Terminatör Gen Teknolojisi: Büyük Tohum Firmaları, Genleri Kullanarak Küçük Üreticilere Nasıl Hükmediyorlar?
Gen, kalıtımın fiziksel ve fonksiyonel birimi olan, başlangıcı ve sonu belli, anlamlı DNA bölgeleridir. Genlere bakılarak birçok bilgi edinmek mümkündür. Genetik kavramı, isminden de anlaşıldığı üzere, gen ile ilgilidir ve canlılardaki kalıtım ve çeşitliliği inceleyen biyolojinin bir alt bilim dalıdır.
Bu noktada birbiri ile ilişkili olan promotör ve terminatör terimleri, asıl konumuz olan terminatör gen teknolojisini anlamada önemlidir: DNA boyunca yer alan özgün nükleotit dizileri, gen transkripsiyonunun başlama ve sonlanma noktalarını belirler. RNA polimerazın bağlandığı ve transkripsiyonun başlatıldığı DNA dizisine promotör (P), transkripsiyonun sonlanma sinyalini veren DNA dizisine terminatör (T) adı verilir[1]. RNA polimeraz enzimlerinin düzenlenmesinde görev alan bu iki sekans, aktarılmak istenen genin, bitki hücrelerindeki ifade edilmesinde ana rol oynayan iki yapıdır.
Biyolojik çeşitlilik ya da diğer ismiyle biyoçeşitlilik kavramı tüm dünyadaki ya da belirli bir habitattaki tüm yaşam çeşitliliğinin genel tanımıdır. Biyoteknoloji ise doğal olarak var olmayan ya da yeterli miktarda bulunmayan maddeleri elde etmek için çeşitli mühendislik dallarının yardımı ile biyolojik süreçleri kullanarak ürün elde etmeyi amaçlayan teknolojidir. Son olarak, genetiği değiştirilmiş organizma (GDO) ise genetik mühendisliğinin ürettiği, genetik yapısı değiştirilmiş olan tüm canlılardır.
Terminatör Teknoloji Nedir?
Kısaltması GURT (İng: "Genetic Use Restriction Technology") olan bu kavram, Türkçede Genetik Kullanım Kısıtlama Teknolojisi olarak adlandırılır. Genetik materyalin izinsiz kullanımını engellemek için üreme ya da başka bir özelliğin ifade edilmesini kısıtlayan, yani spesifik olarak genetik mekanizmaların kısıtlanmasını sağlayan yöntemlere verilen genel isimdir[2].
Bitkinin genlerine aktarılma işlemi, gen mühendisliğinin görev aldığı, adım adım ilerleyen bir prosedürdür. 1998 yılında, Melvin J. Oliver ve arkadaşları tarafından geliştirilen ve karmaşık bir sistemi olan terminatör teknoloji de GURT’un bir çeşididir. Bazı kesimler tarafından yok edici teknoloji olarak da kabul edilmektedir; çünkü kısır bitki üretmek amaçlanmıştır.
Terminatör tohum kavramı kısaca, yapılan ilk hasattan sonra tekrar kullanılamayan yani "tek kullanımlık tohum" anlamına gelir. Terminatör teknoloji ikinci kuşak tohumların steril olup, hasat edilmiş tohumların yeniden ekildiğinde ürün veremeyecek şekilde dizayn edilmesine yarar.
Terminatör teknoloji üç temel gen üzerinde etki göstererek çalışır ve bunların görevleri birbirinden farklıdır. Bu genler sırası ile: terminatör, rekombinaz ve represör genleridir[3]. Terminatör genin işlevi represör gen sayesinde engellenir ve daha sonra aktivatör geni, kimyasal madde uygulanması ile birlikte terminatör genini aktive eder.
1998 Yılına Damgasını Vurmuş Dava
Patentli bir ürün sahibi olan Monsanto Canada Inc şirketi ile Kanadalı bir çiftçi olan Percy Schmeiser arasında 1998 gündeminde popüler olan büyük bir hikaye başladı. Hatta, 2009 yılında “David vs. Monsanto” adlı bir belgesel bile çekildi.
