yavrularına bakmayan türdaşlarına verildiğinde, bir süre sonra diğer farelerle etkileşim göstermiş ve sosyalleşmeye başladıkları kaydedilmiştir.

Üstelik bu iki fare grubunda yapılan deneylerde depresyon seviyeleri ölçülmüş ve su dolu bir havuza alınan sosyal fareler yaşamaya çalışarak sürekli yüzme eylemi göstermiş, ancak asosyal olan farelerde bir süre sonra yüzme eyleminde duraksama gerçekleşmiş ve kendilerini ölümle baş başa bıraktıkları kaydedilmiştir. Ancak bu farelerde de FMT ile dışkı aktarımı yapıldıktan sonra asosyalliğin azalması ile depresyonun da azaldığı, bu bilişsel değişimlerin yüzme eylemine yansıdığı ve onların da yaşamak için çabaladıkları kaydedilmiştir.

Obezite, Aslında Bulaşıcı Bir Hastalık Olabilir mi?

Obezite, henüz bulaşıcı hastalıklar kategorisinde olan bir hastalık değildir. Obezite ya da halk arasında bilinen adıyla şişmanlık, vücutta fazla miktarda yağ birikmesi sonucu ortaya çıkan ve mutlaka tedavi edilmesi gereken bir hastalıktır. Ancak son yıllarda yapılan çalışmalar ışığında, obezitenin aslında dengesi bozulmuş bir bağırsak mikrobiyotasından kaynaklanabildiğini ve hatta buna bağlı olarak bulaşıcı olma ihtimali olan bir hastalık olduğunu keşfetmeye başladık.

Fareler ve insanlar üzerinde yapılmış bazı çalışmalarda, normal vücut kitle indeksine sahip bir bireyin obez bir bireyinkine benzer bir mikrobiyotaya sahip olması halinde obezliğe doğru kaymaya başlamaktadır. Bu da fekal transplantasyon sonucu bir kişiden diğerine "obezitenin bulaşabileceğini" göstermektedir.

Vitamin D Wiki

Sonuç

Dışkı, her ne kadar mide bulandırıcı gibi görünse de aslında hayati önem taşıyan bir bilgi yığınıdır. Yapılan çalışmalar, dışkı naklinin birçok hastalığı edebilecek bir teknik olduğunu düşündürmektedir.

Buna karşılık, bağırsak mikrobiyotamızın transplantasyonu söz konusu olduğunda dikkatli davranılması gerekir; çünkü her kişinin kendine özgü bir bağırsak mikrobiyotası vardır. Tıpkı parmak izi gibi, mikrobiyota da biriciktir. Henüz fekal mikrobiyal transplantasyon tekniğinin organizmada oluşturduğu uzun etkilerini derleyen pek bir çalışma yoktur. Bu yüzden yalnızca oluşturulan kısa vadeli hipotezler ile yorum yapabilir ve bu hipotezleri destekleyen deneylerle FMT için kesin adımlar atabiliriz.