Mustafa Kemal Atatürk, ömrü boyunca yüzlerle ifade edilecek sayıda kitap okumuş, çok çeşitli konulara kafa yormuş, tarihsel açıdan olduğu kadar bireysel olarak da oldukça ilginç bir liderdir. Örneğin, Atatürk'ün ilgilendiği konular askeri stratejiler ve modern hukuk gibi konular olduğu gibi, geometri ve modern bilim gibi bambaşka içerikli konulardır da. Okuduğu kitaplar arasında bizler için en ilgi çekici olanı, evrimsel biyoloji ile ilgili olanlardır.

Evrimsel biyoloji 1920 ve 30'larda tam anlamıyla hız kazanmakta, matematiksel altyapısı keşfedilmekte, genetik ile bağlantısı ayrılmaz bir şekilde kurulmaktadır. Bu dönemde evrimsel biyoloji son derece ilgi çekici ve derinlemesine bir araştırma sahası olduğu gibi, aynı zamanda bilimsel camiaya var oluşun yegane bilimsel açıklaması olarak çoktan kabul görmüştür de..

Yeni bir araştırma, ısı stresine maruz kalan Victoria Tazmanya Meşesi ormanlarının hızla inceldiğini ve karbon yutağından karbon kaynağına dönüştüğünü ortaya koyuyor. Nature Communications dergisinde yayınlanan araştırma, küresel ısınma nedeniyle bu ormanlar 2080 yılına kadar ağaçlarının dörtte birini kaybedeceğini gösteriyor.^[1]

Güneydoğu Avustralya'ya özgü, 90 metreden yükseklere çıkabilen Tazmanya Meşesi (Lat: "Eucalyptus regnans"), dünyanın en uzun ağaç türlerinden biri. Tazmanya Meşesi ormanları, dünya çapında karbon depolamada en etkili ekosistemlerden biri olarak bilinir ve hektar başına Amazon ormanlarından daha fazla karbon tutma kapasitesine sahiptir.

Evrimsel sürecin en ilginç adaptasyonlarından birisi çeşitli hayvanlarda evrimleşen zehirdir. Bu makalemizde bu konuya değinecek ve kafanızda oluşabilecek soru işaretlerini gidermeye çalışacağız. Umarız faydalı olacaktır.

Yılan ısırığı (halk arasında "yılan sokması" olarak da bilinir) yaygın ve sıklıkla tahrip edici çevresel faktörlü veya mesleki bir hastalıktır, bilhassa gelişmekte olan tropik ülkelerin kırsal alanlarında görülür. Yılan ısırığının halk sağlığındaki yeri genelde tıbbi bilim tarafından önemsenmemiştir. Yılan zehirleri, doku reseptörlerinin büyük bir alanı için özgünlüğü olan protein ve peptit toksince zengindir. Bu da onları klinik açıdan zorlayıcı ve bilimsel açıdan hayranlık uyandırıcı hale getirir. Özellikle ilaç tasarımında bu böyledir. İnsanın yılan ısırığına karşı çektiği nitelenebilir tüm yükü belirsizliğini koruyor olmasına rağmen, yüz binlerce insanın her yıl zehirlendiği ve onbbinlercesinin yılanlar yüzünden öldüğü veya sakat kaldığı bilinmektedir. Önleyici çabalar uygun ayakkabıların kullanımı için etkilenen toplumların eğitilmesine doğru hedeflenmelidir ve yılanların davranışlarının anlaşılmasıyla yılanlarla temas riskinin en aza indirilmesine çalışılmalıdır. Zehir tedavisinde, panzehirin üretimi ve klinik kullanımı geliştirilmelidir. Klinikçiler, epidemiyologlar ve laboratuvar toksinologlar arasında artan işbirliği zehirlenmenin teşhisini ve tedavi edilmesini arttırmalıdır.

Hayır, evrimi kabul etmekte çektiğimiz zorluk sadece bazı dinlerin ona karşı olmasından ya da onun karmaşıklığından dolayı değildir. Sorunun kaynağı, beynimizin nasıl çalıştığıyla bağlantılı olabilir.

Son yıllarda evrime dair haberlerin medyada geniş yer almasına ve Ocak 2008’de önde gelen bilimsel dergilerden Nature’da evrimden bir ‘gerçek’ olarak bahsedilmesine rağmen, “Darwin’in Tehlikeli Fikri” popüler medyada temelde yanlış anlaşılmış olarak kaldı. BBC’nin “Life” programı gibi diğer açılardan muhteşem TV programlarında dahi, evrimsel süreç hakkındaki bazı mitlerin yayılmasına sebep olan anlatımlarla evrimin yanlış bir şekilde anlatıldığını işittim:

Bilgisayar tutkunları fark etmiştir: Belli bir süreden sonra klavyeye hiç bakmadan 10 parmakla bile yazmanız mümkün olmaktadır. Ancak mesela klavyenin tuş dizilimini saymaya kalkacak olsanız, ciddi sıkıntılar çektiğinizi görürsünüz.

Mesela Q klavyede QWERTY sırasının geldiğini biliyoruz. Ancak Y'den 3 sonraki harf hangisidir? ASD'nin 5 sağındaki tuş hangisidir? Peki ya V'nin sağ üst çaprazındaki ilk tuş? İyi ama bu dizilimi hiç bilmiyor gibi gözükmemize rağmen nasıl hiç bakmadan klavyede yazı yazabilmekteyiz?

Dünya dışı yerleşimlerde insan varlığını uzun vadede sürdürme amacıyla ortaya konan çabalar içerisinde, insanların nasıl besleneceği önemli bir yer tutmaktadır. 2022 yılında bir grup bilim insanı, Apollo Ay Görevi'nde Ay'dan toplanan toprak üzerinde bitki yetiştirmeyi başardıklarını açıkladılar.^[1] Fakat aslında bu, bilim insanlarının, yaşama uygun olmayan topraklarda ilk bitki yetiştirme girişimi değildi.

Texas Tech Üniversitesi'nde bir Antarktik bilim tarihçisi olan Daniella McCahey, bitkilerin ve gıda ürünlerinin dünyanın uzak güney bölgelerinde nasıl yetiştirileceğinin 120 yıldan fazla süredir devam eden, aktif bir araştırma alanı olduğunu söylüyor. Bu çabalar, aşırı koşullarda oluşacak zorlukları anlamamıza yardım ederek, kısıtlı fakat başarılı Antarktika bitki yetiştiriciliğine ışık tutmuş oldu. Özellikle 1960'lardan sonra bilim insanları bu araştırmalara, uzayda insan yerleşimlerine basamak teşkil etmesi bakımından önem vermeye başladılar.

Pozitif bilimlerde araştırmanın güzel tarafı, bir gizemi çözmekten çok, o gizemin kendisi olmaktadır. Gizli olan bir şey açığa çıktığında artık, çekiciliğini yitirir. Öte yandan mitokondri, hem ökaryotik hücreler için enerji üretme mekanizması olarak, hem de ökaryotik hücreye evrimleşmedeki rolü ile hala cevaplanmayı bekleyen gizemlere sahiptir.

Birçok soru cevaplanmayı beklemektedir: İlkel hücreler nasıl oldu da spontan proton aşamalı değişimini kullanabilir hale geldi? Mitogenomda (Mitokondriyal genomda) bulunan genler neye göre ve nasıl konak hücrenin nükleer genomuna entegre oldu?