Sinekkapan Kuşlarının Yavruları, Henüz Öğrenmedikleri Sesleri Bile Ayırt Edebiliyor!

Bir parkta yürüyüş yaptığınızı hayal edin. Diyelim ki sabah oradasınız ve oldukça ıssız bir park bu saatlerde. Yürüyüşünüzü düşünürken bile kuş cıvıltılarını duyduğunuzu varsayabiliriz. Bu cıvıltılar, taksonomide ötücü kuşlar (Passeriformes) olarak adlandırılan takımın üyelerine ait olacaktır.

Daha dikkatli dinlerseniz, farklı türlerin şarkılarının ne kadar değişik ve çeşitli olabildiğini fark edeceksiniz. Peki yumurtadan yeni çıkmış bir yavrunun bunca ötüş arasında kendi türünün sesini nasıl ayırt edebildiğini hiç düşündünüz mü?

Akla ilk gelen cevap, memeliler gibi yavru bakımının gözlendiği bir canlı sınıfında davranışların öğretildiği yönünde olacaktır. Yumurtadaki embriyolar ve yeni çıkan yavrular, çevrelerindeki erişkin bireyleri dinleyerek türünün şarkılarını öğrenecek ve bu şarkılara tepkiler vererek beslenip hayatta kalacaktır.

Nature dergisinde yayınlanan bir makale, tam da bu konuya parmak basıyor ve ilk aklımıza gelen düşüncenin aslında ne kadar da hatalı olduğunu gösteriyor.^[1] Stockholm Üniversite’sinde bir araştırma görevlisi olan zoolog Dr. David Wheatcroft ve ekibi, birbirine yakın akraba olan iki ötücü kuş türü üzerinde yaptıkları deneylerde yavru kuşların şarkıları ayırt etme yeteneklerinin baskın olarak kalıtsal etkenler tarafından yönetildiğini tespit etti.

Ekip, yaşamlarının erken evrelerinde ötücü kuş şarkılarının nasıl geliştiğini tespit etmek amacıyla birbirine -melezleşebilecek kadar yakın akraba- olan halkalı sinekkapan (Ficudela albicollis) ve kara sinekkapan (Ficedula hypoleuca) türlerini model organizma olarak tercih etti. İki tür de Avrupa coğrafyasında yerli olarak yaşamakta ve geniş bir dağılım haritasına sahipler. Bu birlikte var olma durumu ise bazen iki türün çiftleşmesine ve yavru yapmasına olanak sağlıyor.

eBird

eBird

Ekip de bu durumun farkında olarak bu iki türün "yumurtaları" üzerinde bir dizi deney gerçekleştirdi: Halkalı sinekkapan yumurtalarını, bir kara sinekkapan annenin yuvasına; kara sinekkapan yumurtalarını ise bir halkalı sinekkapan annenin yuvasına bırakarak yumurta içindeki bireylerin biyolojik annelerini değil, "üvey" annelerini dinleyerek olgunlaşmalarını sağladılar.

Sonrasında yumurtadan çıkan yavrulara yapay kaynaklar aracılığıyla biyolojik annelerinin ve "üvey" annelerinin sesi dinletildi. Eğer daha önce yavru kuş beslemişseniz karnı acıkan bebeklerin gagalarını havaya kaldırıp nasıl "yalvarma çağrısı" yaptığını biliyorsunuzdur. Eğer beslemediyseniz insan bebeklerinin acıktıklarında ağlamaları ile bir analoji kurmak mümkün.

Wikimedia Commons

Yavrulara bu bireylerin sesleri dinletildiğinde, yavruların baskın olarak biyolojik annelerinin sesine "yalvardığı" tespit edildi, üstelik onun sesini daha önce hiç duymamış olmalarına rağmen!

Bu sonuç, açık bir biçimde -en azından bu iki türde- yavru kuşların ses ve şarkı ayrımını bir öğrenme mekanizmasıyla değil, kalıtsal faktörlerin baskın etkisi altında gerçekleştirildiğini kanıtlıyor. Bu kalıtsal etken ise yavruların, farklı türlerin kendilerine özgü şarkılarına tepki vermemesini ve türler her ne kadar bir arada yaşasa da birbirlerinden cinsel olarak izole olmalarını sağlamakta. Dolayısıyla bu tip davranışsal farklılıklar, bu iki türün genetik izolasyonlarında ve türleşmelerinde rol oynamış olabilir.

Bu çalışmanın ardından ekip farklı anne-baba tür kombinasyonlarına sahip iki melezleşme gerçekleştirdiler. Eğer ki annesi halkalı sinekkapan, babası kara sinekkapan olan yavrular ile annesi kara sinekkapan ve babası halkalı sinekkapan olan yavrular arasında tepki farklılıkları varsa bu kalıtsal davranış cinsiyet kromozomları ya da anne etkisi olarak adlandırılan genetik faktörlerle aktarılmakta olacaktır. Ancak sonuçlar şaşırtıcı bir şekilde bir baskınlık-çekiniklik ilişkisini gözler önüne seriyor. Sonuçlar gösteriyor ki her ne kadar anne-baba kombinasyonları farklı olsa da iki melez yavru grubu da halkalı sinekkapan sesine tepki vermekte. Bu durum bu kalıtsal faktörün cinsiyete bağlı olarak aktarılmadığı ve otozomal kromozomlar aracılığıyla yavrulara geçtiğini gösteriyor.

Sonuç olarak bu tip çalışmalar, türleşme gibi ciddi izolasyon ihtiyacı güden süreçlerin, davranışı etkileyen bazı kalıtsal farklılıklar aracılığıyla sağlanabileceğini ve simpatrik türleşmenin (coğrafi bariyerler olmadan, aynı ortam içerisinde farklı türler oluşması durumu) davranışsal farklılıklar aracılığıyla da gerçekleşebilecek olduğunu gözler önüne seriyor.