Çağdaş felsefede ön planda olan iki felsefe geleneği olduğunu görüyoruz. Bu gelenekler analitik felsefe ve kıta felsefesi olarak adlandırılıyor. Bu yazıda iki gelenek hakkında bilgi vermek, bu gelenekleri karşılaştırmak ve analitik felsefe/kıta felsefesi ayrımına dair bazı noktaları açıklığa kavuşturmak istiyorum.

Başlamadan önce bir uyarı yapmam gerekiyor: Ben, analitik felsefe ve kıta felsefesi ekolleri arasından analitik felsefeye yakınım. Dolayısıyla söz konusu ekoller arasında yaptığım karşılaştırmanın ve yaptığım çıkarımların taraflı görünebileceğinin farkındayım. Bu ayrım, kişilerin felsefeye nasıl baktığıyla öyle yakından ilişkili ki, kamplardan herhangi birine yakınsanız, analitik felsefe ve kıta felsefesi karşılaştırmasını taraflardan birini ‘kayırmadan’ yapmanız pek mümkün değil. Bu nedenle konu hakkındaki taraflılığımla ilgili olarak okuyucuyu uyarma ihtiyacı hissediyorum.

Fizikte potansiyel enerji, iş yapabilme "potansiyeli" olarak ifade edilir. Potansiyel enerji, bazı alt başlıklara ayrılır: Bir cisim diğer bir cisme olan uzaklığına göre bir potansiyel enerjiye sahip olabileceği gibi, elektrik yükünden dolayı, kendi içerisindeki stresten dolayı ya da başka bir faktörden dolayı da bir potansiyel enerjiye sahip olabilir.

Bunu kavramsal olarak algılamak önemlidir. Çünkü diğer fiziksel tanımlara göre biraz daha farklı ve soyut algılanabilir. Burada "potansiyel" kelimesine yüklediğimiz anlam oldukça önemlidir. TDK'de "potansiyel" kelimesi, "Gizli kalmış, henüz varlığı ortaya çıkmamış olan, gizil" ya da "Kullanılmaya hazır" şeklinde tanımlanmıştır ve fizikte de gerçekten buna yakın bir anlam taşır. Aslında tanımlarla bir anlam yüklemeden önce, ne olduğunu görerek, kendi içimizde bir anlam kazandırmak daha faydalı olabilir. Bunu yapmak için de onun ne gibi tanımlara sahip olduğunu görmemiz gerekir. Potansiyel enerjinin en bilinen çeşitleri şöyle sıralanabilir:

İnsan toplumlarına bakacak olursanız, kültürden kültüre çocukluk, yetişkinlik ve yaşlılık dönemindeki insanlara verilen değerin değiştiğini görürsünüz. Ancak genellikle toplumlarda daha korunmasız olan çocuklar ve yaşlılar, daha dinamik ve güçlü olan yetişkinlerce korunurlar. Fakat toplumda bu durum böyle değildir ve Hayvanlar Alemi'ne baktığımızda da bunun böyle olmayabileceğini görürüz. Bu yazımızda, çocuklar ve yetişkinlerin toplum içerisinde gördükleri değer arasındaki farklılıkların evrimsel kökenini incelemeye çalışacağız. Evrimsel Biyoloji'nin açıklayıcı gücünü kullanarak, bu farklı yaş gruplarına gösterilen ilginin ve bu ilgi düzeyleri arasındaki farkın sebeplerini irdelemeye çalışacağız. Umarız faydalı olur.

Farklı yaş gruplarına canlı popülasyonları içerisinde değişen düzeylerde değer verilmesi, Evrimsel Biyoloji'nin açıklama gücünün sayısız örneğinden sadece bir tanesi; ancak özellikle bu konu, evrim açısından incelendiğinde ilgi çekici sonuçlara varılıyor. Çünkü sıklıkla tekrar ettiğimiz gibi bütün canlıların doğal varlık amaçları "hayatta kalmak" ve "üremek"tir. Dolayısıyla tüm canlıların özellikleri bu ikisini başarabilmeye en yakın olacak şekilde özelleşmiştir. Buna sadece fiziksel özellikler değil, davranışsal özellikler de dahildir. Unutmamak gerekir ki evrim bir uygunlaştırma (optimizasyon) sürecidir ve dolayısıyla tek yönlü incelenemez; organizmaları bir bütün olarak, çok çeşitli çevre şartlarına ve evrimsel baskılara bağlı olarak optimize edecek biçimde çalışır.

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, dünya üzerinde tüm insanların ırk, cinsiyet, yaş, dil, din veya farklı ideolojik görüşler kapsamında değerlendirilemeyeceğini ve herkesin her konuda eşit olduğunu belirtmektedir. Fakat, 21. yüzyılda hala LGBTİ+ bireylerine karşı büyük bir saygısızlık ve hak tanımamazlık ile karşılaşmaktayız.^[1]

Dünyanın her yerinde belli kesimler tarafından cinsel yönelimi heteroseksüellik olmayan bireyler ayrımcılığa uğramaktadır. Eşcinseller, transseksüeller, interseksüeller, aseksüeller, panseksüeller, biseksüeller ve cinsel yönelimi dolayısıyla "heteroseksizm" tarafından kabul edilmeyen öbür insanlar, toplumlar içinde "hasta", "anormal" ya da "arızalı" olarak nitelendirilmektedir. Bilim insanları ve uzman terapi birlikleri ısrarla LGBTİ+ bireyi olmanın ve "heteroseksizm" tutumunu desteklemiyor olmanın bir hastalık olmadığını dile getirmektedir.^[2][3] Bir kadının bir erkekten hoşlanması toplumlar tarafından ne kadar doğal görülüyor ise, örneğin bir kadının başka bir kadından hoşlanması veya herhangi bir cinsel yönelime sahip olmaması da o kadar doğal ve normaldir; fakat çoğu toplum bunu hala kabul etmemektedir.^[4][5][6]

