Darwin zamanında, teorisine getirilen en önemli itirazlardan birisi, kendisinin de, Türlerin Kökeni isimli eserinde bahsettiği sorunlardan birisidir: Kambriyen jeolojik devri. Bu dönem, jeolojik devirlerden Paleozoik Çağ’ın ilk periyodunu kapsar ve yaklaşık 541 ile 485 milyon yıl önceki bir zaman aralığına tekabül eder. Bu dönemde oluşan jeolojik katmanlar, daha önceki dönemlere nazaran çok daha fazla fosil içerir.

Kambriyen jeolojik devri, ilk olarak, Darwin'in de öğretmenleri arasında bulunan İngiliz jeolog Adam Sedgwick tarafından keşfedilmiş ve isimlendirilmiştir. Bu döneme ait kayaçların en belirgin olarak görüldüğü yer, İngiltere'deki Galler bölgesi olduğu için, bu jeolojik dönem Sedgwick tarafından, Galler’in Latince ismi olan Cambria'ya gönderme olarak Kambriyen olarak adlandırılmıştır. Günümüzdeki canlı şubelerinin çoğunun ilk olarak bu dönemde evrimleştiği düşünülmektedir.

Kuduz; çoğunlukla enfekte bir hayvanın ısırması yoluyla bulaşan, insanlarda ve diğer memelilerde ensefalite (beyin iltihabına) neden olan, aşı yoluyla kolaylıkla önlenebilen ancak önlenmediği takdirde çok ölümcül olan, viral bir hastalıktır. Kuduz virüsü (Rabies lyssavirus), memelilerin merkezi sinir sistemini enfekte eder ve nihayetinde beyinde hastalık oluşmasına ve ölüme neden olur. Virüs, genellikle ısırıkları, sıyrıkları ve yaraları kontamine eden tükürük veya mukozal maruziyet yoluyla bulaşır. Ayrıca nakledilen nörolojik dokular (örneğin kornea) ve katı organlar yoluyla kuduz geçişi de belgelenmiştir.

Kuduzun ilk belirtileri; halsizlik veya rahatsızlık, ateş veya baş ağrısı dahil olmak üzere gribe benzer olabilir. Ayrıca ısırık bölgesinde rahatsızlık, karıncalanma veya kaşıntı hissi olabilir. Bu belirtiler günlerce sürebilir. Semptomlar daha sonra serebral disfonksiyon, anksiyete, konfüzyon ve ajitasyon şeklinde ilerler. Hastalığa yakalanma ile semptomların başlaması arasındaki süre genellikle 1-3 aydır ancak bu süre 1 haftadan az veya 1 yıldan fazla olacak şekilde değişebilir. Aradaki süre, virüsün merkezi sinir sistemine ulaşmak için periferik sinirler boyunca kat etmesi gereken mesafeye (dolayısıyla ısırığın vücuttaki konumuna) bağlıdır.

Canlılar doğaları gereği rekabetçidir; fakat işbirliği de yaygındır. Genler, genomlarda işbirliği yaparlar; hücreler, dokularda işbirliği yaparlar; bireyler, toplumlarda işbirliği yaparlar. İçlerinde toplu eylemin bireyler arasındaki işbirliğinden doğduğu hayvan toplumları yüksek düzeyde toplumsal karmaşıklık sergilerler. Bu gibi toplumlar yalnızca böcekler, memeliler ve kuşlar arasında yaygın olmayıp amip gibi basit türlerde bile görülürler (Görsel 1).

Hayvan toplumları yapı bakımından üreme yetisine sahip tek bir dişinin yüzlerce, binlerce, hatta milyonlarca kısır işçi tarafından desteklendiği tümtoplumsal (ösosyal) böcek kolonilerinden bir veya daha çok üreyen birey ile az sayıda üremeyen bireyden oluşan ve işbirliği yaparak üreyen omurgalı topluluklarına kadar değişiklik gösterirler. Toplu halde yaşayan türlerin çeşitliliği göz önüne alındığında neden bazı türler karmaşık toplumlar oluşturur da onlarla yakın akraba olan diğer türler oluşturmazlar? Bu toplumlar içinde neden bazı bireyler üremeye yatkınken diğerleri kendi üreme çabalarını erteleyip başkalarının yavrularını yetiştirmeye yardımcı olurlar? Bu ve başka soruların yanıtlarını belirlemek, toplulukların nasıl ve neden oluştuklarını ve topluluklar içerisinde bireylerin davranışsal rollerinin nasıl belirlendiğini düşünmeyi gerektirir. 

