İslam ve Bilim Tarihçisi Fuat Sezgin Kimdir? Tarihe Ne Gibi Katkıları Olmuştur?

Ortaçağ'ın Avrupa ve Batı için bir duraklama dönemi olduğunu biliyoruz. Skolastik düşüncenin olumsuz etkileri, uluslararası çapta salgın hastalıklar vb. olumsuz olgularla birlikte Avrupa biliminin geriye gittiği sırada Türkiye coğrafyasına çok yakın bir yerde Arap yarımadasında işler Avrupa'nın tam tersi yönünde ilerledi. İslam medeniyetinin altın çağını yaşadığı bu zamanları Türkiye'ye ve dünyaya tanıtan isimlerden biri de Cumhurbaşkanlığı kararıyla adı 2019 yılına verilen Fuat Sezgin'dir. Aynı zamanda Fuat Sezgin'in ismi Uludağ Üniversitesi Fuat Sezgin Merkez Kütüphanesi'nde bugün hala yaşatılıyor.^[1]

Fuat Sezgin Kimdir?

24 Ekim 1924 tarihinde Bitlis'te dünyaya gelen Fuat Sezgin'in ataları uzun yıllar Osmanlı İmparatorluğu'nda Şirvan beyleri(imtiyazlı Doğu Anadolu eyaletinin beyleri) olarak görev yapmışlardır.^[2]

Başta mühendislik okumak için İstanbul'a gelen Sezgin, Alman şarkiyatçı Hellmut Ritter'in verdiği bir konferansa katılmış ve mühendislik okumaktan vazgeçip Ritter'in öğrencisi olmak istemiştir. Bu nedenle de kaydını İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'ne aldırdı. O günleri şöyle anlatıyor Fuat Sezgin:

1943 yılında akrabalarımdan biri beni Edebiyat Fakültesi’ne götürdü. Hâlbuki ben mühendis olma sevdası peşindeydim. O zaman büyük bir Alman âlim vardı. Arapçayı çok iyi bilirdi. Bana ‘Seni onun seminerine götürmek istiyorum.’ dedi. Ben de ‘Gidelim’ dedim ve o büyük âlimin seminerine gittim. O gün o büyük âlim beni adeta büyüledi. Ben artık mühendis olmayı veya başka bir mesleğin peşinde koşmayı kafamdan çıkardım. O büyük âlimin talebesi olmayı düşünüyordum. Kayıt zamanı geçmişti ama gecikmeli de olsa dekana gittim. Bir şans eseri dekanın odasında bulunduğum sırada o büyük âlim de odaya girdi. İri yarı bir adamdı. Durdu. Dekanla konuşmamın bitmesini bekledi. Dekan ona ‘Oo.. Ritter Bey…’ dedi. ‘Sizin talebeniz olma başvurusunda bulunan bir insanla konuşuyorum.’ dedi. Hoca bana şöyle bir baktı, ‘Galiba bu benim dünkü seminerimdeydi.’ dedi. Onun seminerlerine sadece 3-4 kişi giderdi, zor bir adamdı. Seminerlerinden kaçardı talebeler. Çok zaman tek bir talebe olarak katıldığımı hatırlıyorum. Bana: ‘Gelin biraz konuşalım. Çok zor bir şeye talipsiniz. Arapça öğrenmelisiniz. Ben de zor bir hocayım.

Fuat Sezgin, lisans eğitimini tamamladıktan sonra Arap Dili ve Eğitimi üzerine gitti ve "Buhârî’nin Kaynakları Hakkında Araştırmalar" başlıklı teziyle doktorasını tamamladı. Tezinde Buhari'nin kaynaklarının sözlü değil yazılı olduğunu savundu ki, Buhari'nin hadis ilmindeki bir temel taşı olduğunu belirtelim.^[3]

1954 yılında doçent olduktan sonra altı yıl sonra gerçekleşen 1960 Darbesi'yle birlikte okuldan uzaklaştırıldıktan sonra Almanya'ya gitti ve Frankfurt Üniversitesi'nde çalışmalarına devam etti. Aynı üniversitede hazırladığı Câbir bin Hayyân hakkındaki teziyle profesör oldu.^[3]

