Alışkanlıkların Fiziği

Eylemsizlik veya atalet kavramına fizikten aşinayız. Cisimler mevcut durumunu koruma eğilimindedir. Klasik fiziğin ve Newton’un 1. yasası olarak bildiğimiz tanım şudur: Üzerine etki eden dış kuvvetler olmadıkça her cisim durgun ise durgun, hareketli ise sabit hızla doğrusal hareketine devam edecektir.

Fakat çoğumuzun kendinde gözlemleyip fark ettiğini düşündüğüm, davranışlarımız konusunda da böyle bir husus mevcut: Psikolojik atalet. Fiziksel atalet gibi, mevcut durumumuzu koruma eğilimindeyiz; bu ister hareketsizlik olsun, ister bir eylemin içinde kaybolmuşluk. Bu kavram davranış bilimlerinde kullanılsa da ilk kimin ortaya attığını bulamadım. Sadece kafamda canlandırdığım hali ile literatürde geçtiğini görmek beni şaşırttı ve mutlu etti.

Bazen kafamıza koyduğumuz bir şeyi -her sabah erken kalkmaktan tutun da düzenli spora gitmek, bir hobi veya proje üzerinde çalışmaya kadar- günlerce devam ettirerek uzun bir seri oluşturabilirken bazen de sonsuz bir hiçbir şey yapmama döngüsünde buluruz kendimizi. Bir işe kapıldığımızda yaptıkça yapasımız gelir, fakat kimi zaman da bunun tam tersi olur: öylece dururuz yapmamanın vicdan azabını çekerek.

Aynı şey topluluk hayatında da mevcuttur: eski köye yeni adet getirmek öyle kolay değildir. İşleyen bir düzen varsa, verimli olsun olmasın, tutup da farklı bir işleyişe geçiremezsiniz orayı. Kemikleşmiş fakat faydalı olmadığını bildiğimiz pek çok geleneği kolayca silip atamazsınız. Bilim tarihinde bile o günkü kabullere meydan okuyarak yeni bir görüş ortaya koymak zor olmuştur. Örneğin Ignaz Semmelweis, doktorların doğum öncesinde ellerini yıkaması gerektiğini savunduğunda, meslektaşlarından gördüğü direnç nedeniyle yalnızlaşmıştı. Oysa bu fikir, binlerce annenin hayatını kurtaracaktı.

Ama buradaki yazımda ben (biraz da kendime hitap ederek) bireysel çerçeveden bakacağım: Fizikte bir cismin momentini değiştirmek için üzerinde belli bir süre boyunca kuvvet etki etmelidir. Bir alışkanlığı kazanmak da, var olan alışkanlıktan kurtulmak da buna benzer şekilde vakit ve çaba ister. Sözkonusu alışkanlığın momenti ne kadar büyükse o kadar zaman ve kuvvet ister.

F.t = m. ∆V

Fakat iyi haber şu ki, bir kere işe koyulduktan sonra her şey daha kolay olacak. Statik ve kinetik sürtünme katsayılarını düşünün:

Wikipedia

Eylemi gerçekleştirene kadar uygulanması gereken kuvvet, ilk hareket anından itibaren azalır.

Hareket bir kere başladı mı devam ettirmesi daha kolaydır. İlk adımla birlikte yarattığınız momentum size eşlik edecektir. Belki de bütün ihtiyacımız olan şey, bu adımı atabilme cesaretidir.