Böcekler derin deniz dipleri hariç neredeyse her habitattan rapor edilmişlerdir. Çoğu türü karasal olmasına karşın, birçoğu da yetişkin veya larval evrelerinde tatlı sularda ya da tuzlu su bataklıklarında yaşarlar. Az sayıda tür (okyanus koşucuları Holobates cinsinin tümü) açık okyanus yüzey suları üzerinde yaşayabilmesine karşın şaşırtıcı bir şekilde yetişkin böcekler okyanuslara uyum sağlamayı başaramamıştır. Muhtemelen yüksek basınçta su geçiren ve kırılgan olan dış iskeletleri okyanuslarda uyum başarısı sağlayamamıştır. Bu başarıyı sağlayanlar da zaten artık ''böcek'' değildir. Bu sınıfta yaklaşık 29 takım, 949 aile ve 1.1 milyon böcek türü tanımlanmış, büyük olasılıkla bu sayının en az 3 katı daha tanımlanmayı beklemektedir. Benzer bir şekilde şimdilik 95 milyon böcek türünün fosillerde de mevcut olduğu sanılmaktadır. Örneğin Meganeuropsis permiana 245 milyon yıl önce yaşamış, 71 cm'lik kanat açıklığı ile şimdiye kadarki bulunan en büyük böcektir. Aslında böcekler, uçma ilk evrimleştiğinde başka hiçbir organizma tarafından yaşam şekli olarak kullanılmamaktaydı. Bu nedenle rekabete girebilecek başka hayvan grupları olmadığından uyumsal başarıları da engellenememiştir. Birtakım amfibiler dışında Dünya'da onları eleyebilecek başka bir tür yoktu. Böylece sayıları artmış ve yanında bitkilerin çeşitliliğini getirmiştir.

Yusufçuklar ve kızböcekleri, bilinen en eski böcek takımları arasında yer alır. Kanat açıklıkları 19 cm'ye ulaşabilen bu hayvanlar genellikle suya yakın yerlerde yaşayan, uçarken başka böcekleri avlayan birer yırtıcıdır. Boyları 25 cm'yi bulan en iri türlerden bazıları küçük kuşları ve sürüngenleri de avlar. Örneğin Mavi yusufçuk (Pachydiplax longipennis) birlikte veya ayrı ayrı çırpabildiği büyük çifte kanatlarıyla ileri ya da geri uçabilir, havada asılı kalabilir. Şafak yusufçuğu (Trithemis aurora) da etçil beslenmeye uygun ağız yapısına sahiptir. Termit ve hamamböcekleri avlanamaz. Hamamböcekleri genelde çürümüş bitki artıklarıyla, memelilerin ve kuşların artıklarını yer. Termitler ise ölü ağaçlarla beslenir. Besinlerin dönüşümünü sağlamakla birlikte, kentsel yaşam alanlarında binalara zarar verir. Çekirgeler ve ağustosböcekleri ise omnivordur (hepçildir). Bedeninin geri kalanını hareket ettirmeden kafasını çevirebilen tek böcek de peygamberdevesidir (Mantis takımı). Avcı böcekler dışında bokböcekleri gibi detritivor olan böcekler de ekosistemdeki kimyasalların yeniden döngüye katılmasında önemlidirler. Bazı böcekler, bitkilerin ya da hayvanların iç parazitidir. Diğerleri konağın kanını emer ya da yüzeyindeki dokuları tüketirler. Tüm böcek türlerinin yaklaşık %20'si parazitoiddir.

Daha önceden duyurduğumuz üzere, Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yayınlanması planlanan yeni müfredatta biyolojiyle hiçbir alakası olmadığı evrensel olarak bilinen "yaratılışçılık" inancının biyolojik bir hipotez veya teoriymiş gibi sunulmasına yönelik bazı çabalar bulunmaktaydı.

