Çok Eşli (Poligam) Kuş Türlerinde Cinsel Seçilim: Poligam Ötücü Kuşlar, Şarkılarını Daha Hızlı Değiştiriyor!

Vanderbilt Üniversitesinden biyologlar, Nature dergisinde poligam (birden fazla dişiyi etkilemeye çalışan) ötücü kuşlardaki cinsel seçilim ile alakalı bir çalışma yayınladı. Araştırmada poligam erkek kuşların şarkılarının, monogam (tek eşli) kuşların şarkılarından daha hızlı bir şekilde değiştiği gözlemlendi. Bu değişimin sebebi cinsel seçilim; ancak bu olguyu poligam kuşlarda farklı kılan neydi?

Araştırmanın amacı, İngiliz biyolog Charles Darwin'in kitaplarında bolca yer verdiği kuşlardaki cinsel seçilim mekanizmalarını, özellikle poligam türlerle ilgili olanları test etmekti.

Darwin, bazı canlıların eşlerini etkilemekte nasıl daha başarılı olduğu sorusunu cinsel seçilim teorisiyle açıkladı. Doğal seleksiyon bireysel hayatta kalma (ve doğurganlık) değişkenliğinden kaynaklanırken, cinsel seleksiyon çiftleşme başarısındaki değişkenlikten kaynaklanmaktadır. Darwin'in teorisi, çevre koşullarına en iyi şekilde uyum sağlayanların eş olarak seçilmesinin yararlı olduğunu söyler. Eş seçimi bireysel başarıda önemli bir rol oynar. Çünkü dişiler doğaya adapte olmakta başarılı erkeklerle çiftleştiğinde yavrularının da hayatta kalma şansı artar. Gelecek kuşaklar da genlerindeki bu avantajlardan yararlanır.

Tavus Kuşu "Paradoksu"

Birçok türde seçici olan tür dişidir, bu nedenle erkekler seçilme şanslarını arttırmak için daha fazla özellik geliştirirler. Bazı türler, özellikle kuşlar çevre adaptasyonundan bağımsız, seçilme şanslarını yükseltmeye odaklı özellikler (renkli tüyler) geliştirir.

Bu durum, doğal seçilim açısından bir tehdit oluşturabilir. Örneğin, erkek tavus kuşunun göz kamaştıran tüyleri, onu avcılara karşı açık bir hedef haline getirir. Ancak bu tüyler, yok olarak doğal seçilime yenik düşmemiştir. Çünkü bu yöntemle dişilerin ilgisini çekerler. Darwin bu tutarsızlıktan (erkek kuşların dişileri etkilemek için hayatlarını "tehlikeye" atmaları) hiç memnun değildi, hatta bununla ilgili 1860'da Asa Gray'e şöyle demişti (ve bu sözleri, bilim dışı kaynaklarca bolca çarpıtılmıştır):

Ne zaman tavus kuşunun kuyruğundan bir tüy görsem hasta hissediyorum.

The Descent of Man and Selection in Relation to Sex (İnsanın Türeyişi ve Cinsel Seçilim) isimli kitabında Darwin, tavus kuşunun kuyruğu paradoksuna çözüm olarak erkeklerin dişilerin eş olarak onları seçmesini sağlayacak ama onlara pahalıya mal olacak, doğaya adaptasyonlarını engelleyecek özellikler üretmeye ihtiyaç duyabileceklerini belirten cinsel seçilim teorisini öne sürdü. Dişiler, bu sinyaller sayesinde dolaylı yoldan seçtiği eşinin hayatta kalma becerisinin yüksek olduğunu anlar. Yani erkeğe pahalıya mal olan özellikler en etkileyici olanlardır. Sonuçta tavus kuşunun "güzelliği" doğal seçilimin bir kusuru olarak değil, dişilerin tercihinin bir sonucu olarak ortaya çıkar.

1980'lerde Newcastle Üniversitesinden Marion Petrie, Darwin'in teorisini test etmek için tavus kuşlarının kuyruklarındaki değişimin cinsel başarılarına etkisiyle alakalı bir araştırma deneyi yaptı. Deneyde tavus kuşlarından (Pavo cristatus) bir kontrol grubu oluşturuldu, içlerinden bir tanesinin çiftleşme mevsiminde kuyruğundaki göz lekelerini azaltıldı. Sonuçta bu tavus kuşunun cinsel başarısında düşüş gözlemlendi. Ayrıca kuyruğundaki göz lekelerinin fazlalığının bağışıklık sistemlerinin güçlü olmasıyla bağlantısı belirlendi. Dişiler, gösterişli görünümlerinin yanı sıra göz lekesi fazlalığı bir sağlık belirtisi olduğundan buna da dikkat ediyordu. Ancak 2011 yılında Carleton Üniversitesinden Roslyn Dakin, göz sayısının kuyruğundaki tüy sayısı az olanlara bir ayrıcalık tanıdığı, bunun dışında büyük bir etkisi olmadığını belirledi. Ayrıca renk ve desenin de önemi vardı.

Poligam Kuşlarda Cinsel Seçilim Nasıl İşliyor?

Birden fazla dişinin dikkatini çekmeye çalışan poligam erkek türlerde ise bu özellik -cinsel seçilim içerisindeki rekabet- bir silahlanma yarışına dönecektir. En başarılı erkekler, en cazibeli olanlarsa, o zaman türün diğer erkek bireyleri arasında rekabet başlayacak, bu, popülasyonu kazandığı özelliklerle uç noktalara sürükleyecektir. Eş bulmak için artan rekabet, seçilen ve geliştirilen özelliklerin gitgide daha özenli hale gelmesini sağlayacaktır. Darwin çok eşli türlerle ilgili bu teoriye kitabında (The Descent of Man and Selection in Relation to Sex) yer verdi ve kuşların cinsel seçilimine önemli bir bölüm ayırdı. (Kuşların tüm hayvanlar içerisinde en etkileyici olanı olduğunu söylüyordu.)

