Keşfedin, Öğrenin ve Paylaşın
Evrim Ağacı'nda Aradığın Her Şeye Ulaşabilirsin!
Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat

Transkripsiyon Nedir? DNA'dan mRNA Nasıl Üretilir?

4 dakika
8,726
Transkripsiyon Nedir? DNA'dan mRNA Nasıl Üretilir? Art of The Cell
Evrim Ağacı Akademi: Moleküler Biyoloji Yazı Dizisi

Bu yazı, Moleküler Biyoloji yazı dizisinin 3 . yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan " DNA'nın Yapısı Nasıldır? "Çift Sarmal" Ne Demek?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
Tüm Reklamları Kapat

Hem prokaryotlarda hem de ökaryotlarda, DNA'nın ikinci işlevi (birincisi replikasyondur), hücrenin tüm fonksiyonlarını yerine getirebilmesi için ihtiyaç olan proteinleri oluşturmak adına gerekli bilgiyi sağlamaktır.

Bunu yapmak için, DNA "okunur" ya da bir mRNA molekülüne transkribe olur. mRNA daha sonrasında translasyon adı verilen süreç sayesinde protein oluşturmak için gereken kodu sağlar. Transkripsiyon ve translasyon süreçleri boyunca, kalıp DNA’dan kodlanmış olan spesifik bir amino asit dizisi ile bir protein oluşmuş olur.

Santral (Merkezi) Dogma: DNA, RNA’yı Kodlar; RNA, Proteini Kodlar

DNA’dan, mRNA’ya ve oradan da proteine giden hücrelerdeki genetik bilgi akışı; santral dogma ile açıklanır.

Tüm Reklamları Kapat

Şekil 1: Santral (merkezi) dogma, DNA'nın proteini kodlayan RNA'yı kodladığını açıklar.
Şekil 1: Santral (merkezi) dogma, DNA'nın proteini kodlayan RNA'yı kodladığını açıklar.
OpenStax

Transkripsiyon: DNA’dan mRNA’ya

Hem ökaryotlar hem de prokaryotlar, önemli bir fark olan ökaryotların zarlı çekirdeği dışında, temelde aynı transkripsiyon sürecini geçirirler. Çekirdeğe bağlı genler ile hücrenin çekirdeğinde transkripsiyon gerçekleşir ve mRNA transkripti sitoplazmaya taşınır. Bakteri ve arkeleri de içine alan prokaryotlar, zara bağlı çekirdek ve diğer organellere sahip değildirler; aslında bu yüzden de transkripsiyon, hücrenin sitoplazmasında gerçekleşir. Hem ökaryotlarda hem de prokaryotlarda transkripsiyon üç ana aşamada gerçekleşir:

  • Başlama,
  • uzama,
  • sonlanma.

Başlama Aşaması

Transkripsiyonun başlaması için DNA'nın çift sarmalının mRNA sentezi yapılacak olan bölgesinde kısmen gevşetilmelidir. Bu gevşetilmiş bölgeye transkripsiyon balonu denir. Transkripsiyonda yer alan proteinlerin ve enzimlerin, işlemi başlatmak için bağlandığı DNA dizisine ise promotör dizi denir. Promotör diziyi de içine alan ve başlama noktasından önceki diziler "upstream", sonraki diziler "downstream" olarak adlandırılır. Genel olarak, promotörler, düzenledikleri genlerin yukarı kısmında (upstream) bulunur. Bir promotörün spesifik dizisi çok önemlidir çünkü karşılık gelen genin ne sıklıkla kopyalanacağını veya neredeyse hiç kopyalanıp kopyalanmayacağını belirlemektedir.

