Aynı Elbiseyi Neden Bazıları Beyaz-Altın Renkte, Diğerleri ise Mavi-Siyah Renkte Görüyor?

26 Şubat 2015'te başlayan bir "internet çılgınlığında", bir Tumblr kullanıcısı fotoğraftaki elbisenin altın-beyaz renklerden mi, mavi-siyah renklerden mi oluştuğunu sordu. Tuhaf bir şekilde bu basit gibi gözüken soru, milyonlarca kişiye yayılarak viral bir hale geldi. Çünkü bazı insanlar elbiseye baktıklarında altın ve beyaz, bazı diğerleriyle mavi ve siyah renkler görüyor! Daha ilginci, 2 dakika önce bir kombinasyonu görürken, aynı fotoğrafa 2 dakika sonra baktığınızda diğer renk çiftini görebiliyorsunuz! Sonra renkler uzun bir süre aynı kalıyor; ancak mesela 4 saat sonra tekrar baktığınızda, birebir aynı fotoğrafın renginin tamamen değiştiğini fark ediyorsunuz! Soruyoruz: Siz hangisini görüyorsunuz?

Merak ediyorsanız söyleyelim: Giysinin gerçek renkleri mavi-siyahtır. Aşağıda, bir düğün için giyilen elbisenin bir diğer açıdan çekilmiş fotoğrafı gözükmektedir:

Eğer bir rengi gördüğünüzü ve bunun "kesinlikle" o renkte olduğunu düşünüyorsanız, acele etmeyin deriz. Washington Üniversitesi'nde 30 senedir renk bilimi üzerine çalışan sinirbilimci Jay Neitz, hayatı boyunca bu fotoğrafta olduğu kadar güçlü bir örnekle hiç karşılaşmadığını söylüyor ve bunun nedenine dair ilk etapta hiçbir fikri olmadığını belirtiyor. Tabii fotoğrafın viralliğine bağlı olarak, zaman geçtikçe açıklamalar da gelmeye başladı. Biz de bu konuyla ilgili bazı bilgiler vermek istiyoruz.

Her ne kadar bir taraf, diğer tarafın gördüğünü görmekte zorlansa da, ilk etapta burada görülen bir gölge yanılgısına benziyor (ancak konu o kadar basit değil). Buna benzer yanılgıların çok sayıda örneğini buradaki yazımızda vermiş ve tek tek izah etmiştik; göz atmanızı tavsiye ederiz. Bu yazımızdaki 5 numaralı kategorideki gölge illüzyonlarına bakacak olursanız, çeşitli renk dağılımlarının belli başlı açılarından çekilen fotoğraflarda, cisim üzerine düşen gölge, etrafındaki renkleri birbirinden farklı gibi gösterebilmektedir. Her birimizin beyinleri birbirinden farklı olduğu için, bu gölgenin etrafındaki renkler farklı kategorilerde algılanabilmektedir. Bu, gölgenin düştüğü biçime ve cismin gerçek renklerine bağlı olarak, hangi renk gruplarının insanlar tarafından algılanacağı belirlenmektedir. Eğer bu açıklama sizin için yeterliyse, şu animasyon görmeniz gereken her şeyi size gösterecektir:

Ancak burada oluşan görsel yanılgı, sadece bir ışık oyunu olmayabilir. Gözlerimizin yapısı ve genetik özelliklerimizden kaynaklı beynimizin doğası da, ne gördüğümüzü etkiliyor gibi gözükmektedir. Kamera ve ışık ayarlarının sonucu nasıl etkilediğini en güzel gösteren çalışma ise, bir Vine videosundan geldi; sanıyoruz konuyu tamamen aydınlatmaya yarayacaktır:

Buzzfeed'deki bir grup araştırmacı, giysinin orijinalini bulmışlar. Orijinal renkler için, aşağıdaki görsele bakabilirsiniz (giysinin 3 farklı renk kombinasyonunda satıldığını; ancak hiçbirinin altın-beyaz ikilisine sahip olmadığını da belirtelim):

Fakat işin içinde başka bir şeyler olduğunu anlamanın bir yolu, fotoğrafa gerçekten siyah olduğundan emin olduğumuz bir içerik eklemek. Evrim Ağacı olarak bunu yaptığımızda, altın-beyaz renklerde görenlerin pek de haksız olmadığını anlıyoruz. Çünkü gerçekten öyle gözüküyor (giysideki hiçbir rengin metnin siyahlığına benzemediğine dikkat edin):

Konuyla ilgili yapılabilecek bir diğer analiz ise, arkaplanın etkisi. Gelen ilk açıklamalara göre, muhtemelen buradaki görsel yanılgıda asıl rol, arka plan rengine ait. Beynimiz renkleri, cisimlerin arkaplanlarındaki tonlara göre algılar. Ki en üstte verdiğimiz bağlantıda da, gölge illüzyonu bundan kaynaklanır. Gölgenin varlığı, arkaplanı etkiler; arkaplanın varlığını, gölge algısını etkiler. Eğer ki beyaz bir arkaplanda mavi bir renk sunulacak olursa, hemen herkes onun mavi olduğunu anlayacaktır. Ancak eğer ki arkaplan siyahsa, bazı insanlar o maviyi "beyaz" olarak algılamaya başlayabilirler. Burada da olan benzerdir. Arkaplandaki parlak sarılık, odaklandığımız cisimle ilgili algılarımızı etkilemekte ve değiştirmektedir. Eğer Photoshop gibi bir araçla giysinin renklerini analiz edecek olursanız, RGB değerleri aşağıdaki gibi olacaktır:

Daha sonra, renk eşitlemek için birazcık oynayacak olursanız ve hatta, arkaplan etkisini işin içinden çıkarmak için giysinin ufak bir kısmını fotoğraftan kesip, sadece ona odaklanacak olursanız, renkler düzelmeye başlayacaktır. Aşağıda, ortadaki fotoğraf asıl paylaşılan, sağ taraftaki mavi-siyah algılayanların renk algısını ön plana çıkaracak şekilde renk ayarı yapılmış bir versiyon, sağ taraftaki ise altın-beyaz algılayanlarınkini yansıtan bir versiyondur:

Bu konuyla ilgili yapılan açıklamaların bir diğeri de, renk sabitliği (color constancy) denen bir algısal olgudur. Bizler cisimlerin renklerini üzerlerine düşen ışıklandırma değişiyor olsa bile sabit olarak görürüz. Örneğin yeşil bir elma, gün doğarken de, Güneş tepedeyken de, günbatımında da yeşil gözükür. Üzerindeki gölgelenmeler ve ışık miktarından bağımsız olarak onu sabit renkte algılarız. Ancak eğer ki kimi zaman olduğu gibi, ışığın rengiyle cismin rengi arasında beklenmedik bir ilişki doğarsa, beynimiz cismin orijinal rengini algılamakta zorlanır ve bir tahminde bulunur.

Bunu, bir nevi "tahmin algoritması" gibi düşünebilirsiniz: Hiçbir şeyi algılayamamaktansa, en azından makul bir tahminde bulunmak beyin ve hayatta kalmak açısından yeğdir. Beyin de bunu yapar. Çoğu zaman başarıyla yapar; ancak gölgelendirme ve ışık denk gelirse, bu işte ciddi anlamda zorlanabilir ve aynı cisimlerin farklı farklı algılanması durumu doğar. Bu nedenle bazı insanlar, o arka plan ışığı altında makul olan renk gruplarından biri olan beyaz-altın renk çiftinde, bazı diğerleri ise mavi-siyah renk çiftinde görürler.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

ScienceDirect

Hatta işin şaşırtıcı tarafı, beynimiz tahminlerinden bir tanesini değiştirdiği anda, gözlerimizin önünde cismin renginin bir anda değişiyor olmasıdır. Bu elbiseyi meşhur kılan da budur. Aşağıda, bu ışıklandırma ve gölge farklılıklarından ötürü aynı cismin nasıl farklı renklerde algılanabildiği gözükmektedir:

Bu konu, bir cismin algımızdan bağımsız "gerçek rengi" ve genel olarak "gerçek nitelikleri" (kualia) ile ilgili felsefi tartışmaları da alevlendirmiştir. Cisimler bizim algımız çerçevesinde mi var olurlar, yoksa bizlerin algısından bağımsız gerçekler var mıdır? Herkesin hemen hemen aynı renk çifti gruplarını görüyor olması ve bu algı yanılgısının tamamen rastgele olmayışı (renk, gölge ve cisme bağlı oluşu), aslında cisimlerin bizim algımızdan bağımsız olduğunu gösteriyor gibidir. Kimse bu elbiseyi "pembe-camgöbeği" renk çiftinde görmemiştir: Ya altın-beyaz, ya da mavi-siyah (ve bunların farklı tonlarında) görmüşlerdir. Elbette algılarımız ve beynimiz yanılmaya son derece açıktır ve bu da onun güzel bir örneği. Ancak cisimlerin bizim algımız nedeniyle var olduğunu düşünmek, pek de gerçekçi gözükmemektedir.

İşte böyle. Bu saçma denebilecek fotoğraf, tüm Dünya'nı kasıp kavuran bir hale geldi ve bilim adına birkaç şey öğrenmek için minik bir beyin ve göz cimnastiği oldu.