Kısaca bu hikayeden bahsetmek gerekirse: Monsanto Canada Inc’in genetiği değiştirilmiş ürünü, genetiği değiştirilmemiş ürün yetiştiren Percy Schmeiser’ın tarlasına fırtınalı hava koşullarından dolayı sürüklendi ve çapraz tozlaşma sonucu ürünlerine karıştı. Bu durum iki tarafın da mağdur olmasına neden oldu. Schmeiser, genetiği değiştirilmemiş ürün yetiştirmek isterken yaklaşık 50 yıldır uğraştığı tarlası kirlendi ve diğer yandan Monsanto da patentli olan ürünlerinin birisi tarafından satın alınmadan kullanıldığını öğrenince sinirlendi. Çekişmeli dava sürecinden sonra davayı Percy Schmeiser kazandı. Terminatör teknolojinin olay ile ilgisi ise çok basit:
Eğer Monsanto bu teknolojiyi kullansaydı patentli ürünleri için endişelenmek zorunda kalmayacaktı; öte yandan Schmeiser da ilk hasadından sonra tarlasında istemediği tohumdan kurtulacaktı ve iki taraf da daha az bir zararla bu işten kurtulacaktı.
Fakat o zamanki şartlarda Monsanto bu teknolojiye sahip değildi. Sonrasında bu hikaye birçok tohum şirketine ders oldu ve ürünleri patentli bile olsa terminatör teknolojiyi kullanmayı seçti.
Tartışmalı Konular
Patentli ürün sahibi şirketlere bağımlı hale gelmek, özellikle çiftçileri endişelendiren konuların başında gelmektedir. Ürün devamlılığını aynı tohumdan sağlamak isteyen çiftçiler tekrar aynı tohumu kullanamayacakları için, yeniden satın almak durumundadırlar. Bu durumda da çiftçiler şirketlere bağımlı hale gelecektir. Özellikle küçük ve bağımsız çiftçiler bu duruma karşı çıkmaktadırlar.
Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.
KreosusKreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.
Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.
PatreonPatreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.
Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.
YouTubeYouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.
Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.
Diğer PlatformlarBu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.
Giriş yapmayı unutmayın!Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza üye girişi yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.
Bir diğer tartışılan konu ise terminatör teknolojinin insan ve hayvan sağlığı üzerindeki etkileridir. Genetiği Değiştirilmiş Organizmaları üretmek için kullanılan bazı kimyasalların insanlara ve çevre sağlığına ne düzeyde zarar verdiği net olmadığı için, terminatör gen teknolojisinin etkileri de tartışılan ama henüz sonuç alınamamış bir konudur. GDO’nun sağlık üzerindeki uzun dönem etkileri tam olarak bilinemediği gibi, terminatör teknolojinin de etkileri saptanamamaktadır ve bu durum, hem çevreci grupları hem de birçok insanı rahatsız etmektedir.
Sonuç
Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi, biyoçeşitliliği uluslararası hukuk düzeyinde kapsamlı bir şekilde ifade eden önemli sözleşmeler arasındadır. 1992 yılında çıkan Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi de 2000 yılında terminatör teknoloji ile ilgili açıklamalarda bulundu. Tarafların beşinci konferansında, birçok ülkenin terminatör teknoloji kullanımının yasaklanması isteği geri çevrildi. Bu konu hakkında çok fazla iddia ve çalışma bulunsa da şu anda herhangi bir yasaklanma söz konusu değildir.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git- 17
- 9
- 9
- 7
- 7
- 6
- 5
- 4
- 3
- 1
- 1
- 0
- ^ M. Taylor, et al. (2017). Campbell Biology: Concepts & Connections (9Th Ed.). ISBN: 978-0-134-29601-2. Yayınevi: Pearson.
- ^ A. K. Malav, et al. (2017). Terminator Gene Technology And Its Application In Crop Improvement. International Journal of Current Research in Biosciences and Plant Biology, sf: 57-60. | Arşiv Bağlantısı
- ^ Ş. Dere, et al. (2008). Terminatör Gen Teknolojisi Ve Biyoçeşitlilik Üzerine Olan Etkileri. Anadolu Dergisi, sf: 55-61. | Arşiv Bağlantısı
- F. H. Topçu. (2012). Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi: Müzakereden Uygulamaya. Marmara Avrupa Araştırmaları Dergisi, sf: 57-93. | Arşiv Bağlantısı
- F. Yılmaz. (Uzmanlık Tezi, 2014). Bitkisel Üretimde Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar Ve Ürünleri İle Biyogüvenlik. Not: T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı.
- News Releases. Terminatör Teknoloji. (15 Haziran 2000). Alındığı Tarih: 26 Temmuz 2020. Alındığı Yer: etcgroup.org | Arşiv Bağlantısı
- United States National Library of Medicine. What Is A Gene?. (28 Temmuz 2020). Alındığı Tarih: 28 Temmuz 2020. Alındığı Yer: nlm.nih.gov | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 06/12/2024 05:24:41 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/9040
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.