Yeni Soğuk Savaş: ABD, Yapay Genel Zekâ için Çin'e Karşı Bir "Manhattan Projesi" Arayışında!

ABD Kongresi'ne bağlı bir komisyon olan, Demokrat Parti ve Cumhuriyetçi Parti mensuplarını içeren ikili yapıdaki ABD-Çin Ekonomi ve Güvenlik İnceleme Komisyonu (İng: "USCC"), 19 Kasım 2024'te ABD Kongresi'ne dikkat çeken bir rapor sundu. Raporda ABD'nin, insan kadar zeki veya daha zeki olan bir yapay zekâ sistemine karşılık gelen yapay genel zekânın (İng: "AGI") geliştirilmesini finanse etmek için "Manhattan Projesi" tarzında bir program başlatması öneriliyor.^[1]

Komisyonun raporu; ABD'nin, hızla değişen küresel teknolojik manzarayı şekillendirme mücadelesinde Çin ile uzun vadeli bir stratejik rekabete giriştiğini açıkça belirtiyor. Gelişen teknolojilerin, özellikle yapay zekânın yükselişi, savaşın doğasını değiştirebilir ve bu yarışı kazanan ülke için güç dengelerini lehine çevirebilir. Ayrıca, bu durumun ekonomik faydalarının 21. yüzyıl boyunca süreceği öngörülmektedir.

Manhattan Projesi Nedir?

Manhattan Projesi, İkinci Dünya Savaşı sırasında ABD hükümeti ile özel sektör arasında gerçekleştirilen ve ilk atom bombalarının geliştirilmesiyle sonuçlanan büyük ölçekli bir işbirliğiydi. Geliştirilen bu ilk atom bombaları, Japonya'ya karşı kullanılmıştı ve bunun sonucunda gerçekleşen nükleer silahlanma yarışı, "karşılıklı garanti yıkım" (İng: "mutually assured destruction") politikasını doğurmuştu. Ayrıca bu rekabet, dönüşüm geçirerek ABD ile Sovyetler Birliği arasında Soğuk Savaş'a yol açmıştı.

Sovyetler Birliği'nin 1991'de dağılmasıyla Soğuk Savaş sona ermiş olsa da, nükleer silah birikiminin yol açtığı karşılıklı yıkım politikasında denge sürmektedir. Günümüzde ise ABD ve Çin süper güçlerinin yapay genel zekâ geliştirme yarışının, atom bombasında olduğu gibi yeni bir denge ortaya çıkarabileceği öngörülmektedir. Birçok önde gelen bilgisayar bilimci ve yapay zekâ araştırmacısı, bu yarışın insanlık için varoluşsal bir risk oluşturduğu konusunda uyarılarda bulunmaktadır. Manhattan Projesi tarzı büyük bir girişimin başlatacağı bir yarış, The Terminator filminin senaryosuna da benzetilmektedir. Bu filmde Cyberdyne Systems adlı kurgusal şirket, ABD hükümetiyle iş birliği yaparak yapay genel zekâyı geliştirir ve atılım nihayetinde nükleer düzeyde bir felakete yol açarak insanlığın sonunu getirir.

ABD ve Çin'in Yapay Zekâ Alanındaki Rekabeti

Şu anda ABD, güçlü yapay zekâ modellerinin geliştirilmesinde dünya lideri konumundadır. Çin, 2017 yılında yayımlamış olduğu "Yeni Yapay Zekâ Geliştirme Planı" ile 2030 yılına kadar yapay zekâda küresel lider olmayı hedeflediğini duyurmuştur.

Buna karşın günümüzde ABD, 9.500'den fazla yapay zekâ şirketiyle yaklaşık 2.000 yapay zekâ şirketi bulunan Çin'in önünde yer alıyor. Ayrıca ABD özel sektöründeki yapay zekâya 605 milyar dolarlık yatırım, Çin'in 86 milyar dolarlık yatırımını gölgede bırakıyor. Bununla birlikte Çin hükümeti, toplam 184 milyon dolarlık bir bütçeyi doğrudan yapay zekâ araştırmalarına aktarmıştır. Bu alanlar arasında yüz tanıma, doğal dil işleme, makine öğrenimi, derin öğrenme, sinir ağları, robotik, otomasyon, bilgisayar görmesi, veri bilimi ve bilişsel hesaplama bulunmaktadır.

Nisan 2024'te, yapay zekâ performans tablolarında ABD'li şirketlerin 4 büyük dil modeli (İng: "LLM") üst sıralarda yer alırken; Haziran ayına gelindiğinde ise, yalnızca OpenAI'nin GPT-4o modeli ve Anthropic'in Claude 3.5 modeli üst sıralarda yerini koruyabilmiştir. Çin'de devlet destekli şirketlere ait modeller, bu sıralamalarda hızla üst sıralara yükselmiştir. Raporda şöyle söyleniyor:

ABD'li sektör liderlerinin öncülük ettiği modeller ile Çin'in önde gelen teknoloji devleri ve girişimlerinin geliştirdiği modeller arasındaki fark hızla kapanmaktadır.

Buna ek olarak, akademik araştırma yayınlarının toplam hacmi açısından Çin, ABD'nin önünde yer alıyor. 575 bin 258 makale ile Çin, ABD'nin 359 bin 415 makalesini geride bırakmış durumdadır. Ayrıca Çin, geçtiğimiz yıllarda yapay zekâ eğitimi için büyük yatırımlar yapmıştır. Çin'de 2018'den bu yana, ülkenin en prestijli 300'den fazla üniversitesinde 2 binin üzerinde yapay zekâ lisans programı oluşturulmuştur.

Bununla birlikte Çin, yapay zekânın eğitimi için kullanılan verinin kalitesine de büyük önem vermektedir. Devlet destekli veri tabanları ile devlet kurumlarından ve kamuya ait işletmelerden gelen verilere erişim sağlayarak, yapay zekâ ekosisteminde yüksek kaliteli verilerin kullanılabilirliğini artırmak için aktif önlemler alıyor.

Ivan Marc Sanchez / Alamy Stock

ABD'nin Yapay Zekâ İçin Manhattan Projesi Girişimi

Rapor, İkinci Dünya Savaşı sırasında ilk atom bombasının geliştirilmesi ile sonuçlanan Manhattan Projesi'ne benzer nitelikte devasa bir girişimin gerekliliğini savunuyor ve yapay genel zekânın geliştirilmesinde kamu-özel sektör ortaklıklarının kilit öneme sahip olduğunu vurguluyor. Rapora göre Çin ile rekabet etmek için ABD Kongresi'nin yapay zekâ, bulut bilişim ve veri merkezi şirketlerine uzun vadeli sözleşmeler ve fonlar sağlaması gerekiyor. Bu tür özel sektör desteklerinin, karmaşık araştırma projelerinin hayata geçirilmesini mümkün kılacağı düşünülüyor. Raporu hazırlayan komisyonun üyesi olan ve yazılım şirketi Palantir'in CEO'suna kıdemli danışmanlık yapan Jacob Helberg, Reuters'a verdiği bir demeçte şöyle söylüyor:^[2]

Tarih boyunca hızlı teknolojik değişim dönemlerini ilk değerlendiren ülkelerin küresel güç dengelerindeki kaymalara neden olabildiğini gördük. Çin, yapay genel zekâya doğru son sürat gitmekte. Onları ciddiye almamız kritik bir önem taşıyor.

Helberg, şu anki büyük yapay zekâ modellerinin eğitilmesinde enerji altyapısının önemli bir darboğaz oluşturduğunu belirterek veri merkezleri için devlet izni sürecinin hızlandırılmasının kamu-özel sektör ortaklığıyla yapay zekâ gelişimini hız kazandırabilecek bir yol olabileceğini söylüyor.

Raporun Kapsamı

Raporda ABD Savunma Bakanlığına, yapay zekâ projelerine "Savunma Öncelikleri ve Tahsisatlar Sistemi" (İng: "Defense Priorities and Allocations System") kapsamında yüksek ulusal öncelik ("DX derecesi") verilmesi öneriliyor. DX derecesi, ABD Savunma Sözleşme Yönetim Ajansı (İng: "DCMA") tarafından en yüksek ulusal önceliğe sahip programlar için verilen bir dereceye karşılık gelmektedir ve bu programlara kaynak tahsisinde öncelik tanınmasını sağlamaktadır.

Raporda ayrıca yapay zekânın, Çin'in gelecekteki askerî stratejisinin temel bir bileşeni olacağı belirtiliyor. Çin Ordusunun, ABD'nin savaş alanında kullandığı teknoloji sistemlerindeki açıkları kullanma çabalarına yapay zekâ destekli veri işleme ve karar alma yöntemleriyle hız kazandırmayı planladığı ifade ediliyor. Yapay zekânın, otonom silah sistemleri ve "bilişsel savaş" gibi uygulamalarda da merkezi bir rol oynayacağı söyleniyor.

