Zengin İnsanlar Daha mı Zeki? Bilim Bu Konuda Ne Söylüyor?

The White Lotus'tan Succession'a, zenginleri konu alan televizyon dizileri oldukça sık izleniyor. Bu tür dizilerdeki ultra zengin karakterlerse genellikle kibirli, yüzeysel ve mutsuz olarak tasvir edilmekte. Ancak bu, onların zeki olmadıkları anlamına gelmez. Peki, zengin insanlar zeki oldukları için mi zengin?

Hayat pahalılığı krizinin tam ortasında, bu soru bilimsel bir merakın ötesine geçerek daha derin bir noktaya uzanıyor. Bazılarına göre, eğer bir insanın zenginliği zekasına bağlı olsaydı toplumda gördüğümüz devasa gelir farkları daha kabul edilebilir görünebilirdi.^[1] Eşitsizlik, zeki olanların bizi daha iyi bir geleceğe götürmesi için "ödenmesi gereken bir bedel" olarak algılanabilirdi.

Elbette, zekanın kişinin ekonomik ve profesyonel başarısına katkıda bulunduğuna dair çok az şüphe vardır.^[2] Elon Musk, Jeff Bezos ve Ray Dalio gibi milyarderleri ele alalım. Teknoloji ve finans gibi üst düzey alanlardaki bu öncü isimlerin ortalama bir zekaya sahip olduğunu öğrenmek şaşırtıcı olurdu.

Aslında, zekâ hem akademik başarının hem de iş performansının en iyi habercisi sayılabilir.^{[3], [4]} Bunun yanında akademik ve profesyonel başarı da iyi bir gelirin işaretçisidir. Ancak bütün hikâye kesinlikle bundan ibaret değil!

İlk olarak, bütün zeki insanlar bir öncelik olarak varlıklı olma isteğiyle dolup taşmaz; bunun yerine çoğunlukla bilgiye açlık duyabilirler.^[5] Hatta bazıları mimarlık, mühendislik veya araştırma gibi entelektüel açıdan daha doyurucu ancak nispeten daha az kazandıran işleri tercih ederler. 2023'te İsveç tarafından yapılan bir araştırma, en çok kazanç sağlayan %1'lik kesimin içinde yer alan insanların bilişsel test sonuçlarının nispeten daha az kazanç sağlayanlarla arasında dikkate alınacak kadar büyük bir fark olmadığını göstermiştir.^[6]

The Conversation

Peki, ne kadarlık bir zekâ zenginliğin itici kuvveti oluyor? Bulgulara gelmeden önce, araştırmacıların zekayı nasıl tanımladığına bir açıklık getirmeliyiz. Zekâ, geniş yelpazedeki bir takım bilişsel testleri başarılı bir şekilde yerine getirebilme yeteneği olarak tanımlanabilir.^[7] Bahsedilen bu testler birbirleriyle bağlantılı gibidir. Eğer birisi bilişsel testlerin herhangi birini başarılı şekilde uygulayabiliyorsa yüksek ihtimalle diğer testlerde de aynı başarıyı gösterecektir.

Gerçek hayatta ise zekâ, tek yönlü bir özellik değil. Aslında akışkan zeka ve kristalize zeka denilen iki geniş yapıdan oluşuyor.^[8] Akışkan zeka, uyarıcıları işleme hızı, hafıza kapasitesi ve soyut akıl yürütme gibi temel bilişsel mekanizmaları kullanır. Buna karşılık kristalize zekâ, okuryazarlık, sayısal yetenekler ve belirli konular hakkındaki bilgi gibi sosyal bir ortamda geliştirilen becerilere atıfta bulunur. Aralarındaki ayrım önemlidir çünkü her ikisi de farklı şekillerde gelişir.^[9] Akışkan zekâ kalıtımla aktarılabilir, çoğunlukla geliştirilemez ve yaşla birlikte hızlıca azalır.^{[10], [11]} Tam tersine, kristalize zekâ yetişkinlik boyunca gelişir ve ancak yaklaşık 65 yıl sonra azalmaya başlar.^[12]

Ancak akışkan zeka, kristalize zekanın gelişimine yardımcı olur. Akışkan zeka, beynin bilgi edinme ve bilgiyi ayrıntılandırma kapasitesini temsil eder. Kristalize zekaysa, büyük bir ölçüde edinilmiş bilgidir.

Bu eğer akıl yürütme beceriniz kuvvetliyse, yeni bilgileri kolaylıkla kavrayacağınız anlamına gelir. Yeni bilgileri eski bilgilerinizle doğru bir şekilde entegre edersiniz. Nihayetinde, herhangi bir disiplinde öğrenme süreniz hızlanır ve bu da akademik ile finansal başarınıza katkı sağlayacaktır.

