İklim değişikliği, 21. yüzyılın en büyük sorunlarından biridir. Isı tutucu gazların ortaya çıkmasıyla birlikte değişen sıcaklık ortalamaları ve gaz bileşenlerinin yoğunluğu, canlıların uyum sağlayamayacağı kadar büyük bir hızla anormal seviyelere çıkmıştır ve bu durum, giderek kötüleşmeye devam etmektedir. Sanayi Devrimi ile birlikte artış göstermeye başlayan karbondioksit oranı, 1750’li yıllardan bugüne dek %40’lık bir artışla; 280 ppm’den (ppm, "milyonda parçacık sayısı" demektir) 394 ppm’e artmış ve ortalama sıcaklık 1.5°C yükselmiştir ve bu artışın 0.3°C'lik kısmı 1750-1900 yılları arasında yaşanmıştır; geri kalan 1.28°C'lik kısmı ise 1900-2016 yılları arasında yaşanmıştır^[1] (bunun da 0.45°C'lik kısmı, 1995 yılından bu yana yaşanmıştır^[2]).

Atmosferdeki karbondioksit yoğunluğunun artışındaki temel sebep, başta fosil yakıt kullanımı olmak üzere, ormansızlaşma, çevre kirliliği gibi, gezegenin en bilinçli canlısı olduğu iddia edilen insan faaliyetleridir. İnsan-harici doğal süreçlerin buna etkisi çok daha düşüktür (veya hiç yoktur).

Evrim Ağacı olarak Yıldızlararası (Interstellar) isimli filmin bilimsel bir analizini buradaki yazımızda sunmuştuk. Ancak ülkemizin en önde gelen fizikçilerinden olan Doç. Dr. Kerem Cankoçak tarafından daha da teknik bir analiz kaleme alındı ve buradaki blogunda yayınlandı. Kerem hocamızın bu makalesinde, filmde yer alan çok sayıda fizik ve astrofizik kuramına detaylıca yer veriliyor ve tarihi arka planıyla birlikte ele alınıyor. Dolayısıyla bu analiz, sadece bir "film analizi" olmaktan öte, modern bilimin bir kısmının harika bir özeti görevi görüyor! Biz de, Evrim Ağacı olarak sevgili Kerem hocamız böyle bir analiz hazırlamışken, birçok konuyu öğrenip irdeleyebileceğiniz bu harika makaleyi okurlarımızla paylaşmak istedik. 

Umarız faydalı olur, iyi okumalar.

Yakın insanlık tarihine bakıldığında, küresel olarak hiçbir savaşın olmadığı tek bir yüzyıl bile bulunmamaktadır. Hatta daha da derine inildiğinde, kayıtların bize gösterdiği kadarıyla M.Ö. 1500’den günümüze kadar tam olarak savaşsız (en azından kaydedilmiş) geçen toplam yıl sayısı 250 civarındayken, nasıl oluyor da günümüzde yaşayan çoğu insan herhangi bir savaş korkusu olmadan 35 yıldır yaşıyor? Bunun en büyük nedenlerinden biri dünya üzerindeki son büyük global politik tansiyonun (yani soğuk savaşın) gerek gidişatı gerekse gerilimin doruğa çıktığı Küba Krizi'ne daha derinden bakıldığında oldukça netleşecektir. Peki temelde 2 farklı bloğun ya da ülkenin birbirine karşı topyekûn savaşını engelleyen faktör nedir ve neden nükleer silahlar, günümüzdeki pek çok çatışmayı oldukça caydırıcı kılar?

Eğer ilk soruyu ele alırsak her ne kadar oldukça farklı şekillerde cevap üretilebilse de temelde 2 grubun (ya da Oyun Teorisi terminolojisiyle "partinin" veya "oyuncunun") çatışması, bir oyuncunun diğerinden bariz bir oranda güçlü oluşu ya da diğerine onarılamaz bir hasar verebileceği inancı, çoğu potansiyel savaşı henüz başlamadan sonlandırır.

Yer çekimi, Dünya üzerindeki cisimlerin yere, yani Dünya'ya doğru düşme eğilimine verilen isimdir. Kütle çekimi (veya kısaca "kütleçekim") ise, uzay içindeki iki cismin birbirine doğru hareket etmeye meyilli olmasını ifade etmekte kullandığımız bir doğa yasasıdır.

Yer çekimi, kütleçekim yasasının Dünya özelindeki ismidir. "Yer çekimi", "kütle çekimi" ve "kütleçekim" gibi terimler arasında fiziksel olarak hiçbir fark bulunmamaktadır; sadece kütleçekim yasası ilk olarak Dünya'da fark edildiği için, Türkçede bu şekilde bir isim almıştır. Fakat yer çekimi tabiri, "Yer" (yani "Dünya") ile sınırlı olduğu için, kısıtlayıcı olabilir ve bu nedenle daha ziyade kütleçekim sözcüğü kullanılmaktadır.

