Doğada neredeyse hiçbir olgu, son haliyle, birdenbire var olmaz. Her zaman daha eski, daha basit, daha başka nedenlerle var olan unsurların dönüşümüyle yeni yapıların geliştiğini görürüz. İnsanı "insan" yapan en sıra dışı unsurlardan biri gibi gözüken mizah ve espri anlayışı da bundan muaf değildir. Mizahın yazılı kökenlerini, profesyonel "jestçilerin" ve "şaka kitapları"nın olduğu Antik Yunan'a kadar takip etmek mümkündür. Hatta MÖ 460'ta doğmuş olan Demokritos, "gülen filozof" olarak anılırdı; çünkü oldukça espritüel biriydi ve çağdaşlarının "aptallıklarına" gülmesiyle bilinirdi.^[1] Ama mizahın kökenleri orada durmaz. Avustralya Aborijinleri'ne yönelik antropolojik çalışmalar, mizahın Homo sapiens içindeki kökenlerinin en az 35.000 yıllık olduğunu düşündürmektedir. Fakat karşılaştırmalı etoloji (hayvan davranışları) çalışmalarından gelen veriler, mizahın davranışsal kökenlerini Homo sapiens türünden çok daha öncesine, günümüzden yaklaşık 16-10 milyon yıl öncesine dayanıyor olabileceğini göstermektedir.^[2][3]

Mizahın evrimsel kökenlerini anlamak için, onun davranışsal öncülleri ile davranışsal ardıllarını incelemek gerekmektedir: Espri ve şaka gibi tüm bileşenleriyle bir arada değerlendirilebilecek olan "mizah" kavramının öncülü; sözlerle veya davranışlarla icra edilen soyut bir oyundur. Mizahın kalbinde yer alan espri veya şakanın kendisi, birbiriyle bağdaşmaz gibi gözüken unsurları barındıran bir bağlama veya bağlamlara sahiptir. Çözümlenmesi gereken bir bilinmezi barındırır (size anlatılmaya yeni başlanan bir fıkrayı düşünün) veya sıra dışı bir fiziksel davranışı barındırır (bir "eşek şakası"nı düşünün). Bu bilinmezlik ve bağdaşmazlık, kişide psikolojik bir gerilime neden olur. Ancak mizahın az önce tanımladığımız oyuncu doğası içerisinde, esas mesaj (İng: "punchline") verildiğinde ve espri patlatıldığında veya fiziksel şaka sonlandığında, bağdaşmaz bağlam da çözüme kavuşur ve şakanın hedefindeki kişi, gerilimin ortadan kalkmasıyla genellikle güler veya kahkahaya tutulur. İşte bu duygusal iniş çıkışlar, sosyal hayvan türlerini birbirine bağlayan önemli bir davranış kalıbına karşılık gelir. Dolayısıyla mizahın kökenlerinin sırları, insan-harici sosyal hayvanlardaki oyun, mizah algısı ve kahkaha davranışlarında yatar. Bu yazımızda, bu faktörlere, bunların evrimine ve modern mizah ile ilişkisine bir bakış atacağız.

Büyük gıda şirketleri ve yatırımcılar, Ozempic ve diğer benzer kilo verme ilaçlarının milyonlarca insana ulaşmasını, Amerika'nın diyet endüstrisini altüst etmesini ve tüketicilerin nasıl besleneceği konusunda yeni sorular ortaya çıkarmasını sessizlikle izliyorlar.

Campbell Soup'tan Conagra Brands'e gıda üreticilerinin yöneticileri, ekiplerin tüketici davranışlarını değerlendirmeye ve bu davranışlara nasıl karşılık vereceklerine dair beyin fırtınası yapmaya başlamasıyla birlikte yatırımcılardan ilaçların potansiyel etkisi hakkında sorular almaya başladıklarını söyledi.

Her geçen gün, türümüzün zekasına benzer zekaya sahip olduğunu keşfettiğimiz türlerin sayısının giderek arttığını görüyoruz. Bu, birkaç sebeple ilgi çekici. İlk olarak bu durum, insanın uzun süredir kabul ettiği normların ("İnsan gibi zeki bir hayvan yoktur." gibi) hatalı olduğunu gösteriyor. İkincisi ise, bu durumun birçok soru işaretini beraberinde getirmesi. Örneğin, "Bir türe zeki dememiz için ne kadar zeka gereklidir?" veya "Zeka herhangi bir sınıra sahip midir, yoksa zekamız, çevremizi anlamak için var olan tek sınır mıdır?" gibi... Ne olursa olsun, bu soruların bazılarının cevapları, bizim algı sınırlarımız dahilinde olmayabilir. Ancak yine de, eğer ki bu konuda biraz daha fazlasını öğrenmek istiyorsanız, çok uzağa değil, "çayır köpekleri" olarak bilinen ve aslında köpeklerle alakası olmayan (sesleri benzediği için böyle bir isimlendirme yapılmıştır) kemirgenlere bakmanız yeterlidir. Öncelikle, biraz bilgi verelim.

