Teizm ve Natüralizm: Hassas Ayar Argümanı ve Eleştirisi (Sean Carroll)

Haydi, ikinci argüman olan “hassas ayar” teolojik tartışmasına gidelim. Şunu hemen mutlulukla itiraf edebilirim ki olay kozmolojiye geldiğinde teistlerin elindeki en iyi sav “hassas (ince) ayar” argümanıdır. Çünkü oyunu kuralına göre oynar, elinizde fenomenler vardır. Parçacık fiziği ve kozmolojiye dair parametreler vardır.       

Sonra iki farklı model karşınıza çıkar: Teizm ve natüralizm.          

Siz de hangi modelin verilerle en iyi şekilde örtüştüğünü karşılaştırırsınız. Bu genel yaklaşımı kutluyorum. Her şey bir tarafa, yine de hala berbat bir argümandır. Hatta hiç ikna edici değildir. Size, bu sözüm ona “hassas ayar” problemine teizmin niçin bir çözüm getiremediğine dair 5 kısa sebep vereceğim.    

İlkin söylemeliyim ki bir “hassas ayar” sorununun var olduğuna hiç de ikna olmuş değilim. Çünkü Dr. Craig'in öne sürdüğü herhangi bir kanıt yok. Şu bir gerçek ki doğanın parametrelerini değiştirirseniz yerelde gözlemlediğimiz şartlar büyük oranda değişir. Bunu elbette kabul ederim. Ama “parametreler değiştiğinde hayatın var olamayacağı” argümanını kabul edemem.

Biri bana yaşam için gerekli olan koşulları söylerse, elbette kabul etmeye başlarım. Mesela yaşamın tanımı nedir? Eğer sadece bilgi işleme, düşünme gibi şeylerse devasa sayıda ihtimal vardır. Kulağa bilimkurgu gibi geliyor çünkü siz evrenin parametrelerini değiştiriyorsunuz ya, o yüzden sonuçlar da kulağa bir bilimkurgu romanından geliyor gibi olacaktır. Ama maalesef evrenin koşulları çok farklı olsaydı yaşamın var olup olmayacağını bilemiyoruz. Çünkü sadece gözümüzün önündeki evreni görüyoruz.      

İkinci olarak, tanrı herhangi bir şeye hassas ayar verme ihtiyacı duymayacaktır. Elektronun kütlesi, yerçekimi kuvveti gibi fiziğin ve kozmolojinin parametreleri hakkında konuşuyoruz. Ve sonra diyoruz ki “Bunlar belli değerler olmasaydı, o zaman yaşam var olmazdı”. Bu, tanrıyı gerçekten küçümsüyor ki bence teistlerden gelebilecek şaşırtıcı bir düşünce. Teizmde hayat bütünüyle fiziksel değildir. Natüralizmin tersine, sadece atom yığınlarının bir araya gelmesiyle ortaya çıkan bir şey değildir. Bence, atomlar ne yapıyor olursa olsun, tanrı yine de yaşamı yaratabilmelidir. Tanrı elektronun kütlesini umursamaz, canı ne isterse onu yapar.         

Gerçekten de, içinde yaşamın var olması için evrenin fiziksel parametrelerinin belli değerler alması gerektiğini söyleyebileceğiniz tek çerçeve natüralizmdir.      

Üçüncü kısma gelirsek, orada öylece var olduğunu düşündüğünüz hassas ayarlar evreni daha iyi anlamaya başladığınızda ortadan kaybolabilir. Daha anlaşılır hale gelebilir. Teistlerin vermeyi sevdiği meşhur bir örnek vardır, hatta kozmologlar bile bunun üzerine yeterince düşünmemişlerdir. Evrenin erken zamanlarındaki genişleme oranı 10^60'ta 1’e sabittir. Bu, kalem kağıtla yapabileceğiniz kaba bir hesaplamadır. Ama bu örnekte daha iyisini yapabilir ve genel göreliliğin denklemlerine başvurabilirsiniz; oradan olasılığın kesin ve doğru bir türevini elde edebilirsiniz. Doğru denklemleri kullanarak aynı soruyu sorarsanız olasılığı 1 olarak bulursunuz. Biri hariç erken evren kozmolojilerine dair bütün hesaplamalar, evrenin uzun süre var olması ve yaşamın var olması için gereken doğru genişleme oranını bulmuştur. Tüm parametrelerin bu paradigmaya uyduğunu söyleyemem. Ama cevabı bulana kadar onların hassas ayar olduğunu kesinlikle iddia edemeyiz.       