Bu çabalar, Türkiye'nin özellikle de son 30 yıllık "yakın" tarihi açısından yeni bir girişim olmasa da, bu girişimlerin başarıya ulaşması hâlinde Türkiye'de hâlihazırda çok az bulunan modern eğitim anlayışının tamamen yok olması kaçınılmaz olacaktır. Daha önemlisi, biyolojinin evrensel olarak kabul edilen evrim gibi prensiplerinden tamamen uzaklaşılması, ilerleyen dönemde bu hatalardan geri dönme kabiliyetini de kısıtlayacak, gerçek bir bilim eğitimini yerleştirme ve uygulama süresini dikkate değer miktarda arttıracaktır. Bu nedenlerle lise biyoloji müfredatına bilimsel olmayan şahsi inançların sokulması çabasına kesin ve sarsılmaz bir şekilde karşı koymak, Türkiye'nin her geçen yıl daha da azalan bilimsel ümitlerini canlı tutmak adına elzemdir.

Bu yılın başında başladığım ayın depremi serisinde Ocak 2024 Tacikistan depremi ve Şubat'ta yıl dönümü olması nedeniyle Kahramanmaraş depremlerini anlattım. Serinin Mart ayı depremi olarak 14 Mart 2024’de Karadağ’da meydana gelen 5.4 büyüklüğündeki depremi seçtim.

Karadağ depremi Bosna-Hersek sınırına yakın bir noktada meydana geldi ve İtalya'dan Macaristan’a geniş bir bölgede hissedildi. Yukarıdaki haritada depremi hisseden kişilerin Avrupa ve Akdeniz Sismoloji Merkezine (EMSC) bildirdikleri depremi hissetme şiddetlerinde gördüğünüz gibi deprem merkez üssüne yakın bölgelerde şiddetli bir şekilde hissedilmiş. Belli noktalarda koyu kırmızı ile gösterilen çok şiddetli yani yıkım yaratan kişisel veriler girilmiş olsa da deprem böyle bir yıkım yaratmadı. Bu maalesef internet trollerinin yalan ifadelerinin istenmeyen bir sonucudur.

Ergenlik dönemindeyken okulda cinsel eğitim, cinsellik ve ilişkiler hakkında bilgilendirilmiş olabilir ya da bilgi eksikliğinden kaynaklı zor zamanlar geçirmiş olabilirsiniz. Yanıtınız her ne olursa olsun, bir yetişkin olarak cinsel eğitimden hala fayda görme şansınız var!

Genellikle gençlerin ve genç yetişkinlerin seks hakkında aldıkları bilgiler sınırlıdır ve bu bilgiler, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar (CYBH), planlanmamış gebelikler ve ergenlik döneminde meydana gelen bedensel değişiklikler gibi konulara odaklanma eğilimindedir. Söz konusu cinsellik olduğunda; CYBH'ler, üremeyle ilgili bilgiler ve insan gelişimi kesinlikle önemli olsa da, kapsamlı cinsel eğitim bu konuların ötesine geçer. Aşağıda, diğer önemli konuların bir listesini bulabilirsiniz.

Dünya'da 1 yıl, tam olarak 365,2421896698 gündür. Ancak 1 yılı 365 gün veya 365.25 gün gibi yuvarlak sayılar almanız durumunda, aradaki o küsurat farkından ötürü takvimleriniz belli aralıklarla gerçek zamandan sapacaktır ve bunu düzeltmek için takviminizde "artık gün" gibi kavramlara başvurarak, fazladan gün eklemeniz veya çıkarmanız gerekecektir. Bu yazıda, modern takvimlerin bu sorunla nasıl başa çıktığını öğreneceğiz.

Çocukken, doğum tarihi 29 Şubat olan bir arkadaşınız olduysa onunla "Daha 3 yaşındasın!" diyerek dalga geçmiş olabilirsiniz; o da muhtemelen sizi dövmemek için kendini zor tutmuştur. Kuşkusuz, doğum günü 29 Şubat'a denk gelen kişiler bu şakayı çok duymuştur. Tabii ki o arkadaşınız gerçekte 12 yaşında olabilir, ama doğum günü olan 29 Şubat "artık gün" olduğu için ve sadece 4 yılda bir takvimde kendine yer bulduğu için, bu kişiler sadece dört yılda bir "yaşlanabiliyorlar" (!). Peki bu "artık günler" neden yalnızca dört yılda bir tekrarlanıyor? Astronomi yüzünden!