Zihnimizde beliren her duygu ve düşünce milyarlarca nöronun ürettiği elektriksel sinyallerin sonucudur. Düzen bakımından son derece sert, uyum sağlayabilirlik bakımından son derece esnek olan beyinde tüm bu sinyaller doğal yollarla oluşur ve nörobilimin başta gelen gözlem alanlarındandır. Geleneksel nörobilim, beynin işleyiş mekanizmalarını anlamak için bu doğal yollarla oluşmuş kodları okumaya odaklanır. Bu, beyin tarafından yazılan elektriksel bir sinyal dilinin çözümlenmesi ve deşifre edilmesine çabalayan bir çeşit kriptanaliz sanatıdır fakat modern bilim ve mühendislik ışığında bu doğal sinyaller artık yalnızca gözlem alanı olmanın ötesine geçmiş ve belirli sinir hücresi tipleri doğrudan davranışsal kontrole alınmaya hatta bazı durum ve araştırmalarda programlanmaya başlanmıştır. Bu devrimsel çalışma sahası, genellikle nöromodülasyon, optogenetik gibi "nöron kodlama" olarak adlandırılmaktadır. Bu makale, nöron kodlamanın temel prensiplerini açıklayacaktır.

Nöron kodlama, bir sinir hücresinin temel davranış ve işleyişini; ışık, kimyasal maddeler, elektrik ve genetik araçlar gibi kasıtlı bir dış müdahale ile değiştirme faaliyetlerinin tümüne verilen isimdir. Burada nörona bizzat ve doğrudan bir program yüklenerek kendi halinde doğal uyaranlara verdiği reaksiyonlar baskılanıp yeni bir komut seti ile belirli bir anda spesifik bir kimyasalı üretmeye, ateşlenmeye veya susmaya zorlanır. "Program yükleme" ifadesi ile gerçekte nöronun çeşitli girdilere verebileceği tepki ihtimali ve zamanlamasını değiştiren biyolojik müdahaleler kast edilir.

İskemik İnme, beynin bir bölgesinde ani bir kan dolaşımı kaybı ile karakterizedir ve buna karşılık gelen nörolojik fonksiyonun kaybına neden olur. İskemik inme tipik olarak beyne kan sağlayan bir arterin tıkanmasından kaynaklanır. Sonuç olarak, beyin hücreleri kandan mahrum kalır. Çoğu beyin hücresi ortalama 4.5 saat kansız kalırsa ölür.

İnme, dünya çapında en yaygın ikinci ölüm nedenidir. ABD'de her yıl yaklaşık 795.000 kişi felç geçirmekte ve yaklaşık 130.000 kişi bu sebepten ölmektedir. Tüm inmelerin üçte ikisinden fazlası 65 yaşından büyük kişilerde görülür. İnme kadınlarda erkeklerden daha yaygındır.

İnsanoğlu, varoluşunun şafağından bu yana, doğanın kudreti karşısında hem hayranlık hem de derin bir korku duymuştur. Yıldızlarla dolu bir gökyüzünün altında, ayaklarımızın bastığı toprağın sarsılmaz olduğuna dair inancımız, jeolojik zamanın o acımasız tiktakları arasında zaman zaman yerle bir olur. Evren'in uçsuz bucaksız karanlığında sürüklenen bu toz zerresinin üzerinde yaşam, incecik bir kabuğun kararsız hareketlerine pamuk ipliğiyle bağlıdır. Özellikle Anadolu gibi tektonik plakaların sürekli bir itiş kakış halinde olduğu coğrafyalarda, deprem gerçeği sadece jeofiziksel bir olay değil, kültürel kodlarımıza işlemiş kolektif bir travmadır.

Marmara Denizi, bu travmanın merkez üssünde, tarihin ve jeolojinin kesiştiği noktada uyanmayı bekleyen bir dev gibidir. Kuzey Anadolu Fay Hattı’nın batıya doğru uzanan ve milyonlarca yıldır Avrasya ile Anadolu blokları arasındaki gerilimi düzenleyen bu devasa kırık sistemi, insanlık tarihi boyunca imparatorlukları sarsmış, surları yıkmış ve şehirleri yutmuştur. 1509 yılında, Osmanlı tarihçilerinin "Kıyamet-i Suğra" yani "Küçük Kıyamet" olarak adlandırdığı o günde, İstanbul’un surlarını yerle bir eden güç ile 17 Ağustos 1999’da Gölcük’te binlerce canımızı alan güç aynıdır. Bu güç ne mitolojik bir canavarın öfkesi ne de ilahi bir cezalandırma aracıdır; bu, gezegenimizin ısıl dinamiklerinin, çekirdekten yüzeye doğru akan enerjinin ve plaka tektoniğinin kaçınılmaz bir sonucudur.

Hastanede muayene olurken sağlık çalışanının iki dakika sessizce ekrana bakması size belki sıradan gelir. Peki ya görme engelli olsaydınız?

Seslerden başka hiçbir ipucunuz yokken o sessizlik sizde nasıl bir his yaratırdı?