Dördüncüsüne gelirsek, kozmolojik çoklu evren şeklinde, bariz ve kolay natüralist bir açıklama vardır. İnsanlar çoklu evren hakkında endişe etmeyi sever, kulağa abartılı gelir çünkü. Ben ise çoklu evrenin inanılmaz derecede basit olduğunu iddia ediyorum. Bu bir teori değil. Evren ardına evren yaratan şık, küçük ve kendi kendine yeten fiziksel teorilerden hareketle yapılan bir kestirim sadece. 

Tüm evrenin koşullarının şu anki koşullara benzediğini düşünmemizi gerektirecek hiçbir sebebimiz yok. Ama daha önemlisi, eğer çoklu evreni başlangıç noktanız olarak alırsanız tahminlerde bulunabilirsiniz. [Farklı parçalardan oluşan] bir toplulukta yaşıyoruz ve etrafımızda bulunup bizi farklı formlara sokan ihtimalleri öngörebilmeliyiz. Kozmolojide çoklu evrenle ilgili makalelerde şöyle grafikler görürsünüz. Çoklu evrendeki diğer koşullara bakarak karanlık maddenin yoğunluğunu bulmaya çalışırsınız. 

Böylesi grafikleri ince ayarı açıklayarak tanrı kavramını savunmaya çalışan teolojik makalelerde göremezsiniz çünkü teizm tanımı iyi yapılmış bir şey değildir.  

Beşinci ve en önemlisi, teizm bir açıklama getirmede başarısızdır. Evrenin hassas bir ayara sahip olduğunu ve natüralizmin bunu çözemeyeceğini düşünseniz bile. Teizm bunu kesinlikle çözemez. Eğer çözebileceğini düşünüyorsanız ve eğer oyunu kuralına göre oynarsanız, diyebileceğiniz şey şudur: “Teizmde benim öngördüğüm evren budur ve ben bunu verilerle karşılaştırıp onlarla uyumlu olup olmadığını göreceğim.” Nasıl bir evren beklerdik?    

Ben de tekrar tekrar şunu iddia ediyorum ki beklediğimiz evren teizmle değil natüralizmle eşleşir. Bu yüzden ayar miktarı için -ki isterseniz buna yaşamın oluşması için gerekli olan evrenin fiziksel parametreleri deyin- yeterli miktarda ayar umabilirsiniz ama fazlası değil. Natüralizmde fiziksel bir mekanizma, yaşamın varoluşuyla alakası olmayan aşırı yüksek değerler nedeniyle altüst olabilir. Hatta bu tam da gözlediğimiz şeydir. Mesela erken evrendeki entropi yaşama olanak sağlayan değerlerden çok çok çok çok daha azdı.

Teizmde, parçacık fiziğindeki parçacık ve parametrelerin, yaşamın ve belli nedenlerden dolayı tasarlanmış yapıların var olması için yeterli olacağını umabilirsiniz. Oysa natüralizmde onların bir çeşit rastgelelik içinde olmasını beklersiniz. Ve tam da rastgelelik içindedirler.                    

Teizmde, yaşamın evrende özel bir rol oynadığını beklersiniz. Natüralizmdeyse hayatınız çok önemsiz olacaktır. Umarım bunu söylemek zorunda değilimdir, evrenin devasalığı düşünüldüğünde yaşam çok önemsizdir. Burada Hubble Teleskobuyla çekilmiş bir fotoğraf görüyorsunuz, gözlemlenebilir evrenimizdeki yüz milyarlarca galaksiden sadece birkaç yüz tanesi. Kozmolojik hassas ayar için yapılan teistik açıklama sizden bu fotoğrafa bakmanızı ve şöyle demenizi bekler: "Bunun niye böyle olduğunu biliyorum çünkü benim var olabilmem ya da bizlerin burada var olabilmesi için.” Ama kendimizle ilgili anlattığımız böylesi pohpohlayıcı hikayeleri doğrulayan evrene dair herhangi bir deneyimimiz yoktur.

