Uyuşturucu bağımlılığına karşı irade göstermek neden zordur? Ergenlik çağındaki çocukların uyuşturucuya bağımlılık geliştirmesi neden daha olasıdır?

Günümüzde uyuşturucu bağımlılığının, bireylerin mental ve fiziksel sağlığını etkilediği, bireyleri gündelik hayat kalitesini düşürdüğü, herkes tarafından bilinen olgulardır. Peki bireyler bunu bilmelerine rağmen neden hayatlarını mahveden bu davranıştan kurtulmakta zorlanırlar?

Uyuşturucu maddeler, dopamin gibi bireye motivasyon ve zevk veren nörotransmiterlerin, dışarıdan yapay bir şekilde ve de yüksek dozlarda alınmasını sağlar. Beyin, uyuşturucunun sürekli kullanımı halinde ödül mekanizması olarak adlandırılabilecek bu mekanizmaya adapte olarak, uyuşturucuya dair en ufak bir ipucu algıladığında dopamin ihtiyacına bağlı olan yoksunluk sendromları göstermeye başlar. Bu süreçte beyindeki karar verme mekanizmaları zarar görerek bilişsel kontrolü zayıflatır, bu nedenle kişi karar alma ve karar doğrultusunda seçim yapma yetisini kaybeder ve yalnızca içgüdüsel olarak dopamin yani mutluluk kaynağı olarak gördüğü uyuşturucuyu elde etmek ister.

Kronikleşmiş uyuşturucu kullanımı beyinde geri döndürülmesi zor, nöral kısayollar oluşturmakta ve birey bu davranıştan vazgeçse dahi beyinde oluşan değişimlerin elektrofizyolojik ve morfolojik etkileri uzun süre devam etmektedir. İnsan beyninde sürekli değişim ve gelişim içinde olan kortikostriatal bağlantılar, hormonal değişimlere bağlı olarak, birey tarafından motivasyon ve ödül olarak algılanabilecek davranışların kazanılması ve sürdürülmesinde görev alırlar. Sürekli olarak uyuşturucu alımına maruz kalındığında kortikostriatal yolaktaki nöronların işlev kaybederek bu davranışa adapte olduğu ve bu adaptasyona bağlı olarak bağımlılığın tekrarlanma olasılığının arttığı gözlemlenmiştir ^[1].

Ergenlik çağındaki çocukların uyuşturucu bağımlılığı geliştirmesi; akran baskısı, sosyokültürel arkaplana bağlı olarak uyuşturucuya erişiminin kolay olması gibi faktörlerin yanısıra beynin o yaşlardaki yapısı ile de doğrudan ilişkilidir. Ergenlik dönemi, nöral plastisitenin yüksek olması sebebiyle bireylerin nöral gelişimi için en kritik süreçlerden biri olarak bilinmektedir. Bu dönemde bireyler beyinlerindeki frontal kortikal ve subkortikal yapıların değişimine bağlı olarak şahit oldukları yetişkin davranışlarını ve deneyimlerini kopyalama eğilimi göstermekte bu nedenle uyuşturucu bağımlılığı gibi kötü alışkanlıklara karşı daha yatkın olmaktadırlar ^[2] . Ergenlikte uyuşturucu bağımlılığının diğer yaş dönemlerine kıyasla daha yüksek olmasının iki temel nedeni vardır. Birincisi bireylerin nörobiyolojik yapılarına bağlı olarak bağımlılık eşiğinin düşük olmasının deneysel madde kullanımının bağımlılık yapıcı madde kullanımına dönüşmesine neden olması iken ^[3], ikincisi, ergenlik dönemindeki bireylerin gelişimini henüz tamamlamamış olması nedeniyle karar verme ve değer atama gibi bilişsel işlevlerin tam olarak kullanamamasıdır.