Bu koronavirüs pandemisiyle ilgili bir tuhaflık var. Aylar geçip de bilim cemiyeti tarafından çok kapsamlı araştırmalar yürütülmesi sonrasında bile, açık kalan birçok soru mevcut.

Örneğin neden, kuzey İtalya'da bu kadar devasa bir ölü sayısı oldu da, ülkenin geri kalanında bu düzeyde ölümler görülmedi? Kuzey İtalya'nın bitişik halde bulunan sadece 3 bölgesi, ülkedeki 36.000 civarındaki ölümün 25.000'ine sahip. Bunlardan bir tanesi olan Lombardy'de, yaklaşık 17.000 ölüm görüldü. Bu ölümlerin neredeyse tamamı, salgının ilk birkaç ayında yaşandı. Nisan ayında binlerce kişi hızla ölüp de, sokaklarda ve kaldırımlarda ölü bedenler bırakılmak zorunda kalındığında, Quitu, Ekvator'da tam olarak ne yaşanmıştı?^[1] Birçok diğer ülkede de benzer yoğunluk, hava durumu, yaş dağılımı, seyahat örüntüleri olmasına rağmen, neden 2020'nin bahar aylarında çok az sayıda ülkedeki ölümler, küresel ölümlerin çok büyük bir kısmını oluşturuyordu? Avrupa'nın geri kalanı ikinci dalgayı yaşarken, onlara nazaran düşük vaka ve ölü sayıları nedeniyle bazılarınca övülen; ancak ülkeyi kapatmadığı ve pandemi başında çok sayıda ölü verdiği için bazılarınca yerilen İsveç'in salgına yaklaşımından ne öğrendik? Japonya'da çok büyük bir kıyım yaşanacağını öngören tahminler neden tutmadı? Baş döndürücü örnekler vermeye devam edilebilir.

Yeni çalışmamızda, liderlik ettiğim ekibimle birlikte, yüksek yapılı canlıların en yakın mikrobiyal akrabası olan Asgard arke hücrelerini görüntülemeyi başardık. Asgard arkelerin genetik materyali ve protein makineleri arasındaki boşluk, karmaşık hücre altı yapının temel taşlarına işaret ediyor. Nature yayın grubu altında bulunan saygın bir dergi olan ISME Journal'da yayımladığımız araştırma sonuçları, yüksek yapılı canlı hücrelerin nasıl evrimleştiğini anlamamıza yardımcı olacak.^[1]

Dünya üzerinde yasayan canlılar, hücrelerinin özelliklerine göre prokaryot ve ökaryot olmak üzere iki gruba ayrılıyor. Bakteriler ve arkeler gibi prokaryotik canlıların hücreleri, küçük ve basit bir yapıda olurken; genetik materyallerini zarlı bir çekirdek yapısı içerisinde taşımıyor. Ökaryot hücreler ise genellikle daha büyük ve karmaşık yapıdayken, farklı metabolik işlemlerinin yürütüldüğü, "organel" denilen özelleşmiş zarlı yapılar içeriyor.

Canlıların evrimi bir çok farklı mekanizmayla işleyen oldukça karmaşık bir olgu, Charles Darwin'in Türlerin Kökeni'nde öne sürdüğü ve bir çok canlıda gözlenen cinsel seçilim de canlıların evriminde önemli rol oynayan bir mekanizma.

Davranış bilim ve evrimsel psikoloji alanında çalışmalar yapan Geoffrey Miller, Sevişen Beyin isimli kitabında insanın evriminde eş seçimi ve sağlıklı yeni nesiller üretme isteğinin yerini anlatıyor. Hatta “insan zihninin tıpkı erkek tavus kuşunun kuyruğu gibi kur yapmak ve eş bulmak için evrimleştiği ve bunun da insan doğasını şekillendirdiği” gibi cesurca bir iddia ortaya atıyor ve bu iddiasını, hayatta kalma yeteneklerini potansiyel eşine sergilemek için insan bedeni ve zihninde gerçekleştiğini öne sürdüğü adaptasyonları evrimsel psikoloji çerçevesinde anlattığı örneklerle destekliyor. Simetri, sanatsal yaratıcılık, cömertlik bunlardan birkaçı.

