Osmanlı İmparatorluğu'nun İlk Halifesi: Yavuz Sultan Selim Han (1470?-1520)

Yavuz Sultan Selim, Osmanlı İmparatorluğu'nun 9. padişahıdır. Bunun yanında halifelik makamını Osmanlı İmparatorluğuna kazandırması sayesinde de 74. İslam Halifesidir. Bunun yanında "İki Kutsal Caminin Hizmetkârı" unvanını yani Hâdim'ül-Haremeyn'uş-Şerifeyn makamına erişmiş Osmanlı Padişahı...

Memlükler ve Safeviler karşısında muhteşem zaferler kazanarak Osmanlı İmparatorluğu'nun topraklarını 2.5 katına çıkaran ve Osmanlı hazinesi doldurarak kendisinden sonra gelecek hükümdara büyük miras bırakan Yavuz Sultan Selim...

Anadolu Ajansı

Hükümdarlık yaptığı sadece 8 senede bile Osmanlı topraklarında "Yavuz", Avrupa devletlerinde ise genellikle "Yavuz the Grim" yani Acımasız Selim olarak anılması onun ne kadar büyük bir komutan olduğunu göz önüne sermektedir. Dedesi II. Mehmed'in kazandırdığı imparatorluk vasfını geliştirmiş ve babasına kıyasla ordusunu çok daha disiplinli ve cevval yetiştirerek eski rehavet dolu günleri bir kenara atmıştı.

Bir Cengaver Doğuyor

Şehzade Selim 14 Ekim 1470(?) yılında Amasya'da doğdu. Babası çok ılımlı bir padişah olan ve Sultan II. Bayezid'di. Dedesi ise Fatih unvanlı 2. Mehmed idi. Fatih Sultan Mehmed'in ansızın vefatı ile Sultan 2. Bayezid 1481 yılında tahta çıktı ve genel olarak barış dolu ve dış devletlere karşı ılımlı bir politika izledi fakat Şehzade Selim babasının aksine abisi Şehzade Ahmed gibi delikanlı biriydi. Zaten bu cevvalliğinden dolayı ona "Yavuz" denilmekteydi.

Devrin en büyük alimlerinden eğitim almıştı. Sürekli kitaplar okuyor ve Kur'an-i Kerim'i hatim ediyordu. Hatta durum öyle bir boyuta gelmişti ki Celâl-Zâde Mustafa'nın yazdığı Selim-Name'ye göre Yavuz Sultan Selim bir gün Celâl-Zâde Mustafa Bey'i huzuruna davet etmişti. O esnada bir kitabı okuyan Yavuz Selim'i gözlüklü olarak görünce bu bilgiyi kitabına aktarmıştır.^[5]

İlk Görev Ve Safevi Tehditi

Fatih Sultan Mehmed'in (2. Mehmed) Otranto seferinde hayatını kaybetmesi sonucu tahta çıkan Sultan 2. Bayezid çıktı ve oğlu Selim'e il görev yeri ile yetkilendirdi. Bilinen ilk görev yeri ise Trabzon sancağıdır. Buraya tayin tarihi bazı arşiv belgelerine göre Hicri 892 (1487) olmalıdır. Annesi yanında olduğu halde geldiği Trabzon’da Hicri 916 (1510) yılına kadar yaklaşık yirmi dört yıl sancak beyliği yapmıştır. Bu uzun süre sayesinde hem yöneticilik becerisi kazanmış hem de diğer dış devletleri tanıma ve gözleme şansını yakalamıştır.

Burada iken sınır boylarındaki gelişmeleri, özellikle Gürcü prensliklerinin ve Osmanlı Devleti için büyük bir siyasî-dinî mesele oluşturacak olan Şah İsmâil’in faaliyetlerini dikkatle takip etti. Bu konuda devlet merkezini bilgilendiren raporlar yazdı.^[7]

DFT Tarih (Twitter)

Tarihler 1507 yılını gösterdiğinde Şah İsmail, pek anlaşamadığı Alaüddevle Bozkurt Bey'in yani Dulkadiroğlu Beyliği'nin üzerine sefere çıktı. Bu seferin 2. amacı ise hem Memlükler hem de Osmanlı'nın bu duruma nasıl tepki vereceğini görmekti. Sefer için Osmanlı topraklarından geçen Şah İsmail'e göre 2. Bayezid, barışı devam ettirmek istediği için çok problem yaratmayacaktı. Kansu Gavri'nin ise Kızılbaşlara karşı savaşmayacağını düşünmüyordu. Düşüncelerinde haklı çıktı. 2. Bayezid'in gözdağı için gönderdiği birlik dışında pek bir şey yaşanmamıştı. Komşularının tepkisiz kalması böyle bir durum için mucizeydi.

