Bir akademisyenin hayatına yön veren ve onu biçimlendiren sayısız kitap arasından yalnızca beşini nasıl seçmeli? Bu işe giriştiğimde, seçtiğim kitapların iki ortak özelliğe sahip olduğunu fark ettim. İlk olarak bunlar farklı nedenlerle yeniden ve yeniden başvurduğum metinlerdi. Başlangıçta belirli bir biçimde okuyup anlamıştım ancak daha sonra, yeni bir araştırma bağlamında, yarı hatırladığım bir fikri yeniden keşfetmek için bu kitaplara geri döndüm. İkinci olarak bu kitaplar kendi türlerinin örnek niteliğindeki temsilcileriydi, benzerleri arasından kaçınılmaz biçimde öne çıkmışlardı.

Collingwood'un An Autobiography (1939) ve ayrıca The Idea of History (1946) adlı eserlerini okumam üzerimde çok güçlü bir etki bıraktı çünkü bundan çok daha önce, etkilenmeye fazlasıyal açık bir yaşta A. J. Ayer'in Language, Truth and Logic (1936) adlı kitabını okumuş ve kariyerime Peter Haggett'in (1965) etkisiyle, coğrafya ve arkeolojideki niceliksel ve istatiksel devrimlerden -özellikle de David Clarke'ın Analytical Archaeologhy (1968) adlı eserinden- etkilenerek başlamıştım.

LSD literatürde LSD-25 olarak da anılan, halk arasında asit (İng: "acid") olarak bilinen kimyasal bir bileşiktir. Güçlü bir psikoaktif madde ve halüsinojen olan LSD'nin kimyasal yapısı C20H25N3'dür. Ergot mantarları tarafından üretilen liserjik asidin bir türevidir ve serotonin reseptörleri aracılığıyla etki gösterir. İlk olarak 1937 yılında Albert Hoffman tarafından sentezlenmiştir, LSD'nin psikoaktif özellikleri 1943 yılında yine Albert Hoffman tarafından keşfedilmiştir. LSD keşfedildiğinden beri hakkında binlerce rapor ve akademik makale yayımlanmıştır. Bu çalışmalarda LSD'nin psikiyatrik hastalıkların tedavisinde kullanılabileceği fikri ortaya atılmıştır.

Çavdar mahmuzu (Claviceps purpurea) adlı mantarın çavdar gibi tahıllarda oluşturduğu ve tahıl tanesinin yerini alan sert, koyu renkli bir yapıdır. Bu yapı, mantarın üreme evresinde oluşur ve içerdiği maddeler zehirli olabilirken tıbbi açıdan önemlidir. Bu mantar tarih boyunca ergotizm (çavdar mahmuzu zehirlenmesi) salgınlarına sebep olmuştur. Ergot salgınlarından biri, M.S. 944 yılında 40.000 kadar insanın ölümüne neden olmuştur. Ancak bahsedildiği gibi ergotun tıbbi açıdan faydaları da mevcuttur. Örneğin on altıncı yüzyılda ergotun rahim kasılmalarını tetiklediği kaydedilmiştir. Bu sayede ergot doğumlarda suni sancı gibi bir işlevle kullanılmıştır.

Farklı isimlerle bilinen astrafobi, şiddetli gök gürültüsü ve şimşek korkusudur. Fobi çocuklarda daha yaygın olarak görülse de yetişkinliğe kadar sürebilir. Nadiren de olsa yetişkinlerde sonradan görülme ihtimali vardır. Astrafobi hayvanları da etkiler. Bu fobiye sahip olan kişiler bir fırtınaya hazırlanırken aşırı endişe veya zayıflatıcı korku hissederler. Takıntılı bir şekilde hava durumu raporlarını izleyebilir veya fırtına sırasında panik atak (yoğun fiziksel semptomlara neden olan anksiyete patlamaları) geçirebilirler.

Diğer fobiler gibi astrafobinin de ana semptomu aşırı korkudur. Pek çok insan, hissettikleri korkunun bir fırtınanın gerçek tehdidiyle orantılı olmadığının farkındadır. Ancak semptomları yönetmek zor olabilir.

Bir önceki yazımızda, Hardy-Weinberg Dengesi'nin basit ama etkili matematiksel ifadesini görmüştük. Basitçe, herhangi bir gen frekansını, fenotip (fiziksel özellik) frekansını veya genotip (genetik özellik) frekansını bildiğimiz sürece, ideal ve evrimin süregelmediği bir popülasyonda diğer tüm genlerin (alellerin) frekansını bu dengenin matematiği sayesinde hesaplayabiliriz. 

