Hemolitin, demir (Fe) ve Lityum (Li) içeren Dünya dışından geldiği düşünülen ilk protein olabilme özelliğini taşıyor!

Bu protein, 1990 yılında Cezayir'e düşen Acfer 086 adlı bir kondrit meteorit içerisinde tespit edilmiştir. Kondrit meteoritler bilinen en ilkin göktaşlarındandır. Öyle ki meteoritin kökeninin yaklaşık 4.6 milyar yıl olduğu tahmin ediliyor. Yani gezegenin oluşmaya başladığı yıllarda proto-solar disk zamanı oluştuğu hesaplandı.

Net pozitif, bir varlığın -genellikle belirli bir alanda- toplam etkisinin, negatif etkilerinden daha fazla pozitif etki yaratması durumunu ifade eder. Net pozitif, bireylerden kuruluşlara kadar pek çok farklı birime uygulanabileceği gibi çevre, sosyal ilişkiler gibi farklı alanlara da uygulanabilir.

Örneğin çevre bağlamında net pozitif; şirketlerin çevreye zarar vermekten çok, çevreyi iyileştirmek için katkıda bulunmalarını içerebilir. Benzer şekilde arkadaşlık ilişkileri bağlamında net pozitif, insanların arkadaşlarından talep ettikleri yardımdan daha fazlasını onlara sunması demektir.

Ağaçlardan inip yollara düşen atalarının üzerinden milyonlarca yıl geçmiş, insanlık artık birçok sıfatı geride bırakıp Homo cinsiyle tanımlanacak duruma gelmişti. Keskin bir taş olarak anlatabileceğimiz Oldowan adı verilen ilk taş aletlerle adeta “mucit” olan insanlık için besin üreticiliğine geçilecek döneme yaklaşık 2 bin yıl kalmıştı. İşte şimdi o döneme gidiyoruz! Bir dönem ellerindeki silahlar ile yabani hayata meydan okumaya çalışan insanlık için, günümüzdeki sosyal, siyasal konuların doğmasına zemin hazırlayan olay olarak görebileceğimiz tarıma geçiş üzerine yeni bir şey daha öğrendik. Kudüs İbrani Üniversitesi’nin İsrail’deki bir köyde yaptığı çalışmalar ile bundan 12 bin yıl öncesine yolculuğa çıkıyoruz!

Kudüs İbrani Üniversitesi arkeologlarının Ürdün Vadisi’nde yaptıkları araştırmaların sonuçlarında 12 bin yıl öncesine kadar uzanan bir köye işaret ediliyor. Hem Paleolitik hem de Neolitik dönemden izler taşıyan, Nahal Ein Gev II (NEG II) ismiyle anılan bu köyün, toplayıcılıktan tarıma geçiş aşamasına bir kanıt olduğunun üzerinde duruluyor. Bir diğer yandan Celile Denizi’nin batısında, Katzrin’deki Golan Tepeleri’ninse güneyinde kalan bu köyün yaklaşık 12.000 metrekarelik alanı kapsadığı belirtiliyor.

Hayvanlar aleminin bir ferdi olarak bazen evde huzur içinde uyuyan kediyi veya parkta arkadaşlarıyla oynayan köpeği görünce imreniyorum. Diyebilirsiniz ki hepsi o kadar şanslı değil, bazıları da sokakta telef oluyor. Haklısınız evrim herkes için bir anda gerçekleşmiyor. Ancak sosyalleşme, uyum ve medenileşme evrimi gayet hızlandırıyor. Beynin gelişimi de canlının yaşam kalitesini tayin ediyor.

Bundan binlerce yıl evvel sudan çıkan atalarımızın sahip olduğu sürüngen beyni halen bünyemizde, beyincik yapısı içinde taşınıyor. Bu şekilde omurilik soğanı, beyin sapı, sinir lifleri sayesinde nabız, tansiyon gibi temel vücut hareketleri sağlanıyor. Ardından bir memeli olarak gelişirken duyu organlarının yöneticisi limbik sistem, amigdala, hipokampus, hipotalamus gibi nörokimyasallarla duygusal dalgalanmalarımıza yol açıyor. Limbik sistemden salgılanan hormonlar beynin gelişimi için çok önemlidir. Çünkü hormonlar, nöronların bağlanması sırasında sinapslar arasında yağlanma etkisi yapar. Bu şekilde nöronlar daha kolay biçimde birbirleriyle kaynaşır ve korteks tabakayı meydana getirirler. Artık insanın entelektüel zekasının kaynağı olarak bilinen korteks tabaka muhakemeyi ele almıştır. Kısaca motor kazanında kaynayan ateş, limbik sistemken; motor gücünü devinime çevirense korteks tabakadır.

Orangutan (Pongo), Endonezya ve Malezya yağmur ormanlarına özgü bir kuyruksuz maymun cinsidir. Günümüzde sadece Borneo ve Sumatra'da bulunsalar da, Pleistosen Dönem'de, yani günümüzden 2.5 milyon yıl öncesine kadar olan dönemde, Güneydoğu Asya ve Güney Çin boyunca geniş bir alanda yaşamışlardır.

Orangutanlar cinsel olarak dimorfiktir, yani dişileri ve erkekleri arasında ciddi anlamda boyut ve şekil farkı vardır. En belirgin fark yüz morfolojilerinde görülür. Erkeklerin yanak yastıkları daha geniş ve yana doğru uzanırken, dişilerin yüz hatları daha sivridir. Erkek orangutanların bir diğer benzersiz özelliği ise daha da iri görünmelerine sebep olan uzun, kalın tüyleri ve vokalizasyon için kullandıkları boğaz keseleridir. Erkekler olgunlaştıkça boğaz keseleri de çok daha büyük hale gelir.

Bir önceki yazımızda, diğer yazı dizilerimizde daha genel kapsamda ele aldığımız seçilim olgusunun daha akademik detaylarına girmiştik ve farklı sayıdaki lokus sayısıyla ifade edilen özelliklere göre geliştirilen farklı modellerin varlığından söz etmiştik. Ancak daha önemlisi, mutasyonların evrimin ana mekanizması olamayacağı gerçeğini matematiksel olarak ispatladıktan sonra, mutasyonların yarattığı varyasyonlar üzerine etki eden seçilimin ne kadar önemli bir evrimsel kuvvet olduğunu sözel olarak açıklamış, örnekler vermiştik. Şimdi ise bu konunun matematiğine girerek, mutasyonlara kıyasla seçilimin ne kadar hızlı bir şekilde evrimi tetikleyebileceğini göstereceğiz. Böylece matematik alet çantamıza yeni formüller ekleyerek, Hardy-Weinberg Dengesi'nin ikinci kuralı olan "Dengenin var olması için seçilim olmayacak." ilkesini bozsak bile popülasyonların evrimsel analizi nasıl yapabileceğimizi göreceğiz.

Öncelikle, herkesin genel hatlarıyla bildiği seçilim olgusunu sayısal bir düzleme oturtalım: Yine tek lokuslu (2 alelli) bir model kullanacağız, en basitini yani. Alellerimizin adı B1 ve B2 olsun bu defa. Tıpkı A ve a gibi; ancak farklı harflere ve isimlendirmelere de alışın diye böyle yapmayı uygun görüyoruz. Hemen bir başlangıç frekansı tanımlayalım:

ChatGPT gibi gelişmiş yapay zekâ sistemleri bile tüm diğer sistemlerle benzer şekilde 1950'lerden beri bilişimin temel taşı olan silikon bazlı donanımları kullanır. Peki ya biyolojik maddelerden bilgisayarlar yapabilseydik?

Sektör ve akademiden bazı araştırmacılar, yapay zekâ teknolojilerinin gittikçe büyüyen depolama ve enerji ihtiyaçlarını göz önünde bulundurarak gelişmekte olan biyobilgisayar alanında çalışıyorlar. Bu yaklaşım sentetik biyolojiden yararlanarak örneğin laboratuvarda büyütülen ve organoid adı verilen hücre yığınlarını kullanarak bilgisayar mimarileri tasarlamakla ilgileniyor.

Yer çekimi, Dünya üzerindeki cisimlerin yere, yani Dünya'ya doğru düşme eğilimine verilen isimdir. Kütle çekimi (veya kısaca "kütleçekim") ise, uzay içindeki iki cismin birbirine doğru hareket etmeye meyilli olmasını ifade etmekte kullandığımız bir doğa yasasıdır.

Yer çekimi, kütleçekim yasasının Dünya özelindeki ismidir. "Yer çekimi", "kütle çekimi" ve "kütleçekim" gibi terimler arasında fiziksel olarak hiçbir fark bulunmamaktadır; sadece kütleçekim yasası ilk olarak Dünya'da fark edildiği için, Türkçede bu şekilde bir isim almıştır. Fakat yer çekimi tabiri, "Yer" (yani "Dünya") ile sınırlı olduğu için, kısıtlayıcı olabilir ve bu nedenle daha ziyade kütleçekim sözcüğü kullanılmaktadır.