Aslında ben, teizmin evrenin ince ayarını açıklamadaki başarısızlığını ibretlik buluyorum çünkü teizmin natüralizmden daha iyi bir teori olamadığı diğer mevzuların anlaşılmasını sağlıyor. Tekrar ve tekrar yapmanız gerekense, teizm ve natüralizm altında beklentilerinizin karşılaştırılması. Bunu yaptığınızda tekrar ve tekrar natüralizmin kazandığını göreceksiniz.   

Şimdi bu beklentilere kısaca değineceğim. Önemli olan tek tek argümanlar değil, bunların oluşturduğu birikimsel etkidir.        

Eğer teizm gerçekten doğru olsaydı tanrıyı bulmak zor olmazdı. Tam olarak apaçık olurdu. Oysa, natüralizmde de insanlar tanrıya inanabilir ama tanrının temelleri zayıftır. Teizmde dini inançların evrensel olmasını beklersiniz. Tanrının şu ya da bu ilkel kabileye binlerce yıl önce özel mesajlar yollamasının bir gerekçesi yoktur. Niye herkese yollamasın ki? Oysa natüralizmde farklı yerel şartlarda gelişen birbiriyle tutarsız farklı dini inançlar beklersiniz.          

Teizmde istikrarlı bir biçimde uzun zaman süren dini doktrinler beklersiniz. Natüralizmdeyse sosyal şartlara uyum sağlamasını beklersiniz.     

Teizmde dinin ahlaki öğretilerinin insanı aşan ve ilerici olmasını; sözgelimi, cinsiyet ayrımcılığına veya köleliğe karşı olmasını beklersiniz. Natüralizmdeyse yerel değerleri yansıtmasını beklersiniz, bazen iyi kurallar bazense kötü kurallar olabilir.                 

Teizmde, kutsal metinlerin bize ilginç bilgiler vermesini; örneğin, hastalık yapıcı mikrop teorisinden bahsetmesini ve bize yemekten önce ellerimizi yıkamamız gerektiğini söylemesini beklersiniz. Natüralizmdeyse kutsal metinlerin karmakarışık olmasını, yani bazı iyi ve şiirsel kısımların yanında sıkıcı ve mitolojik kısımların da olmasını beklersiniz.

Teizmde biyolojik formların tasarlanmış olduğunu beklersiniz. Natüralizmdeyse yaşam formları evrimsel tarihin büklümlerinden türemişlerdir.       

Teizmde zihinler bedenden bağımsız olmalıdır. Natüralizmdeyse yaralanmışsanız, yorgunsanız ya da henüz kahvenizi içmediyseniz kişiliğiniz değişebilir. Teizmde "kötü" sorunsalını çözebileceğinizi umarsınız: Tanrı özgür irademizin olmasını istemektedir. Ama o zaman evrende böylesi rastgele bir zulüm olmamalıydı, yaşam temelde adil olmalıydı.           

Tüm bunların sonunda teizmde evrenin mükemmel olması; natüralizmdeyse bir tür karmaşa olması beklenir. Ki karmaşa oluşuna dair çok güçlü deneysel kanıtlar mevcut.       

Agora Bilim Pazarı

Dünya Masalları Seçkisi Seti (6 Kitap)

Dünya Masalları Seçkisi

Derleyen: Luigi Dal Cin, Giusi Quarenghi

Zamansızdır masallar

Elimizden tutup bizi hayali diyarlarda gezmeye çıkarırlar

Bekler orada gizemli insanlar, efsanevi yaratıklar, sihirli olaylar

Çeşit çeşit renkler, duygular

Bu kitap dizisinde dünyanın dört bir yanından en güzel masallar bir araya geldi. Farklı farklı çizerler de hepsini resimledi.