Herkes bir suskunluk içerisinde iken Şehzade Selim tepkiliydi. Bunun nedeni Bozkurt Bey, Şehzade Selim'in dedesi (annesinin babası) idi. Böyle bir durumda sessiz kalması ona atalarına ihanet ediyormuş hissini veriyordu. Bu yüzden Safeviler'e karşı bir tavır aldı. Böylelikle Şehzade Selim açıkça Safeviler'e düşman olduğunu belirtmiş oldu.

Şehzadeler ve Veliaht

1510 yılından itibaren 2. Bayezid artık tahtın devredilmesi gerektiğini düşünmüş ve bu konuda devlet erkânı ile görüşmeye başlamıştı. 2. Bayezid'in 3 şehzadesi vardı. Bunlar;

• Şehzade Ahmet (1465-1513),
• Şehzade Korkut (1467-1513) ve
• Şehzade Selim idi.^[4]

Şehzade Ahmed göründüğü gibi en büyükleri iken Selim ise en küçüklerindendi. O zamanda Şehzade Ahmed Amasya'da, Şehzade Korkud Teke'de (Antalya) ve Şehzade Selim Trabzon'da görevliydi.^[7] Bu durumda payitahta (İstanbul) en uzak şehzade Selim olm aktaydı ve bundan hiç hoşnut değildi.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Devlet erkânı, Şehzade Ahmed'i tahta uygun görmekteydi. Bunun yanında Sultan 2. Bayezid'i Şehzade Selim'e karşı kışkırtıyor ve onun tahta çıkmasını istemiyordu. Zaten güçten düşmüş padişah Şehzade Ahmed'i tahtta görmek istiyordu.

Şahkulu İsyanı

1511 yılında Şah İsmail yanlısı isyancı bir grup Sultan 2. Bayezid'in öldüğünü ve şehzadelerin birbiri ile savaşmaya başladığını sanarak Şahkulu önderliğinde Teke civarında isyan ettiler. Bu isyanın temel amacı Anadolu'yu işgal ederek Şah İsmail'e bırakmaktı.Çok kısa sürede Kütahya'ya kadar varıp savaşa girişmiş ve Anadolu Beylerbeyi Karagöz Paşa'yı öldürmüşlerdi.

Bilgi Pedia

Durumun bu denli ciddi olduğunu fark eden Sultan 2. Bayezid, isyancıların üzerine Vezir-i Azam Hadım Ali Paşa'yı göndermişti. Sultan 2. Bayezid'in ölmediğini ve yeniçerilerin üzerlerine doğru geldiğini öğrenen kızılbaş isyancılar korkuya kapılarak ne yapacaklarını bilemediler. Kaçışmaya başlayan isyancıları Hadim Ali Paşa Şehzade Ahmed'in ordusuyla birleşerek sınır yakınlarında bertaraf etse de Vezir-i Azam Hadım Ali Paşa şehit edildi. Şehzade Ahmed, Vezir-i Azam'ın vefatından sonra yeniçerilerin komutasını aldı fakat isyancıları kovalamadı ve Amasya'ya geri döndü.

Bu kaçış Yeniçeriler tarafından hoş karşılanmadı ve yeniçeriler karşısında prestij kaybetti.

Taht Sahibini Buluyor

1512 yılında Sultan 2. Bayezid Han hastalığının ilerlemesi nedeniyle tahtı devretmek için Şehzade Ahmed'i çağırdı. Şehzade Ahmed'in tahta çıkacağını öğrenen yeniçeriler karara karşı çıkmış ve Şehzade Selim gibi cevval birinin padişah olmasını istemişlerdi.

Yeniçeriler, o gün SULTAN SELİM nidaları atıyor, Şehzade Ahmed yanlısı paşaların evini basıyor ve tehdit ediyordu. Gece boyu süren yağmadan sonra sabah ışıklarında Sultan Bayezid'den af dileyen yeniçeriler, paşaların görevden azledilmesini istedi. Sultan 2. Bayezid ise bunu kabul etti ve paşalar azledildi. Padişah olamayacağını anlayan Ahmed, Anadolu'ya isyan etmek için harekete geçti.