Peki, bu analizi sadece evrimin süregelmediği popülasyonlarda mı yapabiliriz? Çünkü eğer öyleyse, bu Hardy-Weinberg Dengesi neredeyse tamamen işe yaramaz bir denge demektir. Biliyoruz ki var olan tüm popülasyonlar yavaş ya da hızlı bir şekilde evrimleşmektedir. Evrim mekanizmaları, ister istemez popülasyonların hepsine etki etmektedir. Dolayısıyla eğer ki sadece evrimin olmadığı popülasyonlarda işe yarıyorsa, Hardy-Weinberg'in işleyebileceği bir popülasyon bulmamız imkansız demektir. Çünkü doğada evrimleşmeyen veya evrim mekanizmalarından muaf hiçbir tür yoktur (insan bunu bir miktar kırabildiyse de, tamamen kırmaktan acizdir). 

Aşağıda verdiğimiz görselde, Charles Robert Darwin'in Türlerin Kökeni isimli kitabına eklediği tek görseli görebilirsiniz. Gerçekten de, Köken'i okuyacak olursanız, 600 civarı sayfalık kitapta sadece bu figürü göreceksiniz. Bu, Darwin'in Evrim Kuramı'nın bilim camiasına ve tüm insanlığa ilanı sırasında kullanmayı seçtiği tek görseldir. Bu yüzden, birçok şeyi anlatması beklenir ki gerçekten de öyledir.

Evrimle ilgili düşülen en yaygın hata, türlerin birbirlerine dönüştüğünün sanılmasıdır. Hele ki bu hataya daha da sık olarak aynı dönemde yaşamış türlerin birbirlerine dönüşümü, yani "zincirsel" bir evrim olarak düşülmektedir. Eğer şu görselimize bakacak olursanız, bu durum oldukça net izah edilmektedir. Evrim zincirsel bir süreç değildir; dallanarak ilerleyen ve bir "ağaç" ile sembolize edilebilecek bir süreçtir.

Özellikle son yıllarda kadınlara yönelik taciz olayları hem artış gösterdi hem de kadınların kendilerini cesurca ifade edebilmesi nedeniyle toplumun iliklerine işlemiş olan kadın şiddeti problemi daha görünür hale geldi. Doğal olarak da tacizci/tecavüzcü erkeklerin neden bu davranışları sergilediği daha sık araştırılmaya başlandı.

Bilindiği gibi insan; biyolojik, psikolojik ve sosyolojik bir varlıktır ve varlığın bu üç boyutu birbiriyle yoğun ve girift bir ilişki içindedir. Bu yüzden konuyla ilgili farklı disiplinleri bir araya getiren, geniş perspektiften çalışmalar yapılmaktadır. Bu üç alandan birden gelen veriler bir bütün olarak değerlendirilmediği müddetçe, eldeki sorunla ilgili tam bir çerçeve elde etmek mümkün değildir. Buna rağmen, bilgi yoğunluğu gözetilecek olursa, bu alanlardan sadece birinden gelen verilere odaklanmak, o alandaki bilgilerimizin sağlamlaşması ve diğer alanlardaki bilgilerimizi yorumlama başarımız açısından faydalıdır.

İnsanlar arasında yaşlanan veya hasta bir akrabaya günlük yaşamdaki işlerde yardımcı olmanın insanlara tatmin ve anlam duygusu kazandıracağı düşüncesi yaygındır. Ancak bu olumlu beklenti her zaman gerçeği yansıtmayabilir. Psychological Science dergisinde yayınlanan bir çalışma; resmi programlar dışında bireylerin hasta bakıcılık rolünü üstlenmesinin yaşam memnuniyetini ve ruh halini olumsuz etkilediğini, özellikle bakıcılığın ilk iki yılında depresyon, anksiyete ve yalnızlık gibi duygularım arttığını gösteriyor.^[1] Çalışmayı Zürih Üniversitesi'nden Wiebke Bleidorn ile birlikte yürüten klinik psikolog Michael D. Krämer şöyle anlatıyor:

Krämer ve Bleidorn; Hollanda, Almanya ve Avustralya'da yaklaşık 20 yıl boyunca yapılan hane halkı araştırmalarından elde edilen 28.663 bakıcıya ait verileri inceledi. İncelenen ülkeler farklı sağlık ve sosyal yardım programlarına sahip olmalarına rağmen üçü de aile için bakım ile birlikte vatandaşlarına evde bakım hizmeti sunan evrensel sağlık sistemlerine sahiptir.

Bazı parazitler, ara konak veya son konaklarının davranışlarını kendi çıkarları doğrultusunda (yaşam döngülerini tamamlayabilmek için) manipüle edebilmektedir. Parazitlerin konak davranışları üzerine yapılan araştırmalar son yıllarda giderek artmakta ve popülerlik kazanmaktadır (Toxoplasma gondii, Diplostomum pseudospathaceum ve Plasmodium falciparum gibi türlerde). Bu parazitlerden biri de Dicrocoelium dendriticum'dur. Karıncaların beyinlerine yerleşir ve onları intihara sürükler.

Konak manipülasyonu parazitlerde evrimleşmiş bir özgecil (altruistik) davranışın sonucudur. Bu davranış sonucunda parazit hayatta kalma ve üreme şansını arttırarak genlerinin bir sonraki nesle aktarılmasını sağlar.