Ensonhaber

Fuat Sezgin'in Eserleri

Alanında mihenk taşı olmuş ve hala kaynak eser olarak gösterilen "Geschichte des Arabischen Schrifttums" (Tr. Arap-İslam Bilim Tarihi) çalışmasını on yedi cilt olarak yayınladı. Ne yazık ki on sekizinci cildini yazarken vefat etmiştir.^[4]

D1978 senesinde Kral Faysal İslami İlimler Ödülü'nü kazandı ve ödülden kazandığı destekle birlikte Johann Wolfgang Goethe Üniversitesi'ne bağlı Arap-İslam Bilimleri Tarihi Enstitüsü'nün kurulmasına öncü bir rol oynadı.^[4]

Ayrıca Sezgin, yine Almanya'da Frankfurt İslam Bilim Tarihi müzesini hem Kral Faysal'dan aldığı ödül parasıyla hem de Arap ülkelerinin içinde bulunduğu bir vakıftan aldığı destekle kurarak^[5] daha önce hedeflenmemiş bir sayıda, yaklaşık 800 kadar İslam bilim adamlarının icat ettiği alet ve düzeneği bu müzeye kazandırdı.^[4]

Fuat Sezgin o günleri şöyle anlatıyor^[2]:

1982 yılında Frankfurt Üniversitesi’ne bağlı bir enstitü kurdum. İddialı bir enstitüydü. İki hedefim vardı; İlk olarak İslam bilimleri tarihi araştırmalarının ve etütlerimin hudutlarını genişletmeliydim. İkincisi, genel bilimler tarihinde Müslümanların iyi tanınmayan yerlerini ve yanlış olarak koyulan hükümleri tashih etmenin büyük bir kitle tarafından yerine getirilebileceğini düşündüm. Bu iki hedefle enstitüyü kurdum. Düşündükçe yavaş yavaş projeler gelişti. Bu projelerden biri İslam bilginlerinin sekiz yüz yıllık yaratıcılık devrinde yaptığı aletlerin numunelerini ortaya koymak ve bunları ihtiva eden bir müze gerçekleştirme fikriydi. Bugün enstitümüzde sekiz yüz aletin modellerini yapabildik. Bu benim tasavvur edemeyeceğim bir merhale oldu. Allah’a şükrediyorum bu merhaleye ulaşabildiğimiz için.

Fuat Sezgin bu müzeyi Almanya'da kurmakla kalmadı ve Almanya'da açtığı müzenin bir benzerini İstanbul'da faaliyete geçirmek istedi. Açılışı 25 Mayıs 2008 tarihinde yapılan İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi, İstanbul Gülhane Parkı'nda bulunuyor.^[2]

2010 tarihinde müzenin faaliyetlerini desteklemek amacıyla kurulan Prof. Dr. Fuat Sezgin İslam Bilim Tarihi Araştırmaları Vakfı, Bilim Tarihi bölümünde eğitim gören öğrencilere burs imkanı sağlamaktadır.^[2]

Aldığı Ödüller

İslam bilimine ve tarihine kattığı değerler neticesinde Kahire Arap Dili Akademisi, Şam Arap Dili Akademisi, Fas Rabat Kraliyet Akademisi, Bağdat Arap Dili Akademisi, Türkiye Bilimler Akademisi şeref üyeliğine layık görüldü. Ayrıca Fuat Sezgin'e Türkiye'deki birçok üniversiteden fahri doktora unvanı verilmiştir. Kültür ve Turizm Bakanlığı 2016 Özel Ödülü'nü de kazanan Fuat Sezgin, tarihin en büyük bilim tarihçilerinden biri olmuştur.^[4]

94 yıllık hayatını bilime ve tarihe adamış, otuza yakın dil bilen Fuat Sezgin, geride büyük bir literatür bırakmış ve alanı için bir rol model olmuştur. 2019 senesinin Fuat Sezgin yılı ilan edilmesinden bir yıl önce İstanbul'da vefat etmiştir.