Şekil 2: Transkripsiyonun başlatılması, DNA çift sarmalı gevşetildiğinde başlar ve bir "transkripsiyon balonu" oluşturur. Transkripsiyon enzimleri ve diğer gerekli proteinler promotör diziye bağlanır.
Şekil 2: Transkripsiyonun başlatılması, DNA çift sarmalı gevşetildiğinde başlar ve bir "transkripsiyon balonu" oluşturur. Transkripsiyon enzimleri ve diğer gerekli proteinler promotör diziye bağlanır.
OpenStax

Uzama Aşaması

Transkripsiyon, her zaman kalıp iplik denilen iki DNA ipliğinin birinden devam eder. mRNA ürünü, kalıp (karşı anlamlı) ipliğin tamamlayıcısıdır ve kalıp olmayan (kodlayıcı, anlamlı) olarak adlandırılan diğer iplik ile hemen hemen aynıdır. Tek farkı, RNA’nın DNA’da bulunan timin (T) yerine bir urasil (U) içermesidir.

Uzama sırasında RNA polimeraz enzimi, DNA replikasyonuna benzer şekilde ancak kalıp DNA ipliğine bağlı kalmayan bir RNA dizisi sentezlenmesi farkıyla baz eşleşmesi yaparak nükleotit ekler ve kalıp DNA boyunca ilerler. Uzama devam ettikçe, DNA sürekli çekirdek (kor) enzimin önünde çözülür ve onun arkasına geri sarılır.

Tüm Reklamları Kapat

Sonlanma Aşaması

Bir gen transkribe edildikten sonra, prokaryotik polimeraz enzimine kalıp DNA'dan ayrılması ve yeni sentezlenmiş olan mRNA'yı serbest bırakması için talimat verilmesi gerekir. Transkribe edilen gene bağlı olarak iki tür sonlanma sinyali vardır ancak her ikisi de kalıp DNA ipliğinde RNA polimerazın durmasına, kalıp DNA ipliğinden ayrılmasına ve Mrna transkriptinin serbest kalmasını sağlayan tekrarlı nükleotid dizilerini içerir.

Sonlama aşamasında, transkripsiyon süreci tamamlanmış olur.

Bir prokaryot hücrede, sonlanma gerçekleştiğinde, transkript (transkripsiyon ürünü) zaten kodlanmış proteinin çok sayıda kopyasını kısmen sentezlemek için kullanmış olur çünkü bu süreçler, aynı anda birden fazla ribozom (poliribozomlar) kullanılarak aynı anda gerçekleşebilir. Buna karşılık, ökaryotik hücrelerde çekirdeğin olması eş zamanlı transkripsiyon ve translasyonu engeller.

Şekil 3: Birden fazla polimeraz enzimi, tek bir bakteri genini kopyalayabilirken, çok sayıda ribozom aynı anda mRNA transkriptlerini polipeptitlere çevrir. Bu sayede spesifik bir protein, bakteri hücresinde hızla yüksek bir konsantrasyona ulaşabilir.
Şekil 3: Birden fazla polimeraz enzimi, tek bir bakteri genini kopyalayabilirken, çok sayıda ribozom aynı anda mRNA transkriptlerini polipeptitlere çevrir. Bu sayede spesifik bir protein, bakteri hücresinde hızla yüksek bir konsantrasyona ulaşabilir.
OpenStax

Ökaryotik RNA'nın İşlenmesi

Yepyeni transkribe edilmiş ökaryotik mRNA'lar, çekirdekten sitoplazmaya transfer edilmeden ve protein haline translasyonu yapılmadan çeşitli süreçlerden geçmelidirler. Ökaryotik mRNA olgunlaşmasında yer alan ek adımlar, prokaryotik bir mRNA’ya kıyasla çok daha kararlı bir molekül oluştururlar.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

mRNA transkripti, işlenirken ve çekirdekten sitoplazmaya gönderilirken bozunmasını önlemek için önce RNA'yı stabilize edici histon proteinleriyle kaplanır. Bu adım, büyüyen transkriptin 5' ucuna özel bir nükleotid olan “şapka” eklenerek pre-mRNA sentezlenirken meydana gelir. Bozunmayı önlemenin yanı sıra protein sentezinde yer alan faktörler, ribozomlar tarafından translasyonu başlatmaya yardımcı olmak için şapkayı tanır.

Uzama aşaması tamamlandıktan sonra, bir enzim daha sonrasında poli-A kuyruğu adı verilen ve 3' ucuna yaklaşık olarak 200 adenin kalıntısı içeren bir dizi ekler. Bu modifikasyon ek olarak pre-mRNA’yı bozunmalardan korur ve hücresel faktörlere, transkriptin sitoplazmaya gönderilmesi gerektiğini bildirir.

Ökaryotik genler, ekzon denen protein kodlayan dizilerden oluşur ve intron adı verilen araya giren dizilerden oluşur. İntronlar süreç sırasında pre-mRNA'dan çıkarılır. mRNA'daki intron dizileri fonksiyonel protein kodlamazlar.

Ekzonların doğru amino asitleri kodlamak üzere bir araya gelmesi için protein sentezinden önce bir pre-mRNA’nın tüm intronlarının tamamen çıkarılması zorunlu ve çok önemlidir. Eğer işlemde tek bir nükleotid hatası bile olursa yeniden birleşen ekzonların dizisi kaydırılır ve ortaya çıkan protein işlevsiz hale gelmiş olur. İntronların çıkarılması ve ekzonların yeniden bağlanması işlemlerine uçbirleştirme (İng: "splicing") denir. İntronlar pre-mRNA hala çekirdekteyken çıkarılır ve bozulur.

Şekil 4: Ökaryotik mRNA, uçbirleştirilmesi (splicing) gereken  intronları içerir. 5' şapka ve 3' kuyruk da eklenir.
Şekil 4: Ökaryotik mRNA, uçbirleştirilmesi (splicing) gereken intronları içerir. 5' şapka ve 3' kuyruk da eklenir.
OpenStax

Özet

Prokaryotlarda, mRNA sentezi, DNA şablonundaki bir promotör sekansında başlatılır. Uzama, yeni mRNA'yı sentezler. Sonlandırma, mRNA'yı serbest bırakır ve RNA polimerazı durduran ve DNA şablonundan düşmesine neden olan mekanizmalarla gerçekleşir. Yeni kopyalanan ökaryotik mRNA'lar, bir başlık ve bir poli-A kuyruğu ile modifiye edilir. Bu yapılar, olgun mRNA'yı bozulmaya karşı korur ve çekirdekten dışarı atılmasına yardımcı olur. Ökaryotik mRNA'lar ayrıca, intronların çıkarıldığı ve ekzonların tek nükleotit doğruluğu ile yeniden bağlandığı birleştirme işlemine tabi tutulur. Sadece bitmiş mRNA'lar çekirdekten sitoplazmaya geçirilir.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
Evrim Ağacı Akademi: Moleküler Biyoloji Yazı Dizisi

Bu yazı, Moleküler Biyoloji yazı dizisinin 3 . yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan " DNA'nın Yapısı Nasıldır? "Çift Sarmal" Ne Demek?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
53
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Muhteşem! 17
  • Tebrikler! 16
  • Bilim Budur! 7
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 4
  • Merak Uyandırıcı! 3
  • Umut Verici! 2
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 21/12/2024 19:55:24 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/13662

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Araştırmacılar
İspat Yükü
Irk
Diş Hastalıkları
Kedigiller
Neandertal
Uzun
Doktor
Göğüs Hastalığı
Yayılım
Google
Beslenme
Tehlike
Risk
Aslan
Obezite
Radyasyon
Büyük Patlama
Işık Hızı
Genel Halk
Kuantum Fiziği
Bilimkurgu
Evren
Fosil
İklim
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
L. Texts, et al. Transkripsiyon Nedir? DNA'dan mRNA Nasıl Üretilir?. (14 Ocak 2023). Alındığı Tarih: 21 Aralık 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/13662
Texts, L., Bakırcı, Ç. M., Zeren, . (2023, January 14). Transkripsiyon Nedir? DNA'dan mRNA Nasıl Üretilir?. Evrim Ağacı. Retrieved December 21, 2024. from https://evrimagaci.org/s/13662
L. Texts, et al. “Transkripsiyon Nedir? DNA'dan mRNA Nasıl Üretilir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 14 Jan. 2023, https://evrimagaci.org/s/13662.
Texts, Libre. Bakırcı, Çağrı Mert. Zeren, . “Transkripsiyon Nedir? DNA'dan mRNA Nasıl Üretilir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, January 14, 2023. https://evrimagaci.org/s/13662.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close