Sıfırı Kim Buldu?

Sayılar Keşif Midir İcat Mıdır?

Sayıların keşif ve icat olduğunu düşünenlerin savaşı hâlâ sürmektedir. Keşifte icatta olabilir. Keşif olduğunu savunanlar arasında Aristo da yer alıyor. Aristo diyor ki "Sayılar tanrı tarafından zihnimize yerleştirilmiş ve zamanla biz sayıları keşfetmişizdir." İcat olduğunu savunanlara bakmamız için Antik Mısır'a gitmemiz gerekiyor. "Fonksiyonlar Üzerine Kısa Bir Blog" adlı ilk yazımda Antik Mısır halkının aritmetiği kullanma amacı olarak istifleme demiştim. Antik Mısır halkı ambarlara ürünlerini istiflemek için sayı ve sayı sistemlerini kullandıkları düşünülmektedir. Benim yakın olduğum düşünce ise: Aristo ve keşifçiler. Sayıların doğa içinde saklandığına ve insanoğlunun onu zaman içinde keşfettiğini düşünüyorum. Çünkü sayılar, çocukluğumuzda algılarımız açılmaya başladığından itibaren bize hiç mi hiç yabancı gelmiyor. Aslında bu bir bakıma Sokrates'in "Bilgi doğuştan gelir biz sadece onu hatırlatıcılara ihtiyaç duyarız" sözüne çıkıyor. Peki, sayıların keşfi (Siz sayıların icat olduğuna da inanıyor olabilirsiniz) nasıl başlamıştır?

Kemik İle Başlayan Süreç

İnsanlar sayıların tarihinin 25 bin yıl önceye dayandığını duyduklarında şaşırıyor. Bu daha da eski olabilir ama bana göre başlangıç 25 bin yıl öncesi ve Ishango Kemiği. Nedir bu kemik? Bugünkü Kongo-Uganda sınırında bir dağın eteklerinde maymun ve insan arası forma sahip bir canlının kemiğine ulaşıldı. Sene 1950.

Mathigon

Kemik, birçok bilim insanının sayma için kullanıldığına inandığı bir dizi çentik bulunduruyor. Çentiklerin gruplandırılması, ondalık ve asal sayıları da içerdiği düşünülüyor.^[1] Acaba bu canlı sayıları keşfetti mi yoksa icat mı etti? Benim hangi safta olduğumu biliyorsunuz. Kemikten sonra tabletlere oradan papirüslere derken parşömen, kodeks ve günümüze kadar sağsalim geldik. Belki de bu süreçte en sancılı konulardan biri sıfırı adlandırmak oldu. Çünkü insanlar sıfırı bir sayı değil negatif ve pozitif tarafları birbirinden ayıran yer tutucu olarak görmüştü. İsterseniz gelin, sıfır yer tutucu rolünden nasıl bir sayı hâline gelmiş bir bakalım.

Sıfırın Ortaya Çıkışı

Çin medeniyetleriyle başlayan süreç Hint medeniyetleriyle devam etmiş, İslam medeniyetlerinde son bulmuştur. Elimizdeki Çin kaynakları çalışmalar için yeteri kadar bilgi vermiyor. Bunun tek sebebi: Çinli despot liderler ve onların bilim karşıtlığı. Belki de Çin medeniyetleri sıfırı buldu ama günümüze ulaştıramadılar. Bir olasılık! Çin medeniyetleri sıfır yerine boş basamak bırakıyor ve bu boş basamak için kong kelimesini kullanıyordu. Aynı zamanda sıfırı yer tutucu olarak görüyorlardı.^[2] Bu görüş ta ki Hindistan'da bir matematikçinin sıfır sayıdır demesine kadar sürdü. Sıfır konusunda elle tutulan ilk çalışmalar Hint medeniyetlerine nasip oldu. Belki de onların despot ve bilim karşıtı liderleri yoktu. Bir olasılık! Hint medeniyetlerinde sıfır deyince akla birkaç cümle önce bahsettiğim matematikçi Brahmagupta gelir. Brahmagupta, Çinlilerin yer tutucu olarak gördüğü sıfırı sayı olarak niteyelen ilk matematikçi olduğu düşünülür. Hatta ve hatta Harezmi Brahmagupta’nın kitaplarını okumuş, sayılar çalışmalarını Brahmagupta paralelinde gerçekleştirmiştir.

Vikipedi

Günümüze geldiğimizde ise sıfırı bulan kişi olarak Brahmagupta değil Harezmi kabul ediliyor. Hatta Avrupalılar zorlasa Harezmi'yi bile kabul etmeyecek. Kısaca bu süreç yığılımlı olarak ilerledi ve ilerlemesini durdurdu. Bu ilerlemede herkes kendinden birikimler kattı. Zaten bilimdeki birçok çalışma da bu şekilde gerçekleşmiyor mu? En başa, başlıktaki konuya dönelim: sıfırı kim buldu? Buna verilebilecek en net cevap Brahmagupta bulmuş, Harezmi ünlenmiştir. Neden ünlenmiştir sorusuna da cevap olarak Harezmi'nin cebirde büyük işler yapması ve Avrupa'ya konum olarak yakın olması olabilir. Bir olasılık! Belki mezarında mutlu mutlu yatan Çinli bir matematikçi de sıfırı bulmuş olabilir. İlla bir şey kabul edeceksek Brahmagupta ve Harezmi olabilir. Olabilir diyorum çünkü ilklere ulaşmak imkansızdır. Dünyada yaşamış ilk hayvan nedir desem söyleyebilir misiniz? Büyük ihtimalle söyleyeceğiniz şey ulaşabildiğimiz bilgiler olur. Peki, ondan daha eskisi yok mudur? Elbette vardır! Başka bir soru soralım: ilk hırsız kimdir? Burada da bana vereceğiniz cevap aslında yakalanan ilk hırsızdır. Ondan önce hırsızlık yapanlar hırsız değil midir? Bakın, biz matematikçiler hâlâ türevi ilk kim buldu bunun tartışmasından çıkamadık. İşte sıfır konusu da buna benziyor. Benim safım belli: Brahmagupta buldu, Harezmi ünlendi. Sizin bu konuda farklı görüşünüz olabilir. Ne siz ne de ben haklıyım. Kimin haklı olduğunu da hiçbir zaman bilemeyeceğiz.