Tam o esnada Nur Ali Halife adlı bir Kızılbaş Amasya'yı kuşatmıştı. Şehzade Ahmed kendi yurdunu koruyamamış ve basiretizliğini apaçık sergilemişti. Bu sayede Şehzade Selim veliaht ilan edildi.

Şehzade Korkud İstanbul'a Selim'den önce gelse de hiçbir şey yapamamış ve destek bulamayarak boşuna İstanbul'a gelmişti.^[9]

Nihayetinde Şehzade Selim, babasının vefatı ve cenaze namazı sonrası tahta çıktı.

Osmanlı'nın Yeni Padişahı

Sultan 2. Bayezid'in vefatından sonra tahta çıkan Yavuz Sultan Selim (1. Selim) cülus töreninden sonra ilk iş olarak saray içindeki kendisine düşman paşaları azletti ya da idam ettirdi.

Wikipedia

1513 yılında abisi Ahmed'i idam ettirerek Anadolu'daki isyanı kaldırmış ve emniyeti sağlamıştı. Diğer abisi Korkud'u öldürtmese de ona pek güvenmemekteydi. Onu birkaç mektup ile sınadı. Nihayetinde Şehzade Korkud'un ihanet ettiğinde karar kıldı. Antalya'dan kaçmaya çalışırken yolda Kapıcıbaşı Sinan Bey'i görevlendirerek Şehzade Korkud'u yay kirişi ile boğdurttu.^[9]

^{Safevi Seferi ve Çaldıran Meydan Muharebesi}

Sultan Selim 1514 yılında Acem (İran) topraklarına doğru sefere çıktı. Herhangi bir zahire (erzak) sıkıntısı yaşanmaması içinse Trabzon'a gemiler dolusu zahire ve mühimmat yolladı.

1514 yılında Sivas'a gelerek ordunun sayılmasını emretti. 140.000 kişilik bir ordusu olduğunu fark edince^[5] 40.000 kişilik bir orduyu Kayseri-Sivas arasına bıraktı.^[9]

O esnada Şah İsmail'in Batı komutanı Kurtaclu Mehmed Osmanlı ordusunun yolundaki her şeyi yok ediyor ve seferin gidişatını zorlaştırıyordu. Üstüne üstlük Alaûddevle'nin (Dulkadiroğlu Beyi) Sultan Selim'e birlik yollamaması Sultan Selim'e göre arkadan sarılma ihtimalini barındırıyordu.

Haydar Çelebi Rûznamesi

Tebriz yakınlarındaki Çaldıran Ovası'nda 23 Ağustos 1514 tarihinde karşı karşıya kalan 1. Selim ve Şah İsmail savaşa başladılar. Sultan Selim sırtına dağa vermiş iken Safeviler bir düzlüğe yerleştiler.

Savaş başında üstünlük Şah İsmail'e geçse de Sultan Selim kesin bir zafer kazandı. Böylelikle Şah İsmail'in 14 savaşlık zafer serisi bozulmuş ve Şah İsmail Acem diyarının iç bölgelerine kaçmaya başlamıştı.

Gittiği yerlerde tekrar Sunnîliği getirdi ve Acem'de tekrardan hutbeler başladı.

Fakat nihai sonuç Bıyıklı Mehmed Paşa ve İdrîs-i Bitlisî Mardin ve Hasankeyf civarını almasıyla sefer son buldu.

Turnadağ Savaşı

Safevi seferinden sonra 1515 yılında Yavuz Sultan Selim Dulkadiroğlu Beyliğini yok etmek için Şahsuvaroğlu Ali'yi görevlendirdi. Kayseri civarında bulanan Sinan Paşa ile birleşerek Alaûddevle'yi bozguna uğrattılar. Bu sayede Dulkadiroğlu Beyliği Osmanlı'ya geçmiş oldu.

Fakat durum bu kadar basit değildi. Dulkadiroğlu Beyliği, Memlûk Devleti'ne bağlıydı. Bu işgal Memlüklerle savaş anlamına gelmekteydi.

Wikipedia

Memlûk Sultanı Kansu Gavri zaten Sultan Selim'den korkmakta ve onu yenmek için bir hadise beklemekte idi. Bunu fırsat olarak gören Memlûkler, savaş hazırlığına başladı.

1516 yılında Barbaros Hayrettin Cezayir toprağını Osmanlılar'a vermiş ve kendisi Cezayir Beylerbeyi olmuştu.