Yaklaşık yüz yıl önce, 29 Mayıs 1919'da bir güneş tutulması sırasında yapılan ölçümler, Einstein’ın genel görelilik teorisini doğruladı. Bundan daha önce ise Einstein, ışığı anlama biçimimizi kökten değiştiren özel görelilik teorisini geliştirmişti. Bu teori günümüzde bile parçacıkların uzayda nasıl hareket ettiğini anlamamıza rehberlik ediyor ki bu da uzay araçlarını ve astronotları radyasyondan korumak için hayati bir araştırma alanı.

Özel görelilik teorisi, ışık parçacıklarının, yani fotonların boşlukta saatte yaklaşık 1.079.252.848 km gibi sabit bir hızla yol aldığını gösterdi. Bu hız, ulaşılması son derece zor ve de bu ortamda aşılması imkânsız bir hızdır. Ancak uzayın her yerinde, kara deliklerden Dünya’ya yakın çevrelere kadar parçacıklar gerçekten inanılmaz hızlara çıkmaktadır; bazıları ışık hızının %99,9’una kadar ulaşmaktadır.

Radyokarbon tarihleme veya daha çok bilinen adıyla karbon-14 yöntemi, arkeolojik çalışmalarda en çok kullanılan yöntemlerden biridir. Bu yöntem, elde edilen arkeolojik buluntunun ne kadar eski olduğunu hesaplamakta kullanılır. Şüphesiz bu amaçla kullanılan yöntemlerin de en meşhurudur.

1940'ların sonlarında Willard Libby tarafından geliştirilen ve 1960 yılında Nobel Kimya Ödülü ile taçlandırılan bu yöntem, tarihsel ve prehistorik olayların kronolojisinin oluşturulmasında devrim niteliğinde bir yenilik getirmiştir. Libby'nin bu yeniliği, C-14 izotopunun yarı ömrü ve radyoaktif bozunma prensiplerine dayanarak arkeolojik buluntuların, jeolojik katmanların ve çevresel örneklerin yaşının yüksek doğrulukla belirlenmesini sağlamaktadır.

Kelebek etkisi, en basit tanımla, bir sistemin başlangıç verilerinde küçük değişiklikler yapıldığında öngörülemez ve büyük sonuçların doğabilmesidir.

Kelebek etkisi denince herkesin aklına matematikçi, meteorolog ve aynı zamanda kaos teorisine çok büyük katkıları olan Amerikalı Edward Norton Lorenz'in (23 Mayıs 1917 - 16 Nisan 2008) verdiği analoji örneği gelir: Amazon Ormanları'nda bir kelebeğin kanat çırpması, ABD'de bir fırtınanın kopmasına neden olabilir. Daha sonra bu örneğin başka birçok farklı versiyonu karşımıza çıkmıştır.

Dünya'da pek az şey bir su aygırının (hipopotamın) testislerini bulmak kadar zordur: Hele ki o testisleri, kısırlaştırma işlemi için arıyorsanız. Hayvanat bahçesi veterinerleri, 90 yılı aşkın bir süredir 2 tonluk hayvanları kısırlaştırma amacıyla değişen başarı derecelerinde bu kısırlaştırma işlemini denemektedirler. Bu kısırlaştırmanın amacı, özellikle koruma altındaki popülasyonların büyüme hızının kontrolünü sağlamak ve yine bu hayvanların erkekleri arasındaki mücadeleleri engellemek veya azaltmaktır. 

Ancak bu pek de kolay bir iş değildir: Hippopotamus amphibius olarak bilinen su aygırlarının testisleri vücutlarının içerisinde saklanır. Bu sayede hipopotam, gerektiği zaman hızlıca testislerini içeriye çekip yer değiştirerek, keskiyi eline aldığını gören bir veterinere karşı koyabilir.