Daha önceki yazılarımızda, çöllerin ne olduğunu ve nasıl oluştuklarını genel hatlarıyla incelemiştik. Bu yazımızda ise, daha spesifik olarak, Sahra Çölü'nün ne zaman ve nasıl oluştuğunu öğreneceğiz. Ama ilk önce, Sahra Çölü hakkında bildiklerimizi gözden geçirelim.

Sahra Çölü, kutup bölgeleri haricinde kalan coğrafyalardaki çöller arasındaki en büyük yüzölçümüne sahip çöldür. Öyle ki, neredeyse Kuzey Afrika'nın tamamını kaplamaktadır. Büyüklüğü hakkında ufak bilgiler vermek gerekirse; yayıldığı alan, yaklaşık olarak 8.600.000 kilometrekare olarak ölçülmektedir^[1] - ki bu büyüklüğü, Türkiye'nin sahip olduğu 783.562 kilometrekarelik yüzölçümü ile kıyaslayacak olursak, yüzölçümünün Türkiye'nin yaklaşık olarak 11 katına karşılık geldiğini görebiliriz! Büyüklüğü dışında diğer dikkat çekici özelliği ise, barındırdığı canlı yoğunluğunun oldukça az olmasına karşın, oldukça çetin çevresel şartlara sahip olduğu için, üzerinde yaşayan seyrek canlılarda evrimleşen benzersiz adaptasyonlardır. Buna güzel bir örnek olarak çöl tilkisi verilebilir.

Aşağıdaki iki fotoğrafa bir göz atın:

Kamboçya'da yetiştirilen bir inek ile İsviçre'de yetiştirilen bir ineği kıyaslayan bu fotoğraf, ilk bakışta negatif düşüncelere sebep olsa da, sanıldığının aksine kötümser bir bilim olmayan ekonomi, buna mantıklı açıklamalar sunabilir. Aradığımız açıklama elbette İsviçre'nin ineklerine ziyafet çekerken Kamboçya'nın ineklerini açlığa terk ediyor olması değildir.

Özellikle University of New Haven'dan Nikodem Poplawski tarafından savunulan bir görüşe göre, Evren'imizin "Büyük Patlama" yoluyla var oluşundan sonraki genişlemeyi mümkün kılan o ilk "tohum", aslında bir karadeliğin içerisinde oluşabilecek bir yapıdır. Dahası, bu "tohum"dan sayısız miktarda üretilebilir... Bu da, Çoklu Evrenler Teorisi'nin temellerine katkı sağlamaktadır.

Bu görüşe göre Evren'i başlatan tohum, tıpkı bir bitkinin tohumu gibidir: Gerekli olan malzemeler son derece sıkı ve özütlenmiş halde koruyucu bir zırhın içerisinde bulunur. Bu tanım, doğrudan doğruya bir karadeliği anlatmak için de kullanılabilir: Bir karadelik, yakıtı bitmiş büyük bir yıldızın cesedinden ibarettir. Kütleçekimi her şeyi merkezine doğru inanılmaz bir kuvvetle çeker, atomlar parçalanır, sıcaklıkları 100 milyar dereceyi aşabilir, elektronlar lime lime edilir, bunlar giderek daha da "sıkıştırılan" bir halde karadelik "içerisinde" yok olur.

Fareler kanalizasyonlarda dolaşmaya, hamamböcekleri mutfak köşelerinde saklanmaya başlamadan çok önce, istenmeyen başka bir misafir erken medeniyetleri rahatsız ediyordu. Biology Letters dergisinde yayımlanan yeni bir genetik çalışması, otel odalarınıza musallat olan ve kanla beslenen tahtakurularının şehirlerde dolaşan ilk haşereler olduğunu gösteriyor.^[1] Ekip, tahtakurularının on binlerce yıldır insanları rahatsız eden tehdit olduğunu öne sürüyor. Araştırmada yer almayan Dresden Teknoloji Üniversitesi'nden evrimsel biyolog Klaus Reinhardt, çalışma hakkında şunları söylüyor:

Yine de bazı araştırmacılar, tahtakurularının bu unvanı gerçekten hak edip etmediği konusunda kararsız olduklarını söylüyor. Pek çok tahtakurusu türü hayatta kalmak için insanlara ve kana ihtiyaç duyar. Ancak bilim insanları, çok uzun zaman önce tahtakurularının tercih ettiği asıl avların sadece yarasalar olduğunu düşünüyor. Genetik kanıtlar, yaklaşık 245.000 yıl önce bazı tahtakurularının ilk insanlara geçtiğini gösteriyor.

Beynimizin nasıl işlediğini derinlemesine anlamak, bilim insanları için hayranlık verici ve bir o kadar da zorlu bir iş. Yeni çalışmalar, karmaşık bir matematiksel model aracılığıyla zihnimizin iç işleyişine dair daha kapsamlı ve ayrıntılı bilgiler ortaya çıkarmayı vaat ediyor. Birleşik Krallık’tan bilim insanları; beynin karmaşık kararları verme şekliyle uyuşan bu modelin, oluşturulan ilk biyolojik olarak gerçekçi matematiksel model olduğunu belirtiyorlar.

Bu model sadece davranışı önceden kestirmekle kalmıyor; gerçek sinirsel aktiviteyi de tahmin edebiliyor. Model, zihnin karar verme sürecinde izlediği yolları olduğu kadar hatalarımızdan öğrenme ve gelecekteki davranışlarımızı ona göre yönlendirme şeklimizi de simüle ediyor. Araştırmacıların bulguları, zamanla, obsesif kompülsif bozukluktan Parkinson hastalığına kadar birçok durumu daha iyi anlamamızı sağlayabilir.

