Domino taşı; oyun objesi olarak kullanılan küçük, yassı, eşit iki kareden oluşan bir dikdörtgen bloktur. Domino Çin'de ortaya çıkmış, iki zarla tüm olası atışları temsil edecek şekilde tasarlanmıştır. Çin dominosundan farklı olan Batı dominoları, 18. yüzyılda İtalya ve Fransa'da kayıt altına alınmıştır. Dolayısıyla dominolar söz konusu olduğunda birçok oyun çeşidinden bahsedilebilir.^[2]

Birçoğumuzun aklına "domino taşları" dediğimizde belirli bir mesafeyle arka arkaya büyük bir emek ve dikkatle dizilen taşların, ilk taşın yıkılmasına bağlı olarak gelişen etkileyici görselleri gelir. Bu bir "domino etkisi" yaratır. Domino etkisi, bir olayın benzer olaylar zincirini başlatmasıyla oluşan kümülatif etki olarak günlük hayatta karşılık bulmaktadır.

Bir akademisyenin hayatına yön veren ve onu biçimlendiren sayısız kitap arasından yalnızca beşini nasıl seçmeli? Bu işe giriştiğimde, seçtiğim kitapların iki ortak özelliğe sahip olduğunu fark ettim. İlk olarak bunlar farklı nedenlerle yeniden ve yeniden başvurduğum metinlerdi. Başlangıçta belirli bir biçimde okuyup anlamıştım ancak daha sonra, yeni bir araştırma bağlamında, yarı hatırladığım bir fikri yeniden keşfetmek için bu kitaplara geri döndüm. İkinci olarak bu kitaplar kendi türlerinin örnek niteliğindeki temsilcileriydi, benzerleri arasından kaçınılmaz biçimde öne çıkmışlardı.

Collingwood'un An Autobiography (1939) ve ayrıca The Idea of History (1946) adlı eserlerini okumam üzerimde çok güçlü bir etki bıraktı çünkü bundan çok daha önce, etkilenmeye fazlasıyal açık bir yaşta A. J. Ayer'in Language, Truth and Logic (1936) adlı kitabını okumuş ve kariyerime Peter Haggett'in (1965) etkisiyle, coğrafya ve arkeolojideki niceliksel ve istatiksel devrimlerden -özellikle de David Clarke'ın Analytical Archaeologhy (1968) adlı eserinden- etkilenerek başlamıştım.

Komplo teorilerinden söz ettiğimiz zaman aklımıza ilk gelenlerin arasında oldukça kapsamlı olan Apollo Görevleri (diğer adıyla Ay Görevleri) olmaktadır. Komplo teorisyenleri bu konuyu tartışırken sık sık FOX kanalında yayınlanan Conspiracy Theory: Did We Land on the Moon? (2001) programına değinmektedirler.

Ay Görevlerini ele alırken sadece Apollo 11 görevinden bahsetmek bir hata olurdu. İçeriğinde siyaset ve genel olarak uzay programlarının tümü de bulunmaktadır, bu sebeple burada bunlara da yer verdik. Ancak şundan da eminiz ki, bütün bu yanıtların sonunda hala “Ben gittiklerine inanmıyorum” diyenler görülebilecektir, çünkü bazı insanlarda işin içinde ABD söz konusu olunca mutlaka bir hile vardır düşüncesi hakimdir.

Bir kriz sırasında hızlı bir şekilde yapılan bilimin, "iyi bilim" olduğunu nereden bilebiliriz? Bu soru, özellikle de COVID-19 aşısının yaygın kullanıma girmesiyle yeni bir önem kazandı. Araştırmacılar, aşıları bir yıldan kısa bir sürede geliştirmeyi başardılar ve bu, bundan önceki rekor aşı üretim süresi olan olan 4 yıllık rekoru zorlanmadan kırmayı başardı.^[1][2] Ama bu kadar hızlı bir teknolojik gelişim, bulaşıcı hastalık uzmanları aşıların güvenli söylemesine rağmen, insanların aşı olmaktan korkmasına veya uzak durmasına neden olabiliyor.^[3][4][5]

Bilim insanları, Challenger uzay mekiği patlamasından tutun da 2020 Kaliforniya orman yangınlarına kadar her türlü krizde baskı altına alınıp, konuyla ilgili cevaplar bulmaya çağrılıyorlar.^[6][7] Bu çağrıya kulak veren bilim insanları, bir yandan "düzenli" araştırma modundan "kriz" araştırması moduna geçerken ve uzun çalışma saatlerine, zihinsel olarak zorlu görevlere ve üzerlerindeki yoğun gözetleme baskısına ayak uydurmaya çalışırken, diğer yandan da katı bilimsel standartları korumak zorunda kalıyorlar. Neyse ki, kriz şartlarında üretilen bilim de normal koşullarda üretilen sonuçlar kadar sağlam ve güvenli olabilir.^[8]

