"Bencil Gen" Nedir?

Son zamanlarda Richard Dawkins'in ortaya attığı bencil gen kavramı bir yana, temelde Doğal Seçilim'in bireylerin mi yoksa toplumun mu yararına çalıştığını söylememiz çok doğru olmayacaktır. Çünkü Doğal Seçilim, tanımlanmış bir zaman aralığında, sabit çevre koşullarında, o ortama en çok adapte olan bireylerin "çıkarına" çalışır. Ancak unutmamak gerekir ki çevre koşullarının değişimi, Doğal Seçilim'in "çıkarına" çalıştığı birey gruplarını da tam tersi yönde değiştirebilir. Dolayısıyla, genelleme yapmak doğru olmayacaktır.

Ayrıca burada, şu bilgiyi vermekte fayda vardır. Doğal Seçilim, bireyleri tek tek eler ya da seçer. Bu eleme ve seçilimin var olma sebebi, bazı bireylerin hayatta kalmakta ve/veya üremede daha başarılı konumda olmalarıdır. İşte bu bireyler, gelecek nesillere kendilerini daha güçlü ya da ortama adapte kılan genleri yavrularına aktarabilirler. Dolayısıyla, dışarıdan baktığımızda, bireyler tek tek evrimleşmezler. Evrim, basamak basamak, topluluğun genelinde meydana gelir.

Bencil Gen'lere girmeden önce söylemek gerekir ki, Dawkins'in teorisi, Doğal Seçilim'in nasıl çalıştığını açıklamayı hedefleyen teorilerden yalnızca bir tanesidir. Darwin Doğal Seçilim'i birikerek ilerleyen bir mekanizma olarak tanımlar. Stephen Jay Gould, Doğal Seçilim'in sıçramalar yaparak ilerlediğini savunur. Dawkins ise, önce Kör Saatçi benzetmesini yapar, sonrasında ise Bencil Gen kavramıyla Doğal Seçilim'in işleyişini açıklamaya çalışır.

Şimdi, 1976 yılında Richard Dawkins tarafından "Gen Bencildir" isimli kitabında ortaya atılmış Bencil Gen Teorisi'ne bir göz atalım: Bu teoriye göre, bir organizma dahilindeki genlerin tek amacı, mümkün olduğunca fazla sayıda çoğalmak; yani kendisini kopyalamaktır. Bu amaçla, organizmanın yararına ya da zararına olmasından bağımsız olarak, genler sürekli olarak çoğalmayı hedefler. Bunun arkasında yatan emel, genlerin, bireyin "inclusive fitness" (dahili fit olma) durumlarını korumalalarıdır. Bu teoriye göre, yukarıda bahsettiğimiz ve organizmalar arasınd ortama en çok adapte olanın seçilmesiyle ilgili olan Doğal Seçilim, hiçbir zaman genlerin kendilerini kopyalama konusundaki seçilime baskın gelemez. Yani genler, organizmadan da önemlidirler. Bu yüzden Dawkins onları "bencil" olarak tanımlamıştır.

Ayrıca Dawkins iddasını sadece bununla sınırlamamış, sosyal davranışlarımızın da bu şekilde yayıldığını ve bencil bir şekilde kendilerini "ürettiklerini" ileri sürmüştür. Bu tip "bilgi kodlarına", Dawkins mem (İngilizce: meme) adını vermiştir. Memler, her çeşit fikir, düşünce, gelenek, ve benzeri olabilir. Dawkins'in iddiasına göre memler (yani sosyal ve kültürel içerik) bir sonraki nesillere aktarılabilmektedir. Hayatımızda ve günlük yaşantımızda etrafımız sayısız mem ile çevrilmiştir: Yemekte çatal bıçak kullanımı, düğün geleneği, dinler ve Tanrı fikri, atalardan torunlara geçirilen memlerden ibarettir.

Bencil Gen kavramı, "sosyal fedakarlık" (altruism) kavramını güzel bir şekilde açıklayabildiği için, bilim adamlarınca desteklenmektedir. Bencil olan genlerimiz, kendilerinin çoğalmasına engel olmadığı müddetçe, başka bireylerin genlerinin çoğalmasına izin vermeye meyillidir. Çünkü genlerin en nihayetinde amaçları çoğalmak ve daha fazla çoğalmaktır. Bu, Oyun Teorisi ile bir bütünlük sergilediği için matematikçiler tarafından da desteklenmektedir.

Kısacası Bencil Gen kavramı, tüm Doğal Seçilim'in, ne birey, ne organizma, tamamen genler için çalıştığını vurgulamaktadır. 

Fakat bu teori, her ne kadar yoğun bir heyecan yaratsa da, pek çok karşıtı da doğurmuştur. Çünkü pek çok biyolog, Dawkins'in gen ile organizma arasındaki ilişkinin önemini göz ardı ettiğini ve her şeyi gen merkezli açıklamaya çalıştığını savunmuşlardır. Bu teori ile, bazı ahlaki ve etik sorunların da doğduğu düşünülmektedir. Ancak karşıtların da, Dawkins'in de kabul ettiği iki nokta vardır: Doğaya adapte olmayı sağlayan genler seçilir ve yayılırlar. Diğer nokta ise, gruplar halinde yaşamanın canlılara avantaj sağladığıdır.

Bu konuda tartışmalar hala sürmekle beraber, Evrim Ağacı olarak bu teorileri bir çatı altında toplayan, daha genel bir teorinin en doğru sonucu vereceğini düşünmekteyiz. Çünkü her birinin oldukça güçlü dayanakları ve ispatları bulunmakta ve hiçbirini tamamen çürütmek mümkün değil. Bilim insanları arasındaki bu tatlı tartışmalar, inanıyoruz ki bilimin ilerleyişini tetikleyecektir.

Teşekkür: Bersis İnan ve Kubilay Meşe