Bütün Yollar Roma'ya Çıkar mı?

Omnibus viis Romam pervenitu - Bütün yollar Roma'ya Çıkar!

Sıkça duyarız bu cümleyi. Filmlerde, dizilerde hatta bazı şarkılarda. Peki gerçekten bütün yollar Roma'ya çıkar mı?

Romalılar yaptıkları her yapıya heybetli bir hava katıyor ve onları çok uzun süreler kullanmak için yapmışlar; hamamları, bazilikaları ve arenaları bu hedef doğrultusunda inşa etmişlerdi. Bunların dışında kalan ve Romalıları çağdaşlarına göre çok öne çıkaran bir diğer yapı da yol yapımıydı.

Yol yapımı hem stratejik hem de ekonomik anlamda Romalıların gelişimini çok hızlandırmıştı. İlk ve en ünlü Roma yolu Via Appia (İng: "Appian Way", Tr: "Appian Yolu") idi. Bu yol, Roma şehrini Capua'ua düz bir şekilde bağlıyordu. Yolun önemi dolayısıyla Romalılar, bu yola "yolların kraliçesi" diyorlardı. Yollar üzerinde yerleşim alanları yoktu ve coğrafi engelleri mühendislikleri ile aşmışlardı.

Evet, Bütün Yollar Roma'ya Çıkar!

Antik Romalıların yaptıkları yaklaşık 100.000-120.000 km'lik yol ağı, Roma'dan başlayıp İngiltere'ye, Batı Avrupa'nın tamamına, Kuzey Avrupa'da İsviçre'ye, Doğu'da İran'a kadar ulaşmıştır. Bu durum, Roma İmparatorluğu'nun üç kıtaya hakim bir yol ağına sahip olması demektir.

Özel olarak geliştirilen bir fotoğraf eleme sistemi (Camera Restricta) ile sürdürülen Roads to Rome projesinde, 486.713 farklı başlangıç noktasını analiz eden uzmanlar, Avrupa kıtasındaki tüm yolların öyle veya böyle Roma'ya kadar takip edilebileceğini gösterdiler.

Move Lab

Elbette Dünya'daki bütün yolların Roma'ya ulaşması mümkün değil; çünkü okyanuslar, kıtaları birbirinden ayırıyor. Ancak ilginç bir şekilde araştırmacılar, biraz da mizahi olarak, tüm kıtalardan en az 1 adet Rome veya Roma isimli şehir olduğunu fark ettiler. Buna göre haritalarını yeniden gözden geçirdiklerinde, gerçekten de tüm yolların en azından 1 Roma'ya çıktığını gösterdiler. Tabii en tepedeki sözün orijinalinin bununla bir ilgisi yok; ancak yine de hoş bir coğrafi gerçek olarak karşımıza çıkıyor.

Move Lab

Romalılar Neden Yol Yaptı?

Romalılar, yolları öncelikli olarak ordunun ve ticaretin daha hızlı işleyebilmesi için yapmışlardı. Bu sistemli yollardan yapılan sevkiyatlar, doğal patikalardan yapılan sevkiyatlara göre daha hızlı ve güvenliydi.

Cumhuriyet, İmparatorluğa doğru evrimleştikçe, bu yolların kullanım amacı da değişmişti ve daha lojistik bir yapıya bürünmüştü. İtalya içerisindeki yolları genellikle kendileri yapan Romalılar, fethedilen yeni bölgelerde halihazırda yollar varsa bu yollar tamir ediyor, bölgede yol yok ve ulaşım zorlu ise, fetih yapan komutanlar ilk iş olarak ordunun ve ticaretin sınırlarını genişletmek amacı ile yeni yollar yapıyorlardı. Romalılar, bu sayede hakim olduğu topraklar içerisinde ordularını hızlı hareket ettirmiş, eyalet idaresini, ticaretini ve halk tabanlı ulaşımı kolaylaştırmıştır. Yolların düzenli bakımı için de yurttaşlardan "yol vergisi" almışlardır.