Arılar ve sinekler arasında çoğunlukla anatomik, biyolojik, davranışsal ve taksonomik olmak üzere birçok fark bulunmaktadır. Gelin bu farkları basit bir düzeyde birlikte inceleyim. Unutmamak gerekir ki aşağıda belirtilenler genellikle bu iki grubu ayırt etmemize yarayabilecek özelliklerdir, ancak istisnai türlerin de karşımıza çıkma ihtimali her zaman olabilmektedir. Arılardan kasıt esas olarak Apidae ailesinde bulunan bal arısı (Apis mellifera) dikkate alınmıştır, ancak bu özellikler genel olarak Diptera (Sinekler) ve Hymenoptera (Zar Kanatlılar) takımının üyelerini birbirinden ayırmakta kullanabiliriz (bazı aileler hariç).

Not: Yaban arısı (İng.: wasp) olarak bilinen zar kanatlılar aslında "gerçek arı" değildir. Gerçek arılar, Anthophila isimli taksonomik grubun içerisinde bulunanlardır. Dolayısıyla eşek arıları, yaban arıları ve çamur yaban arıları başka zar kanatlılardır.

Bu yazımızda; köpük baloncuklarının geometrisini gözlemlemekten mikroorganizmaların yapısını anlamaya kadar evrendeki birçok fenomene ve Antik Yunandan beri ünlü astronomlardan fizikçiler ve biyologlara kadar birçok bilim insanının çalışmalarına ışık tutan Eşçevre Problemi (İng: "Isoperimetric Problem") üzerinde duracağız. Bu probleme cevap vermek isteyen matematikçilerin çalışmalarını ve problemin fizik alanındaki bazı uygulamalarını inceleyip, Eşçevre Eşitsizliğinin (İng: "Isoperimetric Inequality") iki boyutlu reel uzay için ispatını vereceğiz.

Tolstoy’un "İnsana Ne Kadar Toprak Lazım?" isimli eserini okumuşsunuzdur. Uçsuz bucaksız bir arazinin sahibi ile, alacağı toprak konusunda anlaşan baş karakterimiz Pahom, belirlenen günün sabahında elindeki küreği ile heyecanla bu devasa arazinin ufuklarından güneşin doğmasını bekler. Anlaşma şöyledir: Gün doğumu ile yola çıkan Pahom, arazide ilerledikçe belirli aralıklarla toprağa çukur kazarak işaretler bırakacak ve gün batmadan önce, başladığı yere geri dönebilirse, kazdığı çukurlar sabanla birleştirilecek ve çizdiği sınır ile kapatabildiği kadar toprak parçası kendisine ait olacak. Ama gün batmadan önce başladığı noktaya geri dönemezse, hem toprak sahibi olma şansını kaybedecek hem de bütün parasını...

Evrim Ağacı olarak aşı konusundaki "tarafımız", bilimsel ortak görüşten yanadır: Aşıların faydaları ve zararları modern çalışmalar ışığında net olarak bilinmektedir ve eldeki tüm veriler, halk tarafından da özgürce erişilebilirdir. Bu akademik çalışmalar, tartışmasız bir şekilde göstermektedir ki aşılar, modern bilimin en büyük zaferlerinden birisidir; halk arasında yaygın olarak kullanılmalıdır ve bu konuda bilimsel verilere dayanmaksızın veya var olan bilimsel verileri çarpıtma yoluyla karşıtlık yapanlar kamu sağlığını kasten tehdit etmektedir!^{[1][2][3][4][5][6][7][8][9][10][11][12][13][14][15]} Aşılar hakkında aklınıza takılabilecek bütün soruların cevaplarını buradaki soru-cevap dizimizden okuyabilirsiniz.

Bu yazımızda, aşıların temel mantığını ve çalışma prensiplerini anlatacağız, geçmişteki aşıların hastalıkları nasıl ortadan kaldırdığını izah edeceğiz, bu hastalık yok edici özelliğinin paradoksal sonuçlarını ele alacağız ve aşı karşıtlığının temel yanlışlarını ve problemlerini inceleyeceğiz. Özellikle COVID-19 salgınıyla gündeme gelen ancak öncesinde de farklı aşılar için aynı çürütülmüş argümanları tekrar tekrar gündeme getiren aşı karşıtlarıyla karşılaştıysanız (veya onlardan biriyseniz), bu yazının sizi bilimsel olarak doğru yönde bilinçlendirmesini ümit ediyoruz.