Türdiriltimi (İng: "De-extinction") veya "diriltme biyolojisi", soyu tükenmiş türlerin bireylerine (genellikle genetik olarak) benzer canlı organizmaların yeniden oluşturulma sürecini ifade eder. Özellikle kuşlar gibi ekosistemlerde kritik roller üstlenen türlerin neslinin geri döndürülmesi, ekolojik dengeyi sağlama ve doğal yaşamın sürdürülebilirliğini artırma potansiyeli taşımaktadır. Bu çalışmalar, nesli tükenmiş kuş türlerinin genetik materyaliyle modern teknolojinin imkanlarının etkili bir şekilde birleştirilmesiyle gerçekleştirilmektedir. Bu yaklaşım, daha önce denenmemiş alanlara da adım atmayı ifade eder; çünkü kullanılan yöntemler, geleneksel sınırların dışında tamamen yeni ve yenilikçi yaklaşımları içermektedir. Bu yazımızda, özellikle kuşlar perspektifinden türdiriltimi konusunu ayrıntılı bir şekilde ele alacağız.

Türdiriltimi gerçekleştirilirken yapay seçilim yoluyla geri ıslah (İng: "back breeding"), genom düzenlemesi gibi teknikler kullanılır. Ancak bu noktada başka alternatif bir yolda, klonlama tekniğini tercih etmektir. 1990'lı yıllarda koyun Dolly'i üretmek için somatik hücre nükleer transferi (SCNT) isimli yöntem geliştirilmiş ve türdiriltimi çalışmaları yeni bir soluk kazanmıştır. Yakın süreçte, Kuzey Amerika türü olan karaayaklı gelinciklerin (Mustela nigripes) Elizabeth Ann isimli bireyinde başarılı bir klonlama çalışması yapılmıştır. Klonlanan gelincik, yaklaşık 30 yıl önce ölmüş, Willa isimli bireyin bir klonuydu. Willa öldüğü zaman bilim insanlarınca vücudu dondurulmuş ve bu sayede DNA bilgisi korunabilmişti. Bu ve bunun gibi örneklerden de anlayabileceğimiz gibi klonlama tekniği memeliler üzerinde uygulandığında başarılı sonuçlar vermektedir.^[1]

İnsan, birçok şekilde tanımlanabilir. Yetenekleriyle, farklarıyla, özellikleriyle, üstünlükleriyle, alçaklarıyla... İnsan, bildiğiniz üzere zekası bugüne kadar en çok evrimleşmiş hayvan türüdür. İnsanı insan yapan özellik, apaçık bir şekilde, zekasıdır. Bu zekanın yan ürünü olarak gelen veya diğer hayvanlardan fazla gelişen algı, düşünme, merak vb. kavramlar sonucunda insan, kendi özünü merak etmiş ve arayışa yönelmiştir. Bu arayışta, pek çok iddia ortaya atılmakla birlikte, biri hariç tamamı günümüzde bilimsel geçerliliğini yitirmiştir. Günümüzde, açık bir şekilde ortadadır ki, insan Hayvanlar Alemi'ne ait bir hayvan türüdür ve ortaya çıkışı, kendisinden önceki bazı hayvan türlerinin evrimleşmesi sonucunda gerçekleşmiştir.

Bilimsel bir perspektifte insanı, sıradan bir tür olarak, taksonomi diye de bilinen "sınıflandırma bilimi" içerisinde tanımlarız. Türümüz ve insansı atalarımız, 6-7 milyon yıldır vardır; tüm maymunların ortak atası ise 47 milyon yıl yaşında. Evrim tarihinin yaklaşık 4.000 milyon yıl (yani 4 milyar yıl) olduğu düşünülürse, 4.000 sayısının yanındaki 47 sayısının ne kadar önemsiz olduğu görülebilir, hele ki 7 sayısı ele alındığında bu önemsizlik daha da belirginleşir. Modern insan dediğimiz Homo sapiens'in ise sadece 300.000 yıldır (0.3 milyon yıldır) var olduğunu göz önüne alacak olduğumuzda, bu önemsizlik akıl almaz boyutta artacaktır. Ancak insanın taksonomideki yerine bakmak, oldukça ufuk genişletici bir deneyimdir. Burada size bu deneyimi kazandırmak istiyoruz.

Belki şu meşhur soruyu duymuşsunuzdur: Diyelim ki bir yarışma programındasınız ve karşınızda 3 tane kapı var (üzerlerinde de 1, 2 ve 3 diye numaralar bulunuyor). Bu kapılardan bir tanesinin arkasında son model bir Bugatti Veyron, diğer ikisinin arkasında ise birer tane keçi var. Tek bir kapı seçme şansınız var ve içinizden geçen kapıyı, örneğin 2 numaralı kapıyı seçtiniz. Bu, tıpkı Türkiye'deki Var Mısın, Yok Musun? yarışmasında kendi kutunuzu seçmek gibi. O kutuda (veya kapıda) gerçekten büyük ödül olabilir; ama olmayabilir de...

Diyelim ki siz, 3 kapıdan 1 numaralı olanı seçtiniz. Sinsi sunucu, heyecanı arttırmak için sizin seçmediğiniz kapılardan bir tanesini, diyelim ki 3 numaralı kapıyı açtı. Ve tabii ki arkasında büyük ödül değil, keçi vardı. Dolayısıyla şu anda büyük ödül ya sizin kapınızda ya da sunucunun açmamış olduğu diğer kapıda... İşi daha da kızıştırmak için sunucu size şunu soruyor: