Nötron (n veya n0 biçiminde gösterilir), doğal hidrojen dışındaki bütün atomların çekirdeğinde yer alan, yüksüz bir atomaltı parçacıktır. Elektrondan (e-) yaklaşık 1840 kat daha kütleli olan nötronun kütlesinin büyük bir bölümü (%99), içerisindeki yüklü kuarkların (bir yukarı iki aşağı kuark) güçlü etkileşimle birbirine bağlanmasından gelir (kuantum renk dinamiği).[1] Dolayısıyla aslında yüksüz sayılan nötronun da küçük bir mıknatıs gibi olduğu, devingen yüklerden oluştuğu ve bir "temel parçacık" olmadığı söylenebilir.[2]
Nötronlar ve protonlar (p ya da p+) atom çekirdeğinde birbirine –aynı demin değindiğim kuarklar gibi– güçlü etkileşimle bağlıdır. Bir atomun proton ve nötron sayısının toplamına "nükleon (çekirdek parçacığı) sayısı" denir. Bu sayı, atomların fiziksel özelliklerini belirler ve elementin sol üst bölümünde yazar (örn. 12C). Aynı elementten (p+ sayısı aynı) iki özdekten birinin ışın etkin (radyoaktif) olup diğerinin olmaması, nötron sayısındaki ayrımdan kaynaklanır. Örneğin 12C (bizdeki karbonun büyük bir bölümü) ışın etkin değilken, 14C (karbon 14) ışın etkindir. Bu özellik radyokarbon tarihleme yönteminde kullanılır. Diğer ışın etkin özdeklerin de [örneğin 238U (uranyum-238), 235U (uranyum-235), 40K (potasyum-40)] bu özelliği kullanılarak kayaçlar (ayrıca gök taşları) tarihlendirilir.[3]
Bunun dışında nötron; atom bombası, termonükleer bomba, nötron bombası vb. yıkıcı silahların geliştirilmesinde ya da nükleer santrallerde kullanılır. Burada nötron ile atom çekirdekleri bombalanır ve açığa çıkan erkeden (enerji) yaralanılır.
Ayrıca nötron, kararsız bir özdektir. Uzun süre biçimini koruyamaz ve beta bozunumuyla bir proton, bir elektron ve bir karşıt nötrinoya (hafif bir temel parçacık) dönüşür.
Daha çok bilgi alabileceğiniz birkaç yazı:
- Elektron, Proton ve Nötron Nasıl Keşfedildi?
- Bir Atom Bombası Nasıl Yapılır? Hidrojen Bombası Nasıl Çalışır?
Nötronun ve diğer atomaltı parçacıkların keşfini anlatan bir kitap:
- Weinberg, Steven (2002); Atomaltı Parçacıklar: Bir Keşif Serüveni, Tübitak Yayınları, ISBN: 9754032521.
Kaynaklar
- Dennis Silverman. Where Our Mass Comes From | Energy Blog. (19 Ağustos 2013). Alındığı Tarih: 6 Aralık 2022. Alındığı Yer: UCI | Arşiv Bağlantısı
- C. Grojean, et al. (2020). Maddenin En Son Yapıtaşı - Higgs Bozonu (4. Basım). ISBN: 9786050203547. Yayınevi: Say Yayınları. sf: 25-9.
- M. Bjornerud. (2020). Yeryüzünün Zamanı: Bir Jeolog Gibi Düşünerek Dünyayı Kurtarabilir Miyiz?. ISBN: 9786053161967. Yayınevi: Metis Yayınları. sf: 42-71.