Kuşların şarkıları, tavus kuşunun kuyruğunun akustik bir versiyonuydu. Dişi seçiminden ötürü erkek kuşlar şarkı repertuvarları konusunda birbirleriyle rekabet ederek dişilerin ilgisini çekmeye çalışıyordu. Özellikle poligam kuşlarda bu rekabet daha güç olduğundan poligam erkek kuşlar monogam türdeşlerinden daha karmaşık şarkılar geliştiriyor olmalıydı.

Vanderbilt Üniversitesi, bu teoriyi test için yaptığı çalışmada çok eşli kuşların şarkı repertuvarlarının uç özelliklere sahip olacak şekilde (karmaşıklık bir şekilde) evrimleşme olgusuna rastlanmamıştı. Ancak şarkılar hece repertuvarındaki artış ile daha hızlı, sık bir şekilde değişiyordu.

Yapılan çalışmada 764 tür için çiftleşme sistemleri (çok eşli ve tek eşli), 142 tür için EPP (İng: "extra-pair paternity", Tr: "ekstra çiftleşme") sınıflandırmalarıyla veri tabanı oluşturuldu. Çiftleşme stratejileri karşılaştırılarak bunun şarkıların evrimindeki etkisi araştırıldı.

Çok eşli çiftleşme, kuşlarda sıkça rastlanan bir çiftleşme stratejisidir. Poligam türlerdeki bireysel başarı, monogam türlerden daha fazladır. Ancak aynı zamanda bu strateji, daha fazla erkek bireyi ekstra çiftleşmede (Az sonra bahsedeceğimiz EPP) başarılı olmazlarsa dişisiz bırakabilir. EPP ile çiftleşme şansı yakalayan erkek birey, daha fazla yumurta dölleyecektir.

EPP, bir dişinin sosyal olarak bağ kurup çiftleştiği erkeğin dışında başka erkeklerle de çiftleşme durumudur. Ötücü kuşlarda EPP yaygın olarak görülmekle birlikte (örn: zebra ispinozu), poligam ötücü türlerde monogam türlerden daha fazladır. Bu nedenle EPP'nin kuşların şarkıları üzerindeki etkilerini araştırmak, poligam ve monogam kuşların şarkılarını karşılaştırmakta önemli bir rol oynuyordu.

Wikipedia

Yüksek EPP durumunda dişi kuşların tercihlerinin de bir yöne kayacağını, dolayısıyla örneğin şarkıların karmaşıklığının artabileceği düşünüldü. Poligam türlerde EPP yüksek olduğuna göre şarkıları da daha karmaşık olmalıydı.

Ötücü kuşlar için şarkıların eş seçiminde, cinsiyetler arası rekabette ve diğer sosyal ilişkilerde önemli bir yeri var. Bu şarkılar jenerasyonlar boyunca değişebilir, popülasyondaki çeşitliliği artabilir. Birçok ötücü kuş ailesinde dişilerin daha fazla heceli veya daha büyük repertuvara, daha uzun şarkılara sahip erkekleri seçtiği biliniyor. Örneğin poligam bir tür olan büyük kamışçın kuşunun dişileri hem eş seçerken, hem de EPP seçerken (fazladan çiftleşeceği birey) şarkılardaki bu özelliklere dikkat ediyor. Sonuçta, şarkıların evrimi ile EPP birbiriyle bağlantılı gibi görünüyordu.

EPP'nin yüksek olduğu erkeklerin şarkı repertuvarlarının daha büyük olduğu zebra ispinozlarında gözlemlenmişti, ancak Kındıra kamışçında durum tam tersiydi (Yüksek EPP, daha az karmaşık şarkı demekti). Ayrıca 21 adet Yeni Dünya karatavukları üzerinde yapılan araştırmada, karatavukların çiftleşme sisteminde şarkıların karmaşıklığının bir etkisi olmadığı gözlemlendi. Buna poligam bir tür olan Acrocephalus ötleğenlerinin birkaç monogam türden daha basit repertuvarlara sahip olduğu sonucu da eklenince, poligam türlerdeki cinsel seçilimin sanıldığının aksine daha karmaşık şarkılara yol açmadığı sonucuna ulaşıldı.

Aslında monogam ve poligam türlerin şarkılarının karmaşıklığında önemli bir farklılık yoktu. Bu sonuca EPP'nin düşük olduğu bazı türlerde daha karmaşık şarkıların olması nedeniyle varıldı (EPP ve şarkıların karmaşıklığı aslında ters orantılıydı).

Nature

Poligam ötücü kuş türlerinin şarkılarının neden karmaşıklığa doğru evrimleşmediği henüz tam olarak bilinmiyor. Ancak dişinin seçeceği erkeği belirlemekte kısa bir zaman harcaması gerekliliği, erkeklerin şarkıları daha hızlı öğrenme gerekliliğini beraberinde getirdiği için erkekler karmaşık ve uzun şarkılardan -öğrenmesi zaman gerektiren- uzak duruyor olabilirler. Şarkılardaki hece repertuvar büyüklüğünün hızlı evriminin mekanizması da hala bir araştırma konusu.