Netflix'te 2021 yılında en çok ses getiren eserlerden biri Squid Game oldu. Biz, sinema eleştirmenleri olmadığımız için, filmin sanatsal tarafıyla ilgili amatör ve şahsi fikrimizle sizi meşgul etmeyeceğiz. Ama dizi, üzerinde bilimsel ve felsefi olarak konuşmaya değer olan, hatta bir kısmını daha önce duymamış olabileceğiniz 3 önemli konuyu gündeme getiriyor: Sosyal Darwinizm, "münasebetsiz ayartma" diye çok ilginç bir kavram ve tabii ki eşitsizlik... Gelin dizi bağlamında bunlarla ilgili neler öğrenebiliriz bir bakalım.

Squid Game isimli dizide baş karakterimiz Seong Gi-Hun da dahil olmak üzere toplam 456 kişi, yaşamındaki türlü türlü hatalardan dolayı düştükleri durumdan kurtulmak için bir oyuna dâhil olurlar. Oyuna dahil olan herkesin yüklü miktarda borcu vardır ve bu oyundaki para ödülü, onlar için bir umuttur. Oyunun oynandığı mekan olan ada, oldukça özel tasarlanmış, izole bir yerdir. Oyunculara oyuna başlamadan önce tulum giyen askerler tarafından oyunun kuralları açıklanır: oyuncu oyunu bırakamaz, oynamayı reddeden oyuncu elenir, çoğunluk kabul ederse oyunlar sona erdirilir. Tüm oyunlar, bu temel kurallar çerçevesinde işler.

Çalışmalar, artan dünya nüfusunu beslemek için 2050 yılına kadar küresel gıda üretimini %68 artırmamız gerektiğini gösteriyor. Daha fazla gıdaya yönelik bu talebin karşılanması, gıda üretiminin küresel sera gazı emisyonlarının yüzde 26'sını oluşturduğu dikkate alındığında, halihazırda küresel ısınmayla mücadele eden gezegenimiz için büyük bir zorluk teşkil ediyor.^[1] Peki, robotik ve sensör teknolojilerindeki ilerlemelerin yol açtığı teknolojik devrim, dünyanın artan gıda ihtiyacını karşılamamıza yardımcı olabilir mi? İngiltere'deki Harper Adams Üniversitesi'nden mühendis Simon Blackmore, konu hakkında şunları söylüyor:

Mühendisler, meyve ve sebze üretilen seralarda maliyetleri düşürmenin ve kaliteyi artırmanın bir yolu olarak otomasyonu araştırıyorlar. Hayvancılıkta da besi hayvanlarının sağlığını ve refahını yönetmeyi kolaylaştırabilecek sensör teknolojileri geliştiriliyor. Toprak kalitesinin izlenmesi ve böcek ilaçları kullanılmadan haşerelerin ve hastalıkların ortadan kaldırılması için de çalışmalar devam ediyor. Bu teknolojilerin bazıları halihazırda mevcut olsa da çoğu, laboratuvarlarda ve küçük girişimlerde araştırma aşamasında. Blackmore, durumu şöyle açıklıyor:

Einstein’ın en ünlü sözlerinden biri “Tanrı zar atmaz” sözüdür. Bu sözün halk arasındaki yaygın yorumu, bu makalede de düzeltilmek istenen iki yaygın miti (ya da yanlış anlaşılmayı) barındırmaktadır.

İlk yanlış anlaşılma, Einstein’ın “Tanrı” kelimesini kullanması, onun Tanrı'nın varlığına inanan, inançlı bir insan olduğu anlamına geldiği fikridir. Bu fikir oldukça yanlıştır: Einstein tam anlamıyla bir ateist olarak tanımlanabilir [E.N. Einstein'ın dini inancı daha ziyade panteist olarak tanımlanmaktadır; zaten bu metinde yapılan tanım da ateizme değil, panteizme veya deizme uymaktadır; bu konularda bilgi almak için buraya tıklayınız]. Einstein oldukça dindar Yahudi bir çevrede büyümesine rağmen Tevrat’ta anlatılan birçok şeyin fizik kanunlarıyla tutarlı olmadığını hemen anlamıştı. Einstein’ın fiziğe olan büyük katkılarının sebebi, onun dünyayı yöneten kesin matematik kanunlarına olan inancıydı. Bu akılcı yaklaşım, geleneksel dinlerin sahip olduğu, doğa kanunlarından üstün olan doğaüstü Tanrı figürü ile ters düşmektedir.