Uzun yıllardır biyologlar çayır köpeklerini doğal ortamlarında incelemekte ve birbirleriyle olan ilişkilerini ortaya çıkarmaya çalışmaktadır. Özellikle de, birbirleriyle iletişim kurmak için kullandıkları dili çözmeyi hedeflemektedirler. Kuzey Arizona Üniversitesi'nden bir biyolog olan Con Slobodchikoff, bu oyunu tam 30 yıldır oynamaktadır. Çayır köpeklerine olan ilgisi, yıllar önce koloni içerisindeki diğer bireyleri uyarmak amacıyla uyarı sinyalleri kullanan hayvanların keşfiyle başladı. Örneğin sincaplar bunu yapmaktadır. Yıllar önce, türlerin belirli tehditler karşısında (uçan avcılar veya karadaki benzerleri gibi) birbirlerini uyarmak için ayırt edici bazı sesler çıkardıkları keşfedildi. 

Merhaba,

Buradasınız, çünkü muhtemelen internette birilerine "Evrim yok, ara türler de zaten keşfedilemedi. Bir tane bile ara geçiş fosili yok!" tarzı bilimsel olarak geçersiz bir argüman ileri sürdünüz.

İnsan evrimi uzun, karmaşık ve halen aydınlatılması gereken detaylara sahip olan, muhteşem bir bilimsel bilmecedir. Bu yolculuğa çıkan bilim insanları, insanların doğadaki kökenlerine yönelik inanılmaz bilgilere erişmişlerdir ve erişmeyi sürdürmektedirler. Ancak insan kas-iskelet sisteminden dikkate değer miktarda farklı yapılara ulaşmak isterseniz, en azından birkaç on milyon yıl öncesine gitmeniz gerekir; çünkü son birkaç milyon yılda yaşamış ortak ataları paylaştığımız kuzenlerimiz ile iskeletlerimiz çok benzerdir.

Ancak evrim, var olan iki türün birbirine dönüşümü de değildir. Dolayısıyla zamanda geriye gittikçe, diğer hayvanlarla "karma" türleri bulmazsınız. Örneğin tüm primatların atası, iri bir sıçan benzeri kemirgenlerdir; aslan-ayı karması ya da maymun-köpek karması bir form değil. Bu konuda detaylı bilgiyi buradan alabilirsiniz.

Şili ve Japonya örneklerinin ortaya koyduğu gibi depremle yaşamak mümkün. Peki Türkiye'de yanlış giden ne? Önemli bilimsel gelişmelere rağmen, Türkiye hâlâ depremlere karşı savunmasız ve bunun en son örneğini Şubat 2023'te trajik bir şekilde gördük. Kahramanmaraş (Mw 7.8) ve Elbistan (Mw 7.6) depremlerinin bilançosu, yapı yönetmeliklerinin uygulanması ve deprem farkındalığına ilişkin sorunları yüzümüze çarpmakta; aynı zamanda, deprem tehlikesi ve riski üzerine edinilmiş bilgilerin toplum nezdinde karşılık bulmadığına, dolayısıyla ciddi bir bilim-toplum iletişim kopukluğuna işaret etmektedir.^[1]

1999 İzmit depreminde (Mw 7.4) çocuk olan biz genç Türk bilim insanları, bugün, Şubat 2023 felaketiyle bir kez daha sarsıldık. Bizler, artık Türkiye'de ve dünyada benzer felaketlerin yaşanmaması için, tüm bilim insanlarını, bilim ve toplum arasındaki bu feci iletişim kopukluğunu nasıl onarabileceğimiz üzerine düşünmeye davet ediyoruz!

Çoğu aile büyüğü evin delikanlısından şikayetçidir. Bu şikayetin ardından da çoğu zaman da bildiğimiz o cevap gelir: “Ergenlik dönemindedir, kötü davranmayın”. Peki, neden şikayetçidirler? Çünkü delikanlımız bugüne kadar sözlerinin dışına çıkmadığı aile büyüklerine başkaldırmaya başladı, başına buyruk hareket etmeye başladı; evlerinin küçüğü artık yetişkin olma yolunda...

İnsan, doğumundan yaşamının sonuna kadar birçok dönemden geçer. Bunlardan en fırtınalı, heyecanlı ve stresli dönemi ise ergenliktir. Bu dönemde birey artık ailesinden uzaklaşmaya, kendi görüşlerini, düşünceleri oluşturmaya başlar. Toplumda bir statü sahibi olmak ister, dış görünüşüne ve diğer insanlara daha fazla önem vermeye başlar, artık bazı davranışları cezadan korktuğu için değil yapılmaması gerektiği için yapmamaya başlar. Kısacası çevreye ve kendisine daha duyarlı olmaya başlar.

İnsan beyni harika bir şeydir. Bir çeşitlilik kalabalığına rağmen yüzleri ve nesneleri tanıma şeklini düşünün: Örneğin bir "A"yı her zaman bir "A" olarak tanıyabiliriz, rengi, boyutu veya şekli ne olursa olsun önemi yoktur.

Yaptıkları çalışmalar sonucunda araştırmacılar, beynin çalışma şeklinin ne kadar zekice olduğunu ve çok fazla bilgiyi bir seferde nasıl işleyebildiğimizi gösterebilen bir algoritma geliştirmeyi başardılar. Georgia Teknik Üniversitesi'nden bir takım, beynin asıl bilginin sadece yüzde 1'ini veya daha azını kullanarak verileri sınıflandırabildiğini keşfetti. Takımdan biri olan Rosa Arriaga şöyle konuştu: