İnsanların deri rengi, siyaha yakın bir kahverengiden beyaza yakın renklere kadar geniş bir yelpazede değişebilmektedir. İnsanlar arasındaki bu deri rengi (veya ten rengi) farklılığının yakın nedeni genetik faktörler ve/veya Güneş'e maruziyettir; ancak yaş, cinsiyet, hastalıklar, hormonlar, duygudurum gibi diğer faktörler de deri rengini kalıcı veya geçici olarak etkileyebilmektedir. İnsan popülasyonları arasındaki deri rengi farklılıklarının nihai sebebiyse, insan toplumlarının Dünya üzerinde farklı yaşam alanlarında yaşaması ve bu sırada deri altına ulaşabilen zararlı ultraviyole ışınlarının miktarının değişmesi nedeniyle, doğal seçilim yoluyla meydana gelen biyokimyasal bir adaptasyondur (evrimdir).^[1]

İnsan derisinin farklı renklerine etki eden birçok etmen vardır. Bu faktörlerin bir kısmı kalıtsal ve kalıcı etkilere sahiptir (yani evrimsel nedenlerdir); diğerleriyse gelişimsel etkilere sahiptir ve duruma bağlı olarak kalıcı veya geçici etkilere sahip olabilirler. Aşağıda, bu faktörlerin bir listesini bulabilirsiniz.

Dünya genelinde, özellikle de bilimsel gerçeklerin halk arasındaki kabulünün ortalama altı seviyede olduğu ABD ve Türkiye gibi ülkelerde, halkın evrimi anlama ve onu, var oluşun kökenlerini izah eden bir doğa yasası olarak kabul etme oranları artmaya başladıkça, bilim düşmanları ve gerici kitleler aracılığıyla evrimi ya da genel olarak bilimi "ateizm" ile eşdeğer gösterme çabalarında da bir artış gözleniyor. Bu nedenle, bir bilim sahası olan evrimsel biyolojinin ve genel olarak bilimin ateizm/teizm konusundaki tutumuna bir bakış atmakta ve bazı yanlış anlaşılmaları netleştirmekte fayda görüyoruz. Zira evrimin bilim insanları arasında kabul görmediği ve/veya bilim insanlarının genellikle ateist oldukları yönünde çok ciddi yalanlar halk arasına düzenli olarak yayılıyor.

Bu yalanların amacı, bilime ısınmaya başlayan toplumları bilimden ve sorgulamadan uzak tutmak. Sosyal medyada da bu propagandanın sıklıkla karşımıza çıkıyor olması, bu yazının elzem olduğunu gösteriyor. Bu yalanları tamamen ve kökünden kazımak, ülkemizin insanlarının bilime olan önyargılarını kırması için çok büyük bir adım olacaktır diye düşünüyoruz. 

Ana görselde gördüğünüz kimyasal elementlerin periyodik tablosu, elementleri simgeleyen harfler ve bir takım fizikokimyasal veya elektrokimyasal özelliklerini gösteren sayıların bulunduğu alışılageldik bir periyodik tablo değil. Bu kez, karelerin içinde elementlerin simgeleri ve altında da bazı harfler gösteriliyor. Bu harfler, elementlerin orijinlerini belirten harfler.

Periyodik tablolara periyodik tablo denmesinin bir nedeni vardır. Kimyasal elementlerin kimi özellikleri birbirlerine benzer, veya daha doğru bir tabirle belli bir trendi takip eder. Örneğin, en bilinen örnekle, atom ağırlığı periyodik tablonun solundan sağına ve yukarında aşağıya doğru artar. Periyodik tabloya bakarak her hangi iki element arasında bir ağırlık karşılaştırması yaptığımızda diğerinin sağında ve/veya altında kalan atom daha ağırdır diyebiliriz. Kimya ile biraz daha ilgiliysek, elementin sadece periyodik tablodaki yerine bakarak, o element çok tutarlı öngörülerde bulunabiliriz. Periyodik tablonun verdiği bu öngörü avantajıyla, normal şartlarda oluşmayacak bileşikleri teorik olarak oluşturabilir, onların tepkimelerini hesaplayabilir; hatta ve hatta Mendeleev’in yaptığı gibi, Germanyum, Skandiyum ve Galyum elementlerini, tüm özellikleriyle birlikte, daha keşfedilmeden öngörebiliriz. Bu bağlamda periyodik tablo, insanlığın icat ettiği ilk bilgisayarlardan biridir.

Ömrün diyeti modifiye ederek uzatılabileceği fikri ilk olarak 20. yüzyılın ortalarında baş gösterdi ki bu zaman, kalori sınırlandırmanın da keşfiyle çakışmaktadır. Kalori sınırlandırma ilk defa farelerde gösterildi ve sonrasında diğer model organizmalarda da doğrulandı. Paul Bragg veya Roy Walford gibi oruç (bu sözcük sadece dini bir ibadet anlamına gelmemektedir; besin kısıtlandırmanın geneli için kullanılmaktadır) aktivistleri kalori sınırlandırma pratikleri yaparak insan ömrünün uzatılabileceğini göstermeye çalıştılar.

Uzun bir süre boyunca kalori sınırlandırmanın, yani normalde tükettiğimizden daha az kalori tüketerek yaşamanın ömrü uzatmaya katkı sağlayan moleküler mekanizmaları tespit edilemedi. Böyle bir mekanizmanın keşfi, ancak genleri kolaylıkla açılıp kapatılabilen, genetikleri çok iyi anlaşılmış, çok basit organizmalarda mümkün olabilirdi. Örneğin mantarlar, yuvarlak solucanlar ve meyve sinekleri, ömrün uzatılmasına bir pencere aralamaktadır. Son birkaç yıldırsa resveratrol, sirtuinler, insülin büyüme faktörü, methuselah geni, Indy mutasyonu üzerinde çalışmalar yapılarak ömür uzatmanın sırları aranıyor.

Bebek arabası içerisindeki bir bebeği ittiğinizi düşünün. Belli bir hızın üzerine çıktığınızda, bebek artık mutluluk çığlıkları atmak yerine gerilecek ve korkarak ağlamaya başlayacaktır. Bu yüzden bir yandan bebeğinizin ne kadar korkak olduğuna söylenerek, arabayı durduracaksınızdır.

Ancak bir gariplik var. Bebek arabası yavaşlayarak duracağı yerde, durdurmaya çalışmanıza ve bebeğin hareketsiz bir biçimde içinde oturmasına rağmen dümdüz yolda momentum kazanarak hızlanıyor! Bu durumda ne yapardınız? 

Birçok virüs, yüksek evrimleşme hızına sahiptir. Bu yüksek evrimleşme hızı, büyük popülasyon boyutlarına, kısa çoğalma sürelerine ve virüslerin mutasyon hızı bağlıdır. Özellikle mutasyon oranı, taksonlar arasındaki evrimleşme oranının önemli bir belirleyicisidir. Virüs bağlamında mutasyon oranı, viral genomun replikasyonu sırasında yapılan hataların oranıdır. Bu, bir popülasyonda mutasyonların sabitlendiği veya tüm bireylerde bu mutasyonun mevcut olduğu oran olan sabitlenme (İng: "substitution") oranının tersidir. Bir yavru popülasyonda üretilen genetik çeşitlilik miktarını tahmin etmek için mutasyon oranları kullanılırken, belirli bir soy ya da takson için evrim oranını tahmin etmek için sabitlenme oranı kullanılır.

Popülasyon genetiğinde önemli bir parametre, nükleotid bölge başına mutasyon oranının ve genom boyutunun bir ürünü olan genomik mutasyon oranıdır. Genomik mutasyon oranı, her yavrunun ebeveyn genomuna kıyasla sahip olacağı ortalama mutasyon sayısını belirtir. DNA virüsleri tipik olarak, bir hücre enfeksiyonuna (İng: "cell infection", "c") düşen nükleotid bölgesi (İng: "nucleotide", "n") başına sabitlenme (s/n/c) ölçeğinde, 10^-8-10^-6 sabitlenme düzeyinde bir mutasyon oranına sahiptir. Bununla birlikte RNA virüsleri 10^-6-10^-4 s/n/c arasında değişen daha yüksek mutasyon oranlarına sahiptir. Taksonomik alana bağlı olarak değişen oranlara rağmen daha küçük genomlu türler, genomik mutasyon hızları ve genom boyutları arasında negatif bir korelasyon sergiler. Öyle ki genom başına mutasyon oranları nispeten sabittir.

University of California San Diego’da mühendisler, insanların yalnızca el-kol hareketlerini kullanarak makineleri kontrol etmesini sağlayan yeni nesil bir giyilebilir sistem geliştirdi. Kullanıcılar koşu esnasında, arabada seyahat ederken veya dalgalı bir denizde yüzerken bile makineleri kontrol edebiliyorlar.

Nature Sensors’da 17 Kasım 2025’de yayımlanan sistem, giyilebilir teknolojide uzun süredir devam eden, gerçek dünya koşullarında hareket sinyallerinin güvenilir bir şekilde tanınması sorununu çözmek adına esnek elektroniği yapay zekâ ile birleştiriyor.

Tavuk mu yumurtadan çıkar, yumurta mı tavuktan çıkar? Bu soru, binlerce yıla yayılan bir gizeme işaret eder: Tüm tavuklar yumurtadan çıkarlar ve tüm yumurtalar, en azından tavuk yumurtaları, tavuklar tarafından üretilirler. Bu durumda hangisi önce geldi? Tavuk mu, yumurta mı?

Günümüzde horozların bu soruya yönelik perspektifi ve yumurtadan çıkanın tavuk değil de civciv olduğu gibi konularda bolca espriye malzeme olan bu paradoks, aslında "köken problemi" veya "ilk neden problemi" olarak ifade edebileceğimiz felsefi bir konuyla ilgilidir. İlk olarak MÖ 4. yüzyılda Aristo tarafından dile getirilmiştir, ondan 4 asır sonra Plütark bunun evrenin başlangıcıyla ilgili çok önemli bir problem olduğunu yazmıştır ve 5. yüzyılda Macrobius, kulağa basit bir soru gibi gelen bu sorunun aslında önemli olduğunu vurgulamıştır.