Eğitim Belirleyici Bir Faktör!

Tüm bunlarla birlikte, doğuştan gelen yetenekler önemli olan tek şey değildir. Bir diğer önemli faktör de eğitimdir. İstatistiksel bir araştırma, okulda geçirilen yıllar ne kadar uzunsa bireylerin IQ puanlarının da o kadar yüksek olduğunu gözlemlemiş.^[13] Ancak belirtmek gerekir ki, bu yüksek puanlar genel entelektüel yetenekteki artıştan ziyade belirli becerilerde eğitim görüldüğüne işaret eder.^[14] Yani, okul hem profesyonel başarı hem de zekâ testlerinde başarı sağlamak için faydalı şeyler öğretir.

Beklenildiği üzere, eğitim de ailenin sosyoekonomik durumundan etkilenir. Örneğin, pahalı okullar ve özel ders öğretmenleri öğrenciye son derece verimli kişiselleştirilmiş programlarla yol gösterirler.^[15] Böylece yüksek kaliteli eğitime erişim, gelecekteki gelirde büyük bir fark yaratabilir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Tabii ki ailenin sosyoekonomik durumu yalnızca eğitim üzerine etki etmez. Kişilere kalan miraslar ve sahip oldukları bağlantılar en bariz mekanizmalardan biridir. Bu, özellikle girişimciler için geçerlidir çünkü yatırım potansiyelleri ve bağlantıları iş başarısı için temel faktörlerdir.

Şansın Zenginlikteki Rolü Büyük!

Bahsettiğimiz gibi geliri zekâ, eğitim ve sosyoekonomik durum gibi faktörler etkiler. Fakat tüm bu faktörler tek başına zenginlikteki bireysel gelir farklarından sorumlu olmaz. 2018'de yapılan bir araştırma şansın zenginlikte büyük bir etken olduğunu gösteriyor!^[16]

Bu araştırma, zenginliğin istatiksel dağılımının zekanın dağılımından farklılık gösterdiğini ortaya koyuyor. Zekâ "normal dağılım" gösterir, yani çoğu birey ortalama bir zekaya sahiptir.^[17] Buna karşılık, zenginlik "pareto dağılımına" uyar.^[18] Bu formül, bir ülkenin servetinin %80'inin nüfusun sadece %20'sinin elinde olduğunu gösterir.

The Conversation

Araştırma, tek başına zekanın toplumdaki zengin ve fakir arasındaki orantısız eşitsizlikleri açıklamaya yetmeyeceğini gösteriyor.

Bu araştırma, aslında zekânın rolünü veya genel olarak yeteneği küçümsememektedir. İyi bir bilişsel yetenek zengin olma ihtimalini yükseltir. Fakat her şeye rağmen, zekâ zenginliğin garantisi değildir. Ayrıca, bir dizi şanslı olay, sıradan bireyleri yüksek gelir elde eden kişilere dönüştürebilir.

Yani, konu zenginliğe gelince zeki olmak ne yeterli ne de gereklidir. Zekâ ancak yardımcı bir faktör olabilir. Woody Allen'ın Match Point filmindeki Chris Wilton, "İyi olmaktansa şanslı olmayı tercih ederim." diyor. Az önce incelediğimiz bulgular ışığında, bu karakterimiz oldukça haklı olabilir.

Varlıklı ve eğitimli bir ailede dünyaya gelmek şanslı bir olaydır. Benzer şekilde, piyangoyu kazanmak gibi şans eseri gelişen olaylar yıllar boyu sıkı çalışma sonucu elde edilen şeyler değildir. Tartışmayı biraz daha ilerleterek zekanın da bir tür şans ürünü olduğunu da öne sürebiliriz.

Finansal başarıya ulaşmaya katkıda bulunan birçok şey kontrolümüz dışındadır. Hepsi olmasa da aşırı zengin insanların çoğu bir şekilde şans meleğiyle tanışmıştır. Diğer taraftan, insanın eline geçen şansı en iyi şekilde değerlendirmesi de kesinlikle önemlidir. Elbette, pek çok birey yalnızca miras yoluyla kazanılmış ayrıcalıkların avantajlarını kullanmaktadır.^[19]Her ne olursa olsun, pek çok büyük ve küçük servet, sahip olduğumuz entelektüel, eğitimsel veya sosyoekonomik kaynakların akıllıca kullanılmasıyla ortaya çıkar.