Baba Yaga’nın Ormanında: Rusya’dan Masallar

Soğuk Rusya gecelerinde çocukların içini ısıtan masallar anlatılırmış. Bu masallardan bazıları bu kitapta toplanmış. Cadı Baba Yaga, kurbağa prenses, oyuncu ayı, oğlak çocuk ve daha nicesi bakalım neler yapmış?

Doğu’dan Bin Bir Masal

Evvel zaman içinde umutsuz bir şah, iyi kalpli bir kız ve yeniden hayal kurmak için bir sürü masal varmış. Bu masallardan bazıları bu kitapta toplanmış. Denizci Sindbad, Ali Baba, konuşan hayvanlar, Alaaddin ve daha nicesi bakalım neler yapmış?

Masallara Buyurun: İtalya’dan Sihirli Yiyecekler

Bin bir lezzet diyarı İtalya’nın masalları da birbirinden lezizmiş. Bu masallardan bazıları bu kitapta toplanmış. Tencerecik, sihirli tava, limon kız, pizza seven çocuk ve daha nicesi bakalım neler yapmış?

Mukaşi Mukaşi: Evvel Zaman İçinde Japonya’da

Güneşin doğduğu o uzak ülke Japonya’da gizemli ve güçlü varlıkların masalları anlatılırmış. Bu masallardan bazıları bu kitapta toplanmış. Su cini Kappa, parmak ucu boyundaki çocuk, turna kadın, tanuki’yle tilki ve daha nicesi bakalım neler yapmış?

Tamtamların Sesi: Afrika’dan On Masal

İnsanlığın beşiği Afrika’da anlatılan masallar çağlar boyunca herkese yol göstermiş. Bu masallardan bazıları bu kitapta toplanmış. Rüzgârın oğlu, tavşanlar, sincaplar, leoparlar, çakallar ve daha nicesi bakalım neler yapmış?

Tepeli Akbabanın Kanatları Üstünde: Şili’den Masallar

Doğasıyla göz kamaştıran Şili’de yeryüzünün ve göklerin masalları anlatılırmış. Bu masallardan bazıları bu kitapta toplanmış. Dev yılanlar, ilk çocuk Elal, yürüyen ağaç, beyaz lama, yıldız kızlar ve daha nicesi bakalım neler yapmış?

Devamını Göster

₺700.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Şimdi, ne düşündüğünüzü biliyorum. Diyorsunuz ki "Ama ben bunların tümünü açıklayabilirim." Açıklayabileceğinizi biliyorum, ben de açıklayabilirim. Tanrının niye böyle yaptığını geriye dönük sebeplerle (ex post facto) açıklamalar yapmak zor değil.             

Peki bu niye zor değil? Çünkü teizm iyi tanımlanmış bir şey değildir. Bilgisayar mühendisleri buna “hata” diyorlar, vasıf değil yani!        

Immanuel Kant’ın şu sözü meşhurdur: “Hiçbir Isaac Newton bir tutam çimin var oluşunu açıklayamayacaktır.” Başka bir deyişle, gezegenlerin hareketi için elbette bir fiziksel açıklama getirebilirsin, ama biyolojik organizma gibi zarifçe organize olmuş ve kompleks bir şey için asla bir açıklama getiremezsin. Tam da bunu yapan Charles Darwin'i hariç tutuyoruz tabii.      

Dr. Craig'in söylemini şöyle yineleyebiliriz: Evrende bir Isaac Newton daha olmayacak, ama bilim tarihine ve fiziğin günümüz durumuna dair bildiklerimiz bize daha iyimser olmamız gerektiğini söylüyor.

Teşekkürler.

Destek Olun

Bu video, Religion Debate tarafından hazırlanmış, Evrim Ağacı tarafından altyazılandırılmıştır. Eğer içeriği beğendiyseniz orijinal kaynağa destek olmak için, lütfen YouTube kanalına gidip videolarını beğenmeyi unutmayın.

Religion Debate kanalının bu videosunu orijinal dilinde ve İngilizce alt yazılı olarak buradan seyredebilirsiniz: