Evrim, çok uzun bir tarihe sahiptir. Her şey, erken oluşum evreleri sonrasında soğumaya başlayan gezegen üzerinde yavaş yavaş birikmeye başlayan sığ su birikintileri ve okyanus sularında başladı. Gerek kuyruklu yıldızlarla taşınan malzemeler, gerek gezegenin ilkin atmosferinde oluşan kimyasallar, gerekse de çoğunluğu sığ sularda ve çamurlu su birikintilerinde oluşan moleküllerin birbiriyle etkileşimi, ortalamada 600 milyon yıllık bir kimyasal evrim süreci sonucunda, çok erken hücre benzeri yapıların ortaya çıkmasını sağlamıştır. Tüm canlıların atası olacak bu cansız-canlı geçişindeki yapılara bugün “koaservatlar” ya da “ön hücreler” adını veriyoruz.

Bunların büyük bir kısmı süreç içerisinde elenerek yok olmuş olsa da, bazıları çok daha uzun süreler varlıklarını koruyabilecek yapıdaydı. Kendilerini kopyalamayı başarabilen bu ilkin başlangıç, canlılığın temellerini oluşturdu. Bu basit yapılı varlıklar, öncelikle bakteriler ve arkeler gibi bugün hala varlıklarını sürdüren, bildiğimiz prokaryotlara (basit hücre yapılarına sahip canlılara) evrimleştiler.

Türdiriltimi (İng: "De-extinction") veya "diriltme biyolojisi", soyu tükenmiş türlere genetik olarak benzeyen canlı organizmaların yaratılması yoluyla bu türlerin bir nevi "diriltilmesi" sürecini ifade eder. Daha ayrıntılı olarak türdiriltimi, yapay seçilim yoluyla geri ıslah (İng: "back-breeding"), klonlama ve genom düzenlemesi gibi yöntemler kullanılarak bir organizmanın nesli tükenmiş türe doğru değiştirilmesini ifade eder. Bu yazıda türdiriltiminin nasıl gerçekleştirildiğinden ziyade bu konuya yönelik etik tartışmalar ele alınmıştır.

Türdiriltiminin tarihçesi fazla eskiye uzanmamaktadır. Öyle ki tarihçesi 1920'li yıllarda Nazi Almanya'sında gerçekleştirilen çalışmalara dayanır.^[1] Dolayısıyla bu kavramın etik yönleri de yeni yeni tartışılmaktadır. Fakat yine de bilim insanları ve filozoflar, türdiriltiminin mümkün olup olmadığı konusunda yoğun tartışmalar yürütmüşlerdir ve yürütmeye devam etmektedirler. Bu tartışmaların temel odak noktası, bir türün canlandırılmasının veya yeniden yaratılmasının sadece zor veya olasılıksız olup olmadığı değil; daha çok bunun fiziksel veya kavramsal olarak imkânsız olup olmadığıdır.

Jeolojik geçmişin derinliklerine indiğimizde iklim değişikliğine bağlı olarak gerçekleşen birçok kitlesel yok oluşla karşılaşmamız mümkündür. Bu kitlesel yok oluşlar üzerine araştırma yapmak, araştırmacılara çevresel krizlerin organizma evrimine olan etkisini inceleme olanağı tanımaktadır. Kitlesel yok oluşların başlıca örneği, Permiyen-Triyas iklim krizidir. Sırasıyla 265 ve 230 milyon yıl önceki Permiyen ve Orta Triyas dönemlerinde gerçekleşen bu iklim krizi, küresel ısınmaya bağlı olarak ortaya çıkan bir dizi iklim kaymasıdır. Bu iklim kaymaları, Permiyen döneminin sonunda tarihin en büyük iki kitlesel yok oluşuna yol açmıştır. İlki 261 ve ikincisi 252 milyon yıl önce gerçekleşirken, ikincisi tüm hayvan türlerinin %86'sını dünya üzerinden sildi.

Permiyen dönemindeki yok oluşlar, sadece büyüklük açısından önemli değildi. Aynı zamanda, gezegen tarihinde sürüngenlerin karada yaşayan en baskın omurgalı hayvan grubu olduğu yeni bir çağın başlangıcına da damga vurdular. Permiyen dönemi boyunca, memelilerin ataları olan sinapsitler karadaki omurgalı faunalara baskın geliyordu. 252-200 milyon yıl önce gerçekleşen Triyas-Permiyen yok oluşlarından sonra sürüngenler, yüksek bir hızda evrimleşmeye başladılar. Bu durum sürüngen çeşitliliğine hızlı bir artış getirmekle kalmayıp bugünkü ekosistemlerin ve birçok nesli tükenmiş ekosistemin de oluşumunda kilit bir rol oynadı. Bazı sinapsit türlerinin yok oluşundan sonra sürüngenler, onların daha önce işgal ettiği habitatları ve besin kaynaklarını ele geçirdiler. Buna bağlı olarak paleontologlar, sürüngenlerdeki evrimleşme ve çeşitlenmedeki hızlanmanın rakip türlerin yok olmasının bir sonucu olduğu çıkarımına vardılar.

Ekolojik fırsat, türlerin farklılaşmasında hayati bir öneme sahip olup adaptif yayılmanın başlamasında anahtar bir rol oynamaktadır.

Özellikle evrimin işlevsel sürecinin Darwin (1859) tarafından tanımlanmasından bu yana, türlerin gezegenimizde nasıl çoğaldığı uzun bir süredir biyologların ilgisini çekmektedir. İnsanlar, dünyanın birçok bölgesinde farklı ekolojiye ve biçimlere sahip benzer organizmaların çeşitliliğini gözlemleyebilirler. Örneğin; Kuzey Amerika’da biçim, renk ve vücut uzunluklarına göre belirgin bir biçimde farklılaşan Lampropeltini (Görsel 1) familyasına ait 35 keme yılanı türünden herhangi birisiyle kolaylıkla karşılaşabilirsiniz. Bu grup içerisindeki türler; beslenme alışkanlığı olarak sürüngen yumurtaları, diğer yılanları, kertenkeleleri, kuşları ve küçük memeleri ve ayrıca yaşam alanı olarak da çölleri, otlak alanları, tropik yağmur ormanları ve yaprak döken kuzey ormanlarını içeren geniş bir yelpazedeki ekolojiyi tercih etmektedirler. Biçim ve ekolojideki bu aşırı farklılık karşısında, tüm bu çeşitlenmelerin zaman içerisinde nasıl ortaya çıktığını sorabilirsiniz. Tüm bu türlerin biçimsel ve ekolojik farklıkları standart ve değişmeyen bir hızda mı başlayıp çoğalmakta yoksa uygun, boş bir ortam ortaya çıktığında mı hızlı bir biçimde bu alanı doldurmaktadırlar?