Nature Biotechnology dergisinde yayımlanan bir çalışma, yapay zekanın bilim insanlarının o proteinlerin nasıl göründüğünü bilmedikleri durumlarda bile; vücutta zararlı proteinlere yapışıp onları parçalayabilen küçük, ilaç benzeri moleküller tasarlayabildiğini ortaya koyuyor.

Bu çığır açan gelişme, aralarında bazı kanser türleri, beyin hastalıkları ve viral enfeksiyonların da bulunduğu, geleneksel ilaç geliştirme yöntemlerine uzun süredir direnen hastalıklar için yeni tedavilerin önünü açabilir.

Randy Haas, Peru'da bulunan And Dağları'nda 9 bin yıl önce ölmüş ve av malzemeleriyle gömülmüş bir insanın iskeletine rastlar. İskelet, genç bir kadına aittir ve beraberinde bazı sorular getirir; insanlık tarihi boyunca gerçekten yalnızca erkekler mi avlanmıştır?^[1]

Daniel Miller, Brezilya, Kamerun, Şili, Çin, İrlanda, İtalya, Japonya, Doğu Kudüs ve Uganda dahil olmak üzere dünyanın birçok bölgesinde insanların akıllı telefonlarını nasıl kullandıklarını araştıran küresel bir araştırma ekibinin bir üyesidir. Araştırma, akıllı telefonların farklı kültürel bağlamlarda yerine getirdiği fonksiyonları aydınlatmayı hedeflemektedir. İrlanda'ya odaklanan Miller da akıllı telefonlarımızın bireysel bir avatara dönüştüğünü; telefonu kullanan kişinin sosyal kimliğinin ifade edilmesinde ve canlandırılmasında rol oynadığını öne sürer.^[2]

Efsaneye göre aşk ve güzellik tanrıçası Venüs ve denizler tanrısı Neptün’ün oğlu Erice, büyük bir güce ve yeteneğe sahip bir savaşçı olarak doğar. Özellikle boks konusunda ustalık sergileyen Erice, Sicilya adasının batısındaki Eryx Dağı'nın zirvesine, 750 metre yukarıya kendi şehrini kurmaya karar verir. Erice, şehrini kurduktan sonra bölgeye gelen tüm yabancıları boks maçlarına davet etmeye başlar, fakat maçları her zaman kendisi kazanır ve yenilen yabancıları öldürür. Erice'nin bu acımasızlığı, şehrinin korku uyandıran bir yer haline gelmesine neden olur. Ta ki Herkül (Herakles) Sicilya'ya gelip, boks maçını kazanıp Erice'yi öldürene kadar. Erice'nin ölümüyle, şehirdeki korku ve şiddet dönemi sona erer. Herkül tarafından yeni bir düzen kurulur ve şehir, barış ve huzurun merkezi haline gelir. Erice kasabası bugün, Orta Çağ'dan kalma taş sokakları, tarihi yapıları ve muhteşem manzarasıyla adeta bir açık hava müzesi gibi ve tam anlamıyla bir bilim merkezi halini almış.

Erice'nin simgelerinden biri, Sicilya doğumlu dünyaca ünlü fizikçi Ettore Majorana'nın adını taşıyan E. Majorana Vakfı ve Bilimsel Kültür Merkezi'dir. 1963 yılında kurulan vakıf, o yıllardan beri fizik başta olmak üzere çeşitli bilim dallarında uluslararası konferanslar, seminerler ve kurslar düzenliyor. Her yıl dünyanın dört bir yanından bilim insanları Erice'ye gelerek bu etkinliklere katılıp bilgi alışverişinde bulunuyorlar. Bu anlamda burası bana Nesin Matematik Köyü’nü çok anımsattı. Bu zamana kadar Erice’de düzenlenen toplantılara geldikten sonraki bilim hayatında Nobel alan 106 farklı bilim insanı olmuş, diğer başka 49 bilim insani ise geldiğinde zaten Nobel ödüllüymüş. Bu yıl düzenlenen etkinliklerden biri “Değişen Dünyada Eşeysel Seçilim” başlıklı çalıştay ve tabii ki duyar duymaz yerimi ayırtmıştım. Eşeysel seçilim ve ekolojik faktörler arasındaki etkileşimlere odaklanan seminerlerin bulunduğu çalıştay benim için hem eşsiz bir bilimsel aktivite hem de İtalya’nın güzel manzaraları ve yemeklerine doyduğum bir bilimsel tatil kaçamağı oldu.