Mercidabık Meydan Muharebesi

Memlûklerin üzerine gitmek için fetva alan Sultan Selim Elbistan civarına 80.000 askeriyle yerleşti. Kansu Gavri ise 80.000'e yakın bir orduyla Halep'te idi. İki ordu nihayetinde 1516 yılında Mercidabık mevkisinde karşılaştı.

Osmanlı ordusu hem moral hem de teçhizat bakımından üstündü. Ordunun ve paşaların Yavuz Sultan Selim'e bağlılığı tamdı. Kansu Gavri ise manevi olarak kötü bir durumdaydı. Ordu uzun süredir ciddi bir savaş görmemişti. Emirlerin ağzından ise ortak bir karar çıkmıyordu. Kimisi saldırmayı, kimisi ise çekilmekten yanaydı.

İki ordu da 3'er bölüklere ayrıldı ve muharebe başladı. Kanatlar birbiriyle çarpışırken Osmanlı merkezi Kansu Gavri'nin üzerine hücum etti ve toplar sayesinde Memlûk ordusunun merkezini yok etti.

Sabah

Kansu Gavri'nin savaştan kaçması diğer askerlerinde kaçmasıyla sonuçlandı. Nihayetinde savaşın sonucu kesin bir Osmanlı zaferiydi. Kansu Gavri ise kaçarken hayatını kaybetti. (82)

Kansu Gavri'nin yerineyse yeğeni Tomanbay geçti.

Ridaniye Savaşı

Tomanbay başa geçene kadar Yavuz Sultan Selim Şam'a kadar ilerlemişti. Tomanbay'ın sultan olduğunu öğrenince bir elçi yollayıp itaat etmesini istedi fakat elçi öldürülmüş dolayısıyla teklif reddedilmişti.

Yavuz Sultan Selim, harp divanında Mısır'a seferin şart olduğunu söylemiş ve yeni amacın Memlûkler'in yok edilmesi olduğunu belirtmişti.

Sinan Paşa ordusuyla Gazze'ye kadar ilerlemiş ve ardındaki toprakları ele geçirerek hem Suriye'yi feth etmiş hem de Kudüs kentine Osmanlı'ya katmıştı. Gazze de ise Sinan Paşa ve Canberdi Gazali savaşa tutuşmuştu. Savaşın neticesinde Osmanlılar kazanmış ve Gazze ele geçirilmişti.

Gazze'den Kahiire'ye gitmek için 150 km'lik zorlu bir yolun geçilmesi gerekiyordu. Bu yol tarihte sadece 2 kez orduyla geçilebilmiş Sina Çölü'ydü. Vezirler geri dönmek istese de Yavuz Sultan Selim çölün geçilmesi için hazırlıkların başlatılmasını emretti.

Yavuz Sultan Selim, 9 Ocak 1517 tarihinde yaklaşık 60.000 kişilik ordusuyla yürüyüşe başladı. İlk gün sadece 18 km gidilebilmişti. 2. gün ise 100 yıldır yağmur yağmayan Sina Çölü'ne şiddetli bir yağış düşmüştü. Bu sayede ordunun su sıkıntısı giderilmiş ve ağırlıkların taşıması kolaylaşmıştı.

13 gün sonra iki ordu Ridaniye Köyü'nde karşılaştı^[4]. Ridaniye Köyü Nil Nehri ve El-Mukaddam dağı arasındaki bir yerleşim yeriydi. Osmanlılar El-Mukaddam dağından dolaşarakdüşmanı arkadan sarmış ve düşman toplarını etkisiz hale getirmişti. Savaşta Sinan Paşa öldürülmüş fakat savaşın sonucu değişmemişti. Ridaniye Savaşı kesin bir Osmanlı zaferi ile sonuçlanmıştı.

Milliyet

Bu savaştan sonra Kahire'de direniş kurmaya çalışan Tomanbay 3 gün sonra yenilmiş ve Kahire'yi Osmanlılar'a kaptırmıştı. Sonraki günlerde Tomanbay idam ettirilmişti.

Bu savaştan sonra Memlûk toprakları tamamıyla Osmanlı'ya bağlanmıştı. İslamın mukaddes şehirlerinin Osmanlı'ya bağlanması Yavuz Sultan Selim'in Müslümanların yeni lideri yani Halife olması gerektiği anlamına geliyordu. Bu sayede Yavuz Sultan Selim ilk Osmanlı Halifesi olmuştu.

Ölümü

Koca sultanın sırtındaki Şirpençe adı verilen bir çıban onu yataklara düşürmüştü.^[9] 21 Eylül'ü 22 Eylül'ü bağlayan gece ise hayatını kaybetmişti.