Öte yandan komisyon, Çinli şirketlerin ve yatırımcıların ABD'deki biyoteknoloji şirketlerine olan katılımınının ABD Kongresi tarafından denetimden geçirilerek onaylanması gerektiğini belirtiyor. Bu; genom araştırmaları, ilaç geliştirme ve üniversiteler ile devlet kurumlarına yapılan yatırımları içeriyor. Bu önerinin arkasında biyoteknoloji ile yapay zekâ alanlarının giderek artan yakınsaması yer alıyor. Örneğin, geniş genomik veri setlerinin analizi bu iki alanın kesişim noktalarından biri. Raporda, biyoteknoloji alanındaki tüm teknoloji geliştirme döngüsü ve tedarik zinciri boyunca kapsamlı devlet yatırımlarının gerekli olduğu da vurgulanıyor.

Bununla birlikte raporda, Çinli şirketlerin kontrolündeki belirli teknoloji ve hizmetlerin ithalatına sınırlamalar ya da yasaklar getirilmesi teşvik ediliyor. Bu, hassas alanlarda gelişmiş yeteneklere sahip insansı robotları ve enerji altyapısı ürünlerini kapsıyor. Ayrıca, Çinli üreticilerden gelen bağlantılı cihazlar; örneğin, endüstriyel makineler, IoT cihazları ve ev aletleri için mevcut düzenleyici projelerin genişletilmesi önerisinde bulunuluyor.

Rapora Yönelik Güvenlik Alanında ve Etik Endişeler

Sorumlu Yapay Zekâ Enstitüsü (İng: "Responsible AI Institute") CEO'su Manoj Saxena, yapay genel zekânın gücünün küçümsenmemesi gerektiğini belirtiyor ve ülkelerin inovasyon yarışında hızlanırken beklenmedik sonuçlara hazırlıksız yakalanabileceği konusunda uyarılarda bulunuyor. Saxena, şöyle söylüyor:

Teknolojik bir yarışı kazanmak uğruna yapay genel zekâyı aceleyle geliştirmek, bu sistemlerin yaratabileceği beklenmedik sonuçları anlamadan hareket etmemize sebebiyet verebilir.

Saxena, yapay genel zekâ yarışında İkinci Dünya Savaşı sonrası savaş hukuku ve insan haklarını düzenleyen Cenevre Sözleşmeleri gibi yeni bir uluslararası çerçeveye ihtiyaç duyulabileceğini düşünüyor.

Günümüzde nükleer silahların yapılması için gerekli malzemelere erişim sıkı bir kontrol altındayken, yapay zekâ ise nispeten daha açık ve erişim sağlanabilir bir ortamda gelişimini sürdürüyor. Yapay zekâ uzmanları, güçlü ve potansiyel olarak tehlikeli yapay zekâ sistemlerine erişimin kolaylığının risk ölçeğini genişletebileceğinden endişe ediyor. Saxena, yapay zekânın bir silah haline getirilmesinin zaten başladığını ve tüm tarafları masaya oturtacak büyük bir felaketin yaşanmasının olası olduğunu ifade ediyor. Saxena, şöyle söylüyor:

Bir noktada kontrolden çıkan otonom silah saldırıları veya yapay zekanın bağımsız hareket ettiği ciddi sorunlar yaşanacağını düşünüyorum. Ne yazık ki uygarlık, genellikle regülasyon, yaptırımlar ve felaketlerin bir kombinasyonu ile ilerleyen bir yapı.

Saxena'ya göre, yapay zekâ konusunda düzenlemeler ve yaptırımlar oldukça geride kalmakta. Saxena, şöyle söylüyor:

Muhtemelen bir dizi felaket yaşanacak ve ancak o zaman bu sistemleri sınırlayacak bir çerçeve oluşturabileceğiz.

Sonuç

ABD Kongresi'nin fikri mülkiyetin korunması, sanayi casusluğunun önlenmesi ve hassas stratejik bilgilerin sızdırılmasını engellemek için stratejik teknoloji sektörlerinde Çinli yatırımcılara yönetim kurulu üyeliği veya bilgi edinme hakları verilmesini yasaklayacak yasalar çıkarması bekleniyor.

2000 yılında ABD Kongresi tarafından kurulan USCC Komisyonu ABD-Çin ilişkilerine dair yıllık önerilerde bulunmakta. Bu komisyon, yasa yapıcılara Çin ile ekonomik ve stratejik rekabet konularında rehberlik etmeyi amaçlıyor. Öte yandan ABD Kongresi'nin, komisyon önerisini ne ölçüde takip edip etmeyeceği belirsizliğini koruyor.