Bilimle ve evrimle ilgili konularda iki argümanın sesi çok gür çıkar: İlki, bilimde "tesadüf" kavramına mutlak suretle yer olamayacağı iddiasıdır. Yani bazı insanlar, doğada hiçbir şeyin rastgele, tesadüfen, şans eseri olamayacağına inanır. Bu sanrı öylesine güçlüdür ki, bilimsel bir meselede bir olayın "şans eseri" o şekilde yaşandığı söylendiğinde, sanki bilimin sınırlarından çıkılmış da, imkansız bir olaydan bahsediliyormuş gibi tepkiler gösterirler. Bu, Evren'de her şeyin önceden belirlenmiş kurallara ve katı bir mutlakiyete dayalı olduğu görüşünün hatalı bir uzantısıdır. Buna az sonra döneceğiz.

Argümanlardan ikincisi ise, evrimin "tesadüflerle dolu" olduğu ve daha önemlisi, evrimsel biyolojinin her şeyi "tesadüfler" ile açıkladığıdır. Yani bu kişilere göre evrim, Evren'in başlangıcından tutun da, insanların kararlarına kadar her şeyin tesadüf eseri var olduğunu ileri sürmektedir. Halbuki sırf evrime özgü bir "tesadüf" tanımı yapmak ve diğer doğa yasalarından ayırmak büyük bir hatadır. Evrim, diğer doğa yasaları ne kadar tesadüfiyse o kadar tesadüfidir. Buna da az sonra döneceğiz.

Uluslararası Matematik Olimpiyatı (IMO) üniversite öncesi öğrenciler için muhtemelen en prestijli yarışmadır. Her yıl dünyanın dört bir yanından gelen öğrenciler bronz, gümüş ve altın madalyalar için yarışıyor. Yakında yapay zeka programları da onlarla yarışabilir.

Ocak ayında Google DeepMind'dan Google DeepMind ve New York Üniversitesi'nden Trieu H. Trinh, Nature dergisinde AlphaGeometry adlı yeni bir yapay zeka programını tanıttı. Araştırmacılar, programın geçmiş Uluslararası Matematik Olimpiyatı'ndaki 30 geometri probleminden 25'ini çözebildiğini, bunun da insan altın madalya sahiplerininkine benzer bir başarı oranı olduğunu bildirdi. Yapay zeka ayrıca 2004 IMO'sunda uzmanların dikkatinden kaçan bir soruya daha genel bir çözüm buldu.

Obezite, aşırı vücut yağının sağlığı olumsuz yönde etkileyebilecek ölçüde biriktiği bir durumdur. Vücut kitle indeksi (İng. "Body Mass Index") 30 kg/m²'nin üzerinde olan kişiler "obez" olarak sınıflandırılır. Vücut Kitle İndeksi, kısaca VKİ, bir kişinin kilogram cinsinden ağırlığının, metre cinsinden boyunun karesine bölünmesidir; 25-30 kg/m² aralığı "aşırı kilolu" olarak tanımlanır. Bazı Doğu Asya ülkeleri obeziteyi hesaplamak için daha düşük değerler kullanırlar.

Obezite sadece kozmetik bir endişe değildir. Kalp hastalığı, diyabet, yüksek tansiyon ve bazı kanserler gibi diğer hastalık ve sağlık sorunları riskini artıran tıbbi bir sorundur. Bazı insanların kilo vermekte zorluk çekmesinin birçok nedeni vardır. Obezite genellikle kalıtsal, fizyolojik ve çevresel faktörlerin beslenme şekli, yetersiz fiziksel aktivite ve egzersiz faktörlerle birleşmesi sonucu ortaya çıkar.