Yol yapımı Roma siyasetinde bir silah gibi kullanılıyordu. Toplumsal düzende ve kamu görevleri arasında önemli bir yere sahipti. Bununla ilgili Plutarkhos'un C. Gracchus biyografisinde şöyle söylenir:

Gracchuh'un en şevkle yaptığı iş yol yapımı idi ve aynı zamanda kullanışlı ve güzel olmasına da özen gösterirdi. Zira yollar arazilerden dümdüz geçiriliyor, kısmen yontulmuş taşlarla döşeniyor, kısmen de kuma karıştırılmış toprakla pekiştiriliyordu. Hendekler dolduruluyor, dereler ve vadilere ise köprüler atılarak, kenarları her iki tarafta da eşit yükseklikte ve birbirine paralel şekilde inşa ediliyordu. Böylece eser tam anlamıyla düzgün ve güzel bir görünüme sahip oluyordu.

Mühendislik

Roma yollarının günümüze kadar ulaşabilmesinin sebebi, arkasında sistemli bir mühendislik olmasıdır. Yolları çoğu zaman düz yapan mühendisler, önlerine bir dağ çıktığında eğer tırmanıştan kısa bir süre sonra inişe geçilecekse bunu yapmaktan kaçınmışlar, yolu dağın etrafından kıvrım yapmadan, L-harfi şeklinde dolandırmışlardır. Dağları bu şekilde aştıkları gibi, nehirleri de taş köprüler yaparak aşabilmişlerdi.

Yol yapımında çalışanlar, genellikle köleler ve düşük sınıflı yurttaşlardı. Yol yapımına çukur kazarak başlanır ve en alt zemine kum koyulup sıkıştırılır, bir sonraki katmana çimento ile karışık ince çakıl taşları koyulur, onun da üstüne çakıl taşlarından bir katman daha atılır ve zemin katına da ortalama olarak aynı boyutlarda düz taşlar dizilerek bitirilirdi.

Şehirler arasındaki ana yolların orta kısmı kubbe şeklindedir. Bu sayede su yolun ortasına birikmez kenarlardaki küçük oyuklardan (su giderleri) akarak toprak altı drenaj sistemi ile birlikte yola zarar vermeden dışarı atılırdı. Şehir içindeki yolların gider sistemleri bazen farklılık göstermiştir. Giderler küçük oluklar yerine, yol kenarlarına kazınan hendeklerdir. Bu sayede yollar, yüzyıllar boyunca sağlam kalabilmiş, Roma sonrası devletler de bu yollardan faydalanmışlardır.

Nereye

Ne kadar mesafe alındığını anlamak için devlet yollarına 1000 çift adım (yaklaşık 1.5 kilometre) aralıklarla, üzerlerinde o mevki hakkında bilgilerin de kazılmış km taşları dikilmişti. Bu sayede ne zaman mola vereceklerini biliyorlardı ve daha güvenli yolculuk edebiliyorlardı.

Yollarda yolcuların gecelemeleri için bir günde ulaşılabilecek aralıklarla istasyonlar (İt: "mansiones") yapılmıştı. Bu istasyonlar öyle uygun inşa edilmişlerdi ki, ihtiyaç olduğunda buralarda askeri birlikler de kalabiliyor ve bunların her türlü ihtiyaçları karşılanabiliyordu.

Roma yolları yüzyıllarca Roma Cumhuriyetini ve İmparatorluğunu askeri ve ticari anlamda dinç tutmuş, mühendislik alanındaki başarılarını da göstermiştir. Bu yollar Roma İmparatorluğundan sonra neredeyse tarih sahnesine çıkmış en ufak feodal yapılar ve en büyük imparatorluklar tarafından yüzyıllarca kullanılmıştır.

Bu ağ üzerindeki çoğu yol, halen aktif durumdadır. Örneğin, ülkemizin kuzeyinde bulunan Samsun'da 2010 yılı ve 2013 yılı Ekim aylarında Türk, Danimarka ve Alman arkeologlar, coğrafyacılar ve tarihçiler tarafından yürütülen iki sezonluk bir yüzey araştırması yapılmıştır. Bu araştırmanın sonuç kısmı şu şekildedir:

Yeni keşfedilen Yürükçal köprüsü de aynı kalıp içine oturmaktadır. Vezirköprü'den (Samsun) başlayan ve Kızılırmak vadisi boyunca güney-kuzey istikametinde Bafra ovasına uzanan bir yolun stratejik bir önemi olamazdı; ancak tüccarların kıyıya ulaşmaları için nehir yoluna erişme imkanı sağlayabilirdi. Yürükçal'da Kuz Çayı üzerinde önemli bir kara yolu köprüsünün inşaatı, yalnızca askeri yolların değil, ekonomi amaçlı yolların yapıldığını da ortaya koyar.