Güçlü Kuvvet Nedir? Temel Parçacıkları Birbirine Bağlayarak Daha Büyük Maddeleri İnşa Eden Güçlü Etkileşimler Nelerdir?

Güçlü nükleer kuvvet, doğadaki dört temel kuvvetten biridir; diğer üçü kütleçekimi, elektromanyetizma ve zayıf kuvvettir. Adından da anlaşılacağı gibi, güçlü kuvvet, dörtlünün en güçlü kuvvetidir. Daha büyük parçacıklar oluşturmak için, maddenin temel parçacıklarını birbirine bağlamaktan sorumludur.

Standart Model ve Güçlü Kuvvetin Yeri

Parçacık fiziğinin hüküm süren teorisi, maddenin temel yapı taşlarını ve bunların nasıl etkileşime girdiğini tanımlayan Standart Model'dir. Teori, 1970'lerin başında geliştirildi; Avrupa Nükleer Araştırma Topluluğu CERN'e göre, zamanla ve birçok deneyle, iyi test edilmiş bir fizik teorisi olarak yerini almıştır.

Standart Modele göre, en küçük ve en temel parçacıklardan, yani daha küçük parçalara ayrılamayan yapıtaşlarından birisi kuarktır. Bu parçacıklar, protonları ve nötronları içeren, hadronlar olarak bilinen bir grup büyük parçacıkların yapı taşlarıdır. Bilim insanları kuarktan daha küçük bir şey olduğuna dair herhangi bir belirti görmediler, ancak hala aramaktalar.

Güçlü kuvvet ilk olarak atom çekirdeklerinin neden birbirlerinden ayrılmadığını açıklamak için önerildi. Çekirdekte bulunan pozitif yüklü protonlar arasındaki itici elektromanyetik kuvvet nedeniyle çekirdeği bir kuvvet bir arada tutuyor gibi görünüyordu. Daha sonra, güçlü kuvvetin yalnızca çekirdekleri bir arada tutmakla kalmayıp, aynı zamanda hadronları oluşturan kuarkları birbirine bağlamadan da sorumlu olduğu bulundu.

Kuarklar ve Hadronlar

Kuarklar, 1964'te fizikçiler Murray Gell-Mann ve George Zweig tarafından bağımsız olarak teorileştirildi ve parçacıklar ilk olarak 1968'de Stanford Doğrusal Hızlandırıcı Ulusal Laboratuvarı'nda gözlemlendi.

Bilim insanları, kuarkların bu hadron parçacıklarını oluşturduğu yolları ayrıntılı olarak açıkladılar. Duke Üniversitesi tarafından çevrimiçi olarak yayınlanan "The Color Force"da Lena Hansen, şöyle diyor:

İki tür hadron vardır: baryonlar ve mezonlar. Her baryon, üç kuarktan oluşur ve her mezon bir kuark ve bir antikuarktan oluşur.

Burada bir antikuark, zıt elektrik yüküne sahip bir kuarkın antimadde karşılığıdır. Baryonlar, proton ve nötronlardan oluşan bir parçacık sınıfıdır. Mezonlar, büyük parçacık hızlandırıcılarda ve yüksek enerjili kozmik ışınlarla etkileşim halinde üretilen kısa ömürlü parçacıklardır.

Kuarklar ve Özellikleri

Mevcut standart modelde, altı kuark "çeşnisi" vardır. Bilinen tüm mezonları ve baryonları (200'ün üzerinde) başarıyla açıklayabilirler. En iyi bilinen baryonlar, her biri yukarı ve aşağı kuarklardan oluşan proton ve nötrondur. Kuarkların yalnızca iki kuark (mezon), üç kuark (baryon) kombinasyonlarında oluştuğu gözlenmiştir. Beş kuarklı (pentakuark) parçacıkların gözlemlendiğine dair yakın zamanda bir iddia vardı, ancak daha fazla deney bunu doğrulamadı.

Kuarkların elektrik yükü, kütle, renk yükü ve dönüş gibi çeşitli iç özellikleri vardır. Parçacık fiziğinin Standart Modeli'nde temel kuvvetler (elektromanyetizma, yerçekimi, güçlü etkileşim ve zayıf etkileşim) olarak da bilinen dört temel etkileşimi deneyimleyen tek temel parçacıklar ve ayrıca elektrik yükleri tam sayı olmayan bilinen tek parçacıklardır.

"Çeşni" olarak bilinen altı tür kuark vardır: yukarı, aşağı, tılsım, garip, üst ve alt. Yukarı ve aşağı kuarklar tüm kuarklar arasında en düşük kütlelere sahiptir. Daha ağır kuarklar, bir parçacık bozunması süreciyle hızla yukarı ve aşağı kuarklara dönüşür: daha yüksek bir kütle durumundan daha düşük bir kütle durumuna dönüşüm. Bu nedenle, yukarı ve aşağı kuarklar genellikle kararlıdır ve evrende en yaygın olanıdır, oysa garip, tılsım, alt ve üst kuarklar yalnızca yüksek enerjili çarpışmalarda (kozmik ışınları içerenler ve parçacık hızlandırıcılarda olanlar gibi) üretilebilir. Her kuark çeşidi için, kuarktan yalnızca bazı özelliklerinin (elektrik yükü gibi) eşit büyüklükte ancak zıt işarete sahip olmasıyla farklılık gösteren, antikuark olarak bilinen, karşılık gelen bir karşıt parçacık türü vardır.

Kuarklar spin -1⁄2 parçacıklarıdır, bu da onların spin-istatistik teoremine göre fermiyon olduklarını gösterir. Pauli dışlama ilkesine tabidirler; bu, iki özdeş fermiyonun aynı anda aynı kuantum halini işgal edemeyeceğini belirtir. Bu, herhangi bir sayısı aynı durumda olabilen bozonların (tamsayı spinli parçacıklar) tersidir. Leptonların aksine kuarklar, renk yüküne sahiptir, bu da onların güçlü etkileşime girmelerine neden olur. Farklı kuarklar arasında ortaya çıkan çekim, hadron olarak bilinen kompozit parçacıkların oluşumuna neden olur.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor. Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak... Daha fazla göster

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Hadronlar ve Özellikleri

Güçlü etkileşimle etkileşime giren parçacıklara hadronlar denir. Bu genel sınıflandırma, mezonları ve baryonları içerir, ancak özellikle güçlü kuvvetle etkileşime girmeyen leptonları hariç tutar. Zayıf etkileşim hem hadronlara hem de leptonlara etki eder.

Hadronlar, kuark-antikuark çiftleri (mezonlar) veya üç kuarklar (baryonlar) olarak kuarklardan oluşmuş olarak görülür. Bununla birlikte, görünenden çok daha fazlası var, çünkü oluşturucu kuarklar, renk kuvveti için değişim parçacıkları olan bir gluon bulutu ile çevrilidir.

Baryonlar, standart modelde üç kuarktan oluşan büyük parçacıklardır. Bu parçacık sınıfı, proton ve nötronu içerir. Diğer baryonlar lambda, sigma, xi ve omega parçacıklarıdır. Baryonlar, mezonlardan farklıdır çünkü mezonlar sadece iki kuarktan oluşur. Baryonlar ve mezonlar, güçlü kuvvet tarafından etkileşime giren parçacıklar olan hadronlar olarak bilinen genel sınıfa dahil edilir. Baryonlar fermiyon, mezonlarsa bozondur.

Güçlü Etkileşim Tam Olarak Nedir?

Çekirdeği oluşturan proton ve nötronların kendilerinin kuarklardan oluştuğu ve kuarkların renk kuvveti tarafından bir arada tutulduğu düşünüldüğünden, nükleonlar arasındaki güçlü kuvvet artık bir renk kuvveti olarak düşünülebilir. Standart modelde, bu nedenle, temel değişim parçacığı, kuarklar arasındaki kuvvetlere aracılık eden gluondur. Tek tek gluonlar ve kuarklar proton veya nötron içinde bulunduğundan, bunlara atfedilen kütleler, kuvvetin aralığını tahmin etmek için menzil ilişkisinde kullanılamaz. Bir şeyin bir proton veya nötrondan ortaya çıktığı görüldüğünde, en azından bir kuark-antikuark çifti olması gerekir, bu nedenle en hafif mezon olan pionun, aradaki güçlü kuvvetin maksimum aralığının bir öngörücüsü olarak hizmet etmesi mantıklıdır.

Güçlü etkileşim diyagramı.

"Renk" Tam Olarak Ne Anlam İfade Ediyor?

Renk yükü, kuantum kromodinamiği (İng: "quantum electrodynamics" veya kısaca "QCD") teorisindeki parçacıkların güçlü etkileşimleriyle ilgili olan kuarkların ve gluonların bir özelliğidir. Kuarkların ve gluonların "renk yükü", rengin günlük anlamı ile tamamen ilgisizdir. Renk terimi ve kırmızı, yeşil ve mavi etiketleri, basitçe ana renklere olan gevşek benzetme nedeniyle popüler hale geldi. Richard Feynman, kafa karıştırıcı ismi seçtikleri için meslektaşlarından "aptal fizikçiler" olarak bahsetmiştir.

Renk, elektromanyetik kuvvet içinde yüklenen güçlü etkileşim analoğudur. "Renk" terimi, kuarkların, görünüşte aynı kuarkların aynı parçacıkta, örneğin protondaki iki "yukarı" kuarkta bulunmasına izin veren bir özelliğini etiketlemek için tanıtıldı. Daha önce belirtmiş olduğumuz gibi, kuarklar fermiyon türleridir ve aynı kuantum sayılarına sahip olamazlar. Nötron ve protonlarda iki tane aynı kuark ("u veya d", diyagramların uud veya udd şeklinde olduğunu hatırlayınız.) bulunması için bir içsel özelliklerinin farklı olması gerekir, bu içsel özellik de "renktir".

Güçlü Etkileşimi Sağlayan Gluonlar Tam Olarak Nedir?

Gluonlar, iki yüklü parçacık arasındaki elektromanyetik kuvvetteki fotonların değişimine benzer şekilde kuarklar arasındaki renk kuvveti için değişim parçacıklarıdır. Gluon, 1 spinli kütlesiz bir vektör bozonu olarak kabul edilir. Gluon, bir çekirdekteki protonlar ve nötronlar arasındaki güçlü etkileşimin altında yatan temel değişim partikülü olarak düşünülebilir. Bu kısa menzilli nükleon-nükleon etkileşimi, proton veya nötronun sınırlarının dışına uzanan bir artık renk kuvveti olarak düşünülebilir. Bu güçlü etkileşim, Yukawa tarafından bir piyon alışverişini içerecek şekilde modellendi ve gerçekten de pion aralığı hesaplaması, güçlü kuvvet anlayışımızı geliştirmemize yardımcı oldu.

HyperPhysics

Gluonlar, kuarkları mezonlara ve baryonlara bağlamaktan; protonları ve nötronları çekirdek oluşturmak için bir arada tutmaktan sorumludur. Bunu da aynı renk yüküne sahip kuarklardan birini değiştirerek yapar çünkü fermiyon olmalarından dolayı aynı kuantum özelliklerine sahip kuarklar bir arada bulunamaz.

Gluon etkileşimleri genellikle bir Feynman diyagramı ile temsil edilir. Gluonun kuarklar için bir renk değişikliği oluşturduğuna dikkat edin. Aslında gluonların iki renkli olduğu, bir renk birimi taşıdığı ve yukarıdaki şemada önerildiği gibi bir renk önleyici birimi taşıdığı düşünülmektedir. Buradaki gluon değişim resmi mavi kuarkı yeşile çevirir ve bunun tersi de geçerlidir. Kuvvetli kuvvetin menzili, gluonların birbirleriyle ve kuark hapsi bağlamında kuarklarla etkileşime girmesiyle sınırlıdır. Bu özellikler, onları kütlesiz ve sonsuz aralıkta olan fotonlarla karşılaştırır. Foton beraberinde elektrik yükü taşımazken, gluonlar "renk yükünü" taşır.

Yaklaşık bir fermi aralığında, gluonlar birbirleriyle etkileşime girebilir ve sanal kuark-antikuark çiftleri üretebilirler. Birbirleriyle etkileşim özelliği, diğer değişim parçacıklarından çok farklıdır ve "yapışkan toplar" olarak adlandırılan gluon koleksiyonları olasılığını yükseltir. Bir hadronun iç durumu, sabit net sayıda kuarktan oluşur, ancak dengede dinamik bir gluon bulutu ve kuark-antikuark çiftleri bulunur.

Bunu sezgisel olarak anlamak zor olabilir. Kuarklar üç tür renk yükü taşır; antikuarklar üç tip anti renk taşırlar. Gluonların hem renk hem de anti renk taşıdığı düşünülebilir. Bu, gluonlarda dokuz olası renk ve anti renk kombinasyonu verir.

Feynman Diyagramları ve Güçlü Etkileşimler

Gluonlar "renk yükünü" taşır ve bu nedenle ortaya çıkan kuark, giren kuarkla aynı renge sahip olmayacaktır. Bu süreç elektromanyetik kuvvetten çok farklıdır çünkü yükler arasındaki kuvvet için değişim parçacığı olarak foton kendi başına yük taşımaz.

Parçacıklar güçlü etkileşim yoluyla bozunabilir ve eğer bir parçacık için böyle bir bozunma yolu mevcutsa, çok hızlı bir şekilde bozulur, yaklaşık 10^-23 saniyede. Bir örnek, ${\Delta }^0\to p^{+}+{\pi }^{-}$ bozunmasıdır. Delta baryon Δ⁰'ın nötron ile aynı kuark yapısına sahip olduğuna, ancak kütlesinin çok daha büyük olduğuna dikkat edin. Bu bozunumun enerjisel olarak elverişli olması için kütlesi yeterlidir.

Agora Bilim Pazarı

Neandertal - Soydaşlarımızda Hayat, Sevgi, Ölüm ve Sanat

Keşfedildikleri günden bu yana insan türünün en kötü şöhretli üyeleri sayılan Neandertaller, artık geçmişin önyargılarından arınmış, bilimsel teknolojilerin desteğiyle şekillenen yepyeni bir bakış açısıyla tekrar inceleniyor. Fakat tüm bu araştırmalara rağmen hikâyelerinin tamamını öğrenebiliyor muyuz? İngiliz araştırmacı, arkeolog ve yazar Rebecca Wragg Sykes işte bu hikâyeyi enine boyuna anlatabilmek için yola çıkıyor; Neandertallerin, üstlerindeki yırtık pırtık post parçalarıyla bizden çok çorak buzlu arazilerde yaşayan kuyruksuz maymunlara benzetildiği eski imajını rafa kaldırıyor ve türlü koşullara sahip geniş Avrasya coğrafyasında yüz binlerce yıl boyunca hayatta kalmayı başaran, büyük iklim değişikliklerine göğüs geren bu insanların, aslında her açıdan ne kadar güçlü olduğunu gözler önüne seriyor.

Neandertal: Soydaşlarımızda Hayat, Sevgi, Ölüm ve Sanat bu yakın akrabalarımızın nerede, nasıl yaşadığından neler yediğine, neler giyip nasıl süslendiğinden ölülerine nasıl davrandığına ve cinsel partnerlerini nasıl seçip bebeklerini nasıl büyüttüğüne dek çok geniş bir inceleme alnında, Neandertal kültürüne yepyeni bir pencere aralıyor. Sykes hem konunun uzmanları hem de Neandertalleri merak eden amatör okurların keyifle okuyabileceği bilgi dolu bu kitabında, öncü Paleolitik araştırmaların ve teorilerin ortaya koyduğu bulguları temel alarak Neandertaller hakkında yazılan en kapsamlı araştırmayı sunuyor.

‘‘Neandertaller hakkında yepyeni bir hikâye… İnsanlığa ilgi duyan herkes için önemli bir okuma.’’
Yuval Noah Harari, The New York Times

Devamını Göster

₺300.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

HyperPhysics

Rezidüel Güçlü Etkileşim

Üç kuark bir proton veya nötronda birbirine bağlandığında, gluonlar tarafından üretilen güçlü kuvvet çoğunlukla nötralize edilir çünkü neredeyse tamamı kuarkları birbirine bağlamak için kullanılır. Sonuç olarak, kuvvet çoğunlukla parçacık içinde sınırlıdır. Bununla birlikte, proton veya nötronun dışında hareket eden, kuvvetin çok küçük bir kısmı vardır. Kuvvetin bu kısmı protonlar ve nötronlar veya "nükleonlar" arasında işleyebilir. Constantinos G. Vayenas ve arkadaşlarına göre. Souentie'nin "Gravity, Special Relativity and the Strong Force" adlı kitabında, nükleonlar arasındaki kuvvetin, protonlardaki kuarkları birbirine bağlayan daha güçlü ve daha temel bir kuvvetin sonucu veya yan etkisi olduğu ortaya çıktı. Bu "yan etki", "rezidüel güçlü etkileşim" veya "nükleer kuvvet" olarak adlandırılır ve nükleonları birbirinden ayıran pozitif yüklü protonlar arasındaki itici elektromanyetik kuvvete rağmen atom çekirdeklerini bir arada tutan şeydir.

Güçlü kuvvetin aksine, artık kuvvetli kuvvet kısa mesafelerde hızla düşer ve yalnızca çekirdek içindeki bitişik parçacıklar arasında önemlidir. Ancak itici elektromanyetik kuvvet daha yavaş düşer, bu nedenle tüm çekirdek boyunca etki eder. Bu nedenle, ağır çekirdeklerde, özellikle atom numarası 82'den (kurşun) büyük olanlarda, bir parçacığın üzerindeki nükleer kuvvet neredeyse sabit kalırken, o parçacık üzerindeki toplam elektromanyetik kuvvet, atom numarasıyla nihayetinde çekirdeği itebilecek noktaya kadar artar. Lawrence-Berkeley Ulusal Laboratuvarı'nın ABC's of Nuclear Science Web sayfasında belirtildiği gibi, "Fisyon, güçlü çekici nükleer kuvvet ile itici elektrostatik kuvvet arasında bir savaş olarak görülebilir." "Fisyon reaksiyonlarında, elektrostatik itme kazanır."

Wikipedia

Rezidüel güçlü etkileşim bağını kırarak açığa çıkan enerji, radyoaktivite dediğimiz şeyi üreten yüksek hızlı parçacıklar ve gama ışınları şeklini alır. Yakındaki çekirdeklerin çürümesinden kaynaklanan parçacıklarla çarpışmalar bu süreci hızlandırarak "nükleer zincir reaksiyonuna" neden olabilir. Uranyum-235 ve plütonyum-239 gibi ağır çekirdeklerin fisyonundan gelen enerji, nükleer reaktörlere ve atom bombalarına güç veren şeydir.