Yale Yeme Bağımlılığı Ölçeği: Yemek Yeme Bağımlısı Mısınız?

Günümüzde obeziteyle ilişkili kronik hastalıkların artış göstermesindeki en önemli sebepler dengesiz ve düzensiz beslenmedir. Dengesiz beslenme, vücudumuz için gerekli olan makro ve mikro besin ögelerini, bir tarafın ya da spesifik bir ögenin üstünlüğünü sağlayacak şekilde diğer ögelerin yetersiz alınması şeklinde tanımlanabilir. Düzensiz beslenme ise yeme davranışının tutarlılık göstermemesi, bunun sonucunda gereğinden az ya da çok beslenme şeklinde ifade edilir. Dengesiz ve düzensiz beslenmenin en önemli sebeplerinden birisi de yiyecek bağımlılığıdır. Peki yiyecek bağımlılığı nedir ve nasıl tespit edilir?

Yiyeceğe Bağımlı Olunabilir mi?

''Yiyecek bağımlılığı'' terimi günümüzde sıkça kullanılan basmakalıp bir sözdür. Ancak klinik uygulamada resmi bir ''bağımlılık'' teşhisi yoktur. ''Bağımlılık'' terimi, Amerikan Psikiyatri Birliğinin (APA) Ruhsal Rahatsızlıkların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabında (DSM) birden çok madde içeren bazı rahatsızlıkları tanımlamak için kullanılır. Araştırmalar daha çok, bağımlılık olarak tanımlanan rahatsızlıkların nörolojik etkilerine odaklanmıştır. Bazı çalışmalarda bağımlılıkların merkezi sinir sisteminde DeltaFosB, dopamin ve opoid gibi kimyasalları etkiledikleri bulunmuştur. DeltaFosB, gen transkripsiyonunda görevli bir proteindir ve beyindeki ödül ve keyif merkezlerini etkiler. Opioid ise beyinde analjezik yani uyuşturucu ve hissizlik etkilerini gösteren bir kimyasaldır.

Pixabay

Yapılan detaylı çalışmalar sonucunda mastürbasyon ve yeme bağımlılığı gibi ''davranışsal bağımlılıkların'' da amfetamin ve kokain gibi ''madde bağımlılıklarıyla'' aynı şekilde bu maddelerin sentezini arttırdığını ve beyinde benzer etkileri olduğu gösterilmiştir. Bu yüzden Amerikan Psikiyatri Birliği, DSM-5 kitabında ''maddeye bağlı olmayan rahatsızlıklar'' isminde yeni bir kategori tanımlamıştır.

Yeme Bağımlısı mısınız? Yale Yeme Bağımlılığı Ölçeği

Yemek bağımlısı teşhisi konulabilmesi için yapılan birçok klinik ve deneysel çalışma mevcuttur. Ancak ilk olarak 2009 yılında Yale Üniversitesi araştırmacılarından Ashley Gearhardt, William Corbin ve Kelly Brownell tarafından geliştirilen Yale Yeme Bağımlılığı Ölçeği (YFAS) bu alanda en çok başvurulan tarama aracıdır. Bu ölçek 25 tane sorudan oluşmaktadır. Bu sorulardan 16 tanesi sıklığı ölçmek için, 8 tanesi de durumun var olup olmadığını sorgulamak için ''evet-hayır'' şeklinde ve bir tane soru da davranışlarınızı durdurmaya çalışıp çalışmadığınızı anlayabilmek için hazırlanmıştır. Ankete geçmeden önce, belirlenmiş yüksek kalorili yiyecekler şu şekilde sıralanmıştır;

• Tatlılar: Dondurma, çikolata, donat, pasta, şeker, kurabiye, kek
• Nişastalı yiyecekler: Beyaz ekmek, makarna, pirinç
• Tuzlu atıştırmalıklar: Cips, tuzlu hamur işleri, kraker
• Yağlı yiyecekler: Biftek, işlenmiş et ürünleri, hamburger, pizza, patates kızartması
• Şekerli içecekler: Gazozlar ve diğer gazlı içecekler

''Belirlenmiş'' yiyecekleri belirttiğimize göre anketimize başlayabiliriz.

Aşağıdaki sorular hiçbir zaman, ayda bir kere, ayda 2-4 kere, haftada 2-3 kere ve haftada 4 kere veya daha fazla gerçekleşmesine göre sırasıyla 0, 1, 2, 3 ve 4 şeklinde puanlanmaktadır (hiçbir zaman=0, haftada 4 veya daha fazla defa=4).

1. Belirlenmiş yiyecekleri yemeğe başladığım zaman, planladığımdan daha fazla yiyorum.
2. Aç olmadığım zamanlarda bile kendimi belirlenmiş yiyecekleri yerken buluyorum.
3. Fiziksel olarak rahatsız olacağım noktaya kadar yemeye devam ediyorum.
4. Belirlenmiş yiyecekleri bir daha yiyememek beni endişelendiriyor.
5. Çok yediğim zaman uzun bir süre halsiz ve yorgun hissediyorum.
6. Gün boyunca kendimi belirlenmiş yiyecekleri yerken buluyorum.
7. Başka yiyeceklere ulaşabilirken, belirlenmiş yiyeceklere ulaşabilmek için kendi yolumdan çıkıyorum.
8. Keyif aldığım bir aktivite esnasında belirlenmiş yiyeceklerden çok fazla miktarda yediğim zamanlar olmuştur.
9. Keyif aldığım bir aktivite sırasında belirlenmiş yiyeceklerden çok fazla miktarda yediğimde çok yemekten kötü hissettiğim zamanlar olmuştur.
10. Çok yiyeceğimden korktuğum için, ikram yapılan sosyal ve profesyonel ortamlara girmekten kaçındığım zamanlar olmuştur.
11. Hiç ikram yapılmadığı için, sosyal ve profesyonel ortamlara girmekten kaçındığım zamanlar olmuştur.
12. Belirlenmiş yiyecekleri tüketmeyi durdurduğum zaman, gerginlik, duygu durum bozukluğu (anksiyete) ya da başka fiziksel belirtiler gösteriyorum.
13. Fiziksel belirtilerden korunmak için belirlenmiş yiyecekleri tükettiğim zaman, belirtilerim ilerliyor.
14. Belirlenmiş yiyecekleri yemeği durdurduğum zaman, belirlenmiş yiyeceklere karşı arzum ve dürtülerim artıyor.
15. Yiyeceklere karşı davranışım, üzüntümden kaynaklanıyor.
16. Yiyecekler yüzünden günlük işlerimi aksattığım olmuştur.

Pixabay

Anketin ikinci kısmında bulunan aşağıdaki sorular, ''evet'' ve ''hayır'' şeklinde cevaplanmak üzere sorulmuştur. ''Evet''= 1, "Hayır"= 0 olarak puanlanmaktadır. Bu bölüm tanı kriterleri olarak da bilinmektedir.

17. Yiyecek tüketimim, depresyon ve anksiyete gibi psikolojik problemlere neden olmaktadır.

18. Yiyecek tüketimim, fiziksel problemlere neden olmaktadır veya fiziksel problemlerimi arttırmaktadır.

19. Duygusal ya da fiziksel problemlerim olsa da aynı yiyecekleri aynı miktarlarda tüketmeye devam ediyorum.

20. Bir süre sonra, istediğim gibi hissedebilmek için daha fazla yemem gerektiğini fark ettim.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

21. Aynı miktarda yemek, negatif duygularımı azaltmakta ve aldığım zevki arttırmakta işe yaramıyor.

22. Belirlenmiş yiyecekleri tüketmeyi durdurmak istiyorum.

23. Belirlenmiş yiyecekleri tüketmeyi durdurmayı denedim.

24. Belirlenmiş yiyecekleri tüketmeyi durdurmakta başarılı oldum.

Anketin iki grubuna da dahil olmayan son sorusu ise şudur:

25. Geçtiğimiz yıl belirlenmiş besinleri tüketmeyi kaç kere durdurmaya çalıştınız?

Yale Yeme Bağımlılığı Ölçeği Nasıl Değerlendirilir?

Ölçeği değerlendirirken ilk olarak sorular 8 başlık altında toplanır. Bunlar;

1. İstenilenden daha fazla tüketilen yiyecekler: 1, 2 ve 3 numaralı soruları kapsar.
2. Önlenemeyen arzular ve başarısız denemeler: 4, 22, 24 ve 25 numaralı soruları kapsar.
3. Elde etmek ve düzeltmek için uzun zaman gerekenler: 5, 6 ve 7 numaralı soruları kapsar.
4. Önemli aktiviteler: 8, 9, 10 ve 11 numaralı soruları kapsar.
5. Sonuçları bilinmesine rağmen devam edilenler: 19. soruyu kapsar.
6. Yiyeceğe karşı toleransı ölçenler: 20 ve 21 numaralı soruları kapsar.
7. Karakteristik semptomlar: 12, 13 ve 14 numaralı soruları kapsar.
8. Halsizlik ve sıkıntının klinik bulguları: 15 ve 16 numaralı soruları kapsar.

Buradan itibaren dikotom, frekans ve Likert ölçek seçenekleri dahil olmak üzere, çeşitli puanlama seçenekleri dikkate alınmıştır. Dikotom ve frekans puanlama kombinasyonunun, tanı kriteri için en uygun olduğu kabul edilmiştir. Tanı kriterlerine göre dikotom bir tanı (evet/hayır) ve semptom sayısı olmak üzere iki farklı puanlama seçeneği oluşturulmuştur. Tanı versiyonu için madde bağımlılığı tanısına benzer şekilde, bireylerin üç ya da daha fazla kriteri ve aynı zamanda da klinik olarak önemli iki maddeden (bozukluk ya da sıkıntı) en az birini karşılaması gerekmektedir. Semptom sayısı puanı ise sekiz tanı kriterinin basit bir toplamıdır.