Büyük Soyağacı, Avar Topluluklarının Sosyal Yaşamlarına Işık Tutuyor!

Doğu Orta Asya kökenli Avarlar, MS 6. yüzyıldan 9. yüzyıla kadar iki buçuk yüzyıldan fazla bir süre boyunca Doğu Orta Avrupa'nın büyük bir kısmına hükmetmiştir. Belki de daha az başarılı öncülleri olan Hunlar kadar iyi bilinmemektedirler.

Ancak mezarlıklarında, şimdiye kadar kazılmış yaklaşık 100.000 mezar da dahil olmak üzere, Avrupa tarihinin en zengin arkeolojik miraslarından birini bırakmışlardır. Avar cenaze geleneklerinden ve komşularının yazılı raporlarından yola çıkan akademisyenler, onların sosyal uygulamalarının ve yaşam biçimlerinin bir kısmını yeniden inşa etmişlerdir. Şimdi ise arkeogenetik, 1000 yıldan daha uzun bir süre önce yaşamış Avar toplulukları hakkında tamamen yeni bir bakış açısı sunuyor. Bu sayede bireylerin birbirleriyle 6. dereceden 10. dereceye kadar ve nasıl akraba oldukları analiz edilebiliyor.

HistoGenes'in ekibi, yeni üretilen antik DNA verilerini tamamlayıcı arkeolojik, antropolojik ve tarihi bilgilerle birleştirerek uzak geçmişteki akrabalık modelleri, sosyal uygulamalar ve nüfus gelişimi hakkında daha fazla bilgi edinmek için yeni yollar açtı.

Ekipte Almanya'nın Leipzig kentindeki Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü'nden araştırmacıların yanı sıra Macar, Avusturyalı ve ABD'li araştırma grupları da yer alıyor. Araştırmacılar, en gelişmiş genetik ve biyoinformatik araçlar da dahil olmak üzere mevcut tüm yöntemleri kullanarak yeni standartlar belirlediler.

Avar dönemi halkları hakkındaki tarihsel bilgiler; özellikle Bizanslılar ve Franklar başta olmak üzere Avarların düşmanları tarafından aktarıldığından boylarının iç örgütlenmesi hakkında bilgi bulunmuyor. Özellikle kadınlar, tarihî kaynaklarda az temsil edilmektedir. Sadece üç kez tesadüfen bahsedilmiştir, bu nedenle yaşamlarına dair bilgi neredeyse hiç bulmak mümkün değildir. Bazı grupların Avrupa'ya Doğu Asya ve Pontus bozkırlarından geldiğini bilinmesine rağmen bozkır gelenekleri, Avar toplumunda ne ölçüde sürdürülmüştür, eğer sürdürülmüşse?

Doğu'dan yeni gelen gruplar birbirleriyle ve Avrupa'daki yeni vatanlarının nüfusuyla nasıl etkileşime girdiler? Temelde, bozkırları terk ettikten ve göçebe yaşam tarzlarını bıraktıktan sonra tamamen yeni bir ortamda yaşam tarzları zaman içinde nasıl değişti?

Araştırmacılar, sıra dışı antik DNA koruması sayesinde, toplam 424 bireyi analiz etti ve yaklaşık 300'ünün aynı mezarlıkta gömülü yakın (1. ve 2. derece) bir akrabası olduğunu keşfetti. Bu durum, en büyüğü 9. nesil, yaklaşık 250 yılı kapsayan birkaç kapsamlı soyağacının yeniden oluşturulmasına olanak sağlamıştır.

Araştırmacılar, patrilokalitenin (erkek bireylerin evlendikten sonra toplulukta kalması) ve kadın ekzogamisinin (kadın bireylerin evlendikten sonra eşlerinin topluluğuna taşınması) norm olduğu katı bir patrilineal soy sistemi uygulayan toplulukları tespit edebilmiştir. Topluluklar yerel olarak bir ana-baba soyu etrafında merkezlenmişti ve birbirleriyle sistematik kadın egzogamisi uygulamasıyla ilişkiliydi. Araştırmanın kıdemli yazarı Zuzana Hofmanová şöyle diyor:

Bu örüntü bir bakıma kadınların bu toplumun uyumunu desteklemedeki rolünü gösteriyor, bireysel toplulukları birbirine bağlayan şey, kadınların rolüydü.

Çok eşlilik yaygındı. Birkaç bağımsız vaka, bu toplulukların levirat denilen birliktelikleri (akraba olan erkek bireylerin -kardeşler ya da baba ve oğul- aynı kadın bireyden çocuk sahibi olması) uyguladıklarını göstermektedir. Araştırmanın ilk yazarı Guido Alberto Gnecchi-Ruscone şunları ekliyor: 

Bu uygulamalar, genetik akrabalığın yokluğuyla birlikte, toplumun soyuna dair ayrıntılı bir hafızaya sahip olduğunu ve nesiller boyunca biyolojik akrabalarının kim olduğunu bildiğini göstermektedir.

Bu sosyal uygulamalar, Avrasya Bozkır toplumları üzerine yapılan antropolojik araştırmalar ve tarihi kaynaklardan elde edilen kanıtlarla tutarlıdır. Araştırmacılar, kapsamlı soyağaçları ve tüm mezarlık verileri sayesinde analiz edilen alanlardan birinde net bir zamansal geçişi de belirleyebildi. Bu durum, bir soydan diğerine geçiş ve uzak akrabalık örüntülerindeki değişikliklerle ortaya çıktı. Çalışmanın ilk yazarlarından Zsófia Rácz şunları söylüyor:

Bu topluluk değişimi, hem alanın kendi içinde keşfettiğimiz arkeolojik ve beslenme ilgili bir değişimi hem de Karpat Havzası genelinde meydana gelen büyük ölçekli bir arkeolojik geçişi yansıtıyor.

Muhtemelen bölgedeki siyasi değişikliklerle ilgili olan bu değişim, soyda bir değişikliğe eşlik etmedi ve bu nedenle tüm topluluklar incelenmeden görünmezdi. Bu bulgu, soy düzeyindeki genetik sürekliliğin tüm toplulukların yer değiştirmesini nasıl gizleyebileceğini göstermekle birlikte genetik soy ile arkeolojik değişimleri karşılaştıran gelecekteki çalışmalar için önem taşımaktadır.