Elbette var: Olasılık. "Şans" dediğimiz şey, bariz bir niyet veya sebep olmaksızın bir olayın gerçekleşmesi. "Tesadüf" de benzer: Gerçekleşme olasılığı düşük olan (veya düşük olarak algılanan) olayların bir arada gerçekleşmesi olayı. Ama bunların her ikisi de en nihayetinde olasılık matematiğinin bir parçası.
Olasılık, var olabilecek tüm senaryolar içerisinde, spesifik bir senaryonun gerçekleşmesine verdiğimiz bir değer. Zar, klasik bir örnek: Adil ve 6 yüzlü bir zarı attığınızda, 3 sayısının:
- 1 kez gelme olasılığı 1/6 (%16.6).
- 2 kez üst üste gelme olasılığı 1/36 (%2.8)
- 3 kez üst üste gelme olasılığı 1/216 (%0.5)
- 4 kez üst üste gelme olasılığı: 1/1296 (%0.08)
- 5 kez üst üste gelme olasılığı: 1/7776 (%0.01)
- 6 kez üst üste gelme olasılığı: 1/46656 (%0.002)
Duruma göre 2 kez üst üste gelmesine de "şans" denir, 4 kez üst üste gelmesine de. Mesela Dungeons & Dragons oynuyorsanız ve bir işten yırtmak için bir kez 2, bir kez 5 atmanız gerekiyorsa ve bunu atarsanız, aslında iki kez üst üste 3 atmanızdan hiçbir farkı olmamasına rağmen (ikisinin de olasılığı 1/36), sanki daha "şanslıymışsınız" gibi gelir. Ya da bir çift zarı tam 6-6 attığınızda hafif bir deprem olursa, buna "tesadüf" deriz; halbuki bu iki olayın bir arada yaşanmasının belli bir olasılığı vardır ve Dünya'da yeterince insan tavla oynadığı ve yeterince miktarda deprem olduğu sürece, bunların ara ara çakışması önünde hiçbir engel yoktur. Ayrıca 6-6'nın -atıyorum- 4-2'den daha anlamlı olduğu da en başından insan uydurmasıdır (objektif bir anlamı yoktur, 4-2 veya 5-1 ile 6-6'nın gelme ihtimali birebir aynıdır).
Uzun lafın kısası, bilimdeki terimler farklı biçimlerde kültürel terimlere dönüşebilirler. Bu, o kültürel terimlerin bilimde temeli olmadığı anlamına gelmez. Günümüzde mesela "Tesadüfle şansla bilim olmaz." falan diyenler, ne dediklerini bilmediklerini çok güzel gösteriyorlar; zira Evren'de var olan her şey, bilimde de var olmak zorundadır ve olasılıklar da bunun doğal parçalarından biridir. Bir diğer deyişle, bilimde ve etrafımızda olan bitende elbette "olasılıklar" vardır; dolayısıyla bunları "şans" veya "tesadüf" olarak isimlendirmemiz çok normaldir - bu, onların bilimselliğinden en ufak bir şey götürmez. Örneğin bu videoda, "olasılık-şans ilişkisi" ve "Ne kadar şans, abartılı düzeyde şanstır?" sorusu, gerçek bir olay üzerinden, gayet bilimsel bir şekilde analiz ediliyor (ne yazık ki